MUHAMMED BİN GARSÜ’D-DÎN EL-HALEBÎ’NİN “CEVHER-NÂME”Sİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 3, 97 - 116, 21.06.2018

Sibel Murad , Büşra Ateş

Öz

Cevherler,
insanoğlunun var olmasından beri dikkatini çekmiş değerli veya yarı değerli
taşlardır. Cevherlerin adlarından, renklerinden, özelliklerinden ve insan
sağlığı açısından faydalarından bahseden eserler olan cevher-nâmeler genellikle
mensûr olarak yazılmışlardır. İlk örneklerine Eski Yunan ve Roma’da rastlanılan
cevher-nâmelerin yazılış tarihleri oldukça eskidir. Sonraki dönemlerde Arap ve
Fars ilim adamlarınca da yazılan bu eserlerin dilimize çevrilmesi Osmanlı
Dönemi’nde gerçekleşmiştir.

Bu
çalışmada, Garsü’d-dîn Ahmed b. İbrahîm b. el-Nakîb el-Halebî (ö. 1563)’nin
oğlu olan Muhammed bin Garsü’d-dîn el-Halebî tarafından tercüme edilen bir
cevher-nâme tanıtılacaktır. Berlin’de Almanya Millî Kütüphanesi, Türkçe
Yazmaları Kataloğu, Ms. or. oct. 1625 arşiv numarasında kayıtlı olan eser, Hermes’in
Arapça cevher-nâmesinden tercüme edilerek II. Selim’e sunulmuştur. Harekesiz
nesihle yazılan eser 36 yaprak, 17 satırdır. Eserin tercüme kısmı yakut, inci,
bâd-zehr, zeberced, zümürrüd, elmas, dehnec, mıknatıs, altın, becâzî, gümüş,
mercan akîk, mehî, kezek, yesb, lâcûd (lâcüverd), ciz’, nuhâs, sünpâre,
sendalûz olmak üzere 21 bâb olup pîrûze, kehrübâr, lâl-i bedahşî, benefs, yeşim,
cemest başlıklarında 6 fasıl da Garsü’d-dîn el-Halebî tarafından eklenmiştir.  Her bâb farklı sayılarda fasıllardan
oluşmaktadır. Eserde yer alan cevherler yazar tarafından ayrıntılı olarak
açıklanmıştır. Eserin yazarı Muhammed bin Garsü’d-dîn el-Halebî hakkında
kaynaklarda çok az bilgiye ulaşılabilmiştir. Eserin II. Selim’e sunulduğundan
hareketle 16. yüzyılda yazıldığı anlaşılmaktadır.

Çalışmamızda
“Cevher-nâme” adlı bu eseri tanıtılarak eserin yazım ve dil özellikleri
hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Cevher, Cevher-nâme, Muhammed bin Garsü’d-dîn el-Halebî, 16. yüzyıl, osmanlı türkçesi

Kaynakça

• Aydüz, Salim (2000). İbnü’n-Nakîb el-Halebî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 164-165.
• Demir, Remzi- Mutlu Kılıç (2003). Cevâhirnâmeler ve Osmanlılar Dönemi’nde Yazılmış İki Cevâhirnâme. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), C. 14 S.14, s.1-64.
• Kılıç, Mahmut Erol (1998). Hermes. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 228-233.
• Kutlar, Fatma Sabiha (2002). Ahmed-i Bîcân’ın manzum cevâhir-nâme’si. İnsan Bilimleri Araştırmaları, S. 7/8, s. 59-68.
• Kutlar, Fatma Sabiha (2005). Klâsik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-Nâme. Ankara: Öncü Kitap.
• Sarı, Nil (1998). Hekimbaşı (Osmanlı Dönemi). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 17. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s.161-164. Komisyon (2006). Osmanlı Tabii ve Tatbiki Bilimler Literatürü Tarihi (I-II cilt) . İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA).
• Komisyon (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yazar, Sadık (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.