“Tiryâk-ı Fârûk” in Classical Turkish Literature

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 2, 173 - 178, 06.07.2022

Gülşah Gaye Fidan

https://doi.org/10.17067/asm.1110407

Cited By: 1

Öz

Classical Turkish literature is a literature that emerged under the influence of Islamic civilization. Naturally, especially the Qur'an, hadiths, stories of the prophets and "Hulefa-ı Raşidin", that is, St. Abu Bakr, St. Omar, Mr. Osman and St. Ali's lives and legends have been important sources of this literature. St. Ömer, one of Çehâr-Yâr-ı Güzîn, is known by the nickname "Fârûk". The name Fârûk, which is derived from the root of difference, which means to separate, to divide; means fair, who separates the right from the wrong. In this respect, generally St. Omar's justice is reminded. "Tiryak" is a kind of paste used against poison and some diseases, it is an antidote and the most effective one is "tiryâk-ı fârûk". Since it destroys the effects of animal poisons and poisonous drinks, that is, it separates the body from the poison, this tiryâk is called fârûk. The reason for establishing a relationship between Tiryâk-ı fârûk and St. Omer is a legend of St. Omer as well as his nickname "Fârûk". According to the rumor, one day the Greek ambassador gave Omar poison to kill his enemies. Omer, on the other hand, states that his own worst enemy is his soul, and drinks the poison, but he is not poisoned. By referring to this legend, it is reminded that St. Omer does not need an antidote and that he distinguishes the poison from his body. Therefore, a relationship is established between tiryâk-ı farûk and St. Omer. In classical poetry, St. Omer is generally referred to as justice, but in this study, apart from the general tendency of St. Omer's justice, a different use of him as "Tiryâk-ı Fârûk" in the context of poison-antidote will be examined.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, St. Omer, Tiryâk-ı Fârûk

Klasik Türk Edebiyatında “Tiryâk-ı Fârûk”

Öz

Klasik Türk edebiyatı İslam medeniyeti etkisinde ortaya çıkmış bir edebiyattır. Doğal olarak başta Kur’ân-ı Kerîm olmak üzere, hadisler, peygamber kıssaları ve “Hulefâ-yı Râşidin” yani Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali’nin hayatları ve menkıbeleri bu edebiyatın önemli kaynaklarından olmuştur. Çehâr-Yâr-ı Güzîn’den biri olan Hz. Ömer “Fârûk” lakabıyla anılmaktadır. Ayırmak, bölmek anlamına gelen fark kökünden türemiş olan Fârûk ismi; haklıyı haksızdan ayıran, adaletli anlamlarına gelmektedir. Bu yönüyle genellikle Hz. Ömer’in adaletine telmih edilmektedir. Tiryâk ise zehre ve bazı hastalıklara karşı kullanılan bir çeşit macun olup panzehirdir ve en etkilisi “tiryâk-ı fârûk”tur. Hayvan zehirlerinin ve zehirli içeceklerin etkisini yok ettiği için yani bedenle zehri ayırdığı için bu tiryâka fârûk ismi verilmiştir. Tiryâk-ı fârûk ile Hz. Ömer arasında ilişki kurulmasının nedeni ise “Fârûk” lakabının yanı sıra Hz. Ömer’in bir menkıbesidir. Rivayete göre bir gün Rum elçisi Hz. Ömer’e düşmanlarını öldürmesi için zehir hediye eder. Hz. Ömer ise kendinin en büyük düşmanının nefsi olduğunu söyleyerek zehri içer ancak zehirlenmez. Bu menkıbeye gönderme yapılarak Hz. Ömer’in panzehre ihtiyaç duymayışı, zehri vücudundan kendisinin ayırt edişi hatırlatılmaktadır. Bundan dolayı tiryâk-ı fârûk ile Hz. Ömer arasında bir ilişki kurulmaktadır. Klasik şiirde genel olarak Hz. Ömer adaletiyle anılmaktadır ancak bu çalışmada Hz. Ömer’in genel temayül olan adaleti dışında “Tiryâk-ı Fârûk” olarak zehir-panzehir bağlamında farklı bir kullanımı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, Hz. Ömer, Tiryâk-ı Fârûk

Kaynakça

• Aybet, N. (1989). Fuzuli Divanı’nda maddî kültür, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Aydemir, Y. (2018). Ramazan Behiştî Divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0
• Ceyhan, A. (2006). “Dört seçkin dost’un portresi” Cevrî İbrahim Çelebi'nin Hilye-i Çihâr-Yâr-i Güzin’i, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4,1,1-28.
• Dikmen, H. (1991). Seyyid Vehbî ve divanının karşılaştırmalı metni. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Düzlü, Özlem (2018). Seyyid Vehbî Divanı’na göre 18. asırda Osmanlılarda sosyal hayat, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Eliaçık, M. (2012), Şifâ’iyye adlı esere göre dağ keçisi ve yılanda panzehir özellikli taşlar, İdil, , 1, 5 / 1, 8-31.
• Fayda, M. (1995). Farûk, DİA, İstanbul, 12, 176-177.
• Kaya, B. A. (2017). Azmizâde Hâletî Divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0
• Kaya, B. A. (2020). Osman Nevres Divanı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76247,osman-nevres-divanipdf.pdf?0
• Kutlar Oğuz, F. S. (2017). Arpaeminizâde Mustafa Sami Divânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0
• Mermer, A. (2020). Karamanlı Aynî Divânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78478,karamanli-ayni-divanipdf.pdf?0
• Okumuş, N. (2007). Panzehir, DİA, 34, 159-160.
• Onay, A. T. (2000). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Parlatır, İ. (2014). Osmanlı Türkçesi sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınları.
• Serdaroğlu, V. (2006). Sosyal hayat ışığında Zâtî Divanı, İstanbul: İsam Yayınları.
• Seyyid Eyyûb bin Sıddîk (2014). Menâkıb-ı çihâr yâr-ı güzîn (dört halîfenin üstünlükleri), İstanbul: Hakîkat Kitâbevi.