A YÖRÜK COMMUNITY IN VERAY DISTRICT IN THE FIRST HALF OF THE XIXth CENTURY: GÖKÇELI COMMUNITY WITH ITS SOCIAL AND ECONOMIC FEATURES

Yıl 2020, Sayı: 7, 39 - 68, 26.06.2020

Sabit Genç

Öz

Most of the Turkish communities that came to Anatolia in masses since the XIth century have settled down by settling in cities, towns and villages, or by establishing new villages in vacant lands. However, some communities continued their nomadic lifestyle in Anatolia for a long time. Ottoman State, tried to settle these nomadic elements in the XVIIth century, but this process was not easy, even in the XIXth century, these groups had to deal with the settlement problem. There are important information about the distribution of Yörük and Turkmen tribes, settlements, and settlement processes, which are the nomadic communities in the Ottoman period tahrir, population and temettuat books. Recently, some studies on these communities have been carried out by making use of tahrir, population and temettuat books. However, there has been no detailed study on the Gökçeli community, which we know lived within the boundaries of the district of Veray since the XVth century. The Gökçeli community has carried the nomadic lifestyle to the region, and shared its habitats with the Kurdish tribes who came to the region after the XVIIth century. While maintaining its nomadic identity, it gradually turned into a settled-agricultural society with the influence of geography. While most of the nomads subject to the district live within the boundaries of the district of Zile, the Gökçeli community preferred to settle in Veray. Because of these features, It has been preferred as a study subject since it is evaluated that the nomads will constitute a good example on a micro scale in terms of determining the administrative, social and economic characteristics of the XIXth century. The main problematic of this study is the historical process of the Gökçeli community, residential areas, which are effective in shaping the demographic structure of the region in the light of population and temettuat books. It is to reveal the population and economic conditions of the XIXth century and the transition to settled life. Based on this congregation example, the other Yörük communities' XIXth Century, population and economic situation, the transition to settled life, an idea about the changes in administrative, judicial and economic life in this process.

Anahtar Kelimeler

District of Veray, Gökçeli, yörük, nomad

XIX. YÜZYILIN İLK YARISINDA VERAY KAZASINDA BİR YÖRÜK CEMAATİ: SOSYAL VE EKONOMİK ÖZELLİKLERİ İLE CEMAAT-I GÖKÇELİ

Öz

XI. yüzyıldan itibaren kitleler halinde Anadolu’ya gelen Türk topluluklarının büyük bölümü şehir, kasaba ve köylere yerleşmek, ya da boş arazilerde yeni köyler kurmak suretiyle yerleşik yaşama geçmişlerdir. Ancak bazı topluluklar uzun süre Anadolu’da konar-göçer yaşam tarzını devam ettirmişlerdir. Osmanlı Devleti, bu konar-göçer unsurları XVII. yüzyıldan itibaren iskân etmeye çalışmış fakat bu süreç kolay olmamış, XIX. yüzyılda dahi bu grupların iskân problemiyle uğraşmak zorunda kalmıştır. Osmanlı dönemi tahrir, nüfus ve temettuat defterlerinde konar-göçer topluluklar olan Yörük ve Türkmen aşiretlerin dağılımı, yerleşim alanları, iskân süreçleri ile ilgili önemli bilgiler mevcuttur. Son dönemlerde tahrir, nüfus ve temettuat defterlerinden yararlanılarak bu toplulukları konu alan bazı çalışmalar yapılmıştır. Ancak XV. yüzyıldan itibaren Veray kazası sınırları içinde yaşadığını bildiğimiz, Gökçeli cemaati üzerine ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. Gökçeli cemaati, konar-göçer yaşam tarzını bölgeye taşımış, yaşam alanlarını da XVII. yüzyıldan sonra bölgeye gelen Kürt aşiretleriyle paylaşmıştır. Konar-göçer kimliğini muhafaza ederken coğrafyanın etkisi ile yavaş yavaş yerleşik-ziraatçi bir toplum haline dönüşmüştür. Bağlı bulunduğu kazaya tabi yörüklerin çoğu Zile kazası sınırları içinde yaşarken, Gökçeli cemaati Veray arazisinde yerleşmeyi tercih etmiştir. Bu özellikleri nedeniyle XIX. yüzyılda yörüklerin idari, sosyal ve ekonomik özelliklerinin tespiti açısından mikro ölçekte iyi bir örnek teşkil edeceği değerlendirildiğinden çalışma konusu olarak tercih edilmiştir. Bu çalışmanın temel problematiği, nüfus ve temettuat defterleri ışığında bölgenin günümüzdeki demografik yapısının şekillenmesinde etkili olan, Gökçeli cemaatinin tarihi süreci, yerleşim alanları, XIX. yüzyıldaki nüfus ve ekonomik durumlarının ve yerleşik yaşama geçiş sürecinin ortaya konulmasıdır. Bu cemaat örneğinden hareketle de diğer Yörük cemaatlerinin XIX. yüzyıldaki nüfus ve ekonomik durumları, yerleşik yaşama geçiş süreci, bu süreçte idari, adli ve ekonomik yaşamlarındaki meydana gelen değişiklikler hakkında bir fikir verilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Veray Kazası, Gökçeli, yörük, konar-göçer

Kaynakça

• MAD.d. (Maliyeden Müdevver Defterler): 6112
• ML.VRD.TMT.d. (Maliye Nezâreti Varidat Temettuat Defterleri): 14514 14874, 14875, 14876, 14877, 14878, 14880, 14881, 14882, 14883, 14884, 14885, 14886, 14887, 14888, 14889, 14890, 14891, 1887
• NFS.d. (Nüfus Defterleri): 2241, 2249, 2249, 2251, 2368, 2383, 2510
• TT.d. (Tapu Tahrir Defterleri): 19
• Defter-i Mufassal-ı Liva-i Amasya Cild’ül Evvel (2015). Tapu ve Kadostro Genel Müdürlüğü, Ankara.
• A.}MKT.UM. (Sadaret Umum Vilayet Evrakı): 132/87 C.ZB. (Cevdet Zabtiye): 64/3156
• Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1287), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1287
• Afyoncu, Erhan (2000). “Ulu Yörük (1485-1574)”. Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu Bildirileri, Tarsus. s. 1-7.
• Ak, Mehmet (2013). “19. Yüzyılın İlk Yarısında Gülnar Yörükleri”. OTAM, S.34, s.1-18.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (2010). Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı, İstanbul.
• Bulduk, Üçler (2016). “Akkoyunlulardan Koyun Baba’ya: Sosyal Hayat ve Din İlişkisi İçinde Tüklerde Koyun Kültürü”. Nehrin Piri: Koyunbaba Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Çorum, s. 363, 372.
• Çadırcı, Musa (1989) “Türkiye’de Kaza Yönetimi”. Belleten, C.LIII, S.206, s.237-257.
• Demir, Alparslan ve Dönder Yasin (2017). “Amasya Tarihine Işık Tutacak Yeni Bir Şeriyye Sicili-II”. Uluslara Arası Amasya Sempozyumu, Bildiriler Kitabı. C. I. Amasya: Amasya Valiliği ve Amasya Belediyesi.
• Fidan, Ahmet- Kardaş, Nevin- Önen, Salih- Gökdemir, Sevgi- Erkıran, Hanifi- Koç, Hasan ve Başbuğ, Nazmiye (1996). M.E.B. Örnekleriyle Türkçe Sözlük. I, II, III ve IV. Cilt. Ankara: TTK Basımevi.
• Genç, Mehmet (2003). “Malikâne-Divani”. İslam Ansiklopedisi C. XXVII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 518-519.
• Gülten, Sadullah (2009). “Yörük Adına Dair Bazı Düşünceler”. AKEV. Akademi Dergisi, S. 39, s.1-10.
• Gündüz, Tufan (2005). XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Danismendli Türkmenleri. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Gündüz, Tufan (2015). Anadolu’da Türk Aşiretleri. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Gürbüz, Adnan (1993). Toprak Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Halaçoğlu, Yusuf (2010). Osmanlı Kimliği ve Aşiretler. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
• Özel, Bilal (2016). Boynuyoğunlular Yörük Türkmenleri. Eskişehir: Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınıdır.
• Sümer, Faruk (1970). “Anadolu’da Moğollar”. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S: 1, s.1-147.
• Sümer, Faruk (2013). “Yörükler”. İslam Ansiklopedisi C. 33. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s.570-573.
• Şahin, İlhan (2006). Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler. İstanbul: Eren Yayınları.
• Şahbaz, Davut (2018). XVI. Yüzyılda Ulu Yörük Teşekkülleri (Etrak-ı Büzürk). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şemseddin Sami (1987). Kamus-ı Türki. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Türkay, Cevdet (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak ve Aşiretler. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Yasar, Abdizade Hüseyin Hüsameddin (2013). Amasya Tarihi. Yay. haz. Mesut Aydın-Güler Aydın. I-II. Cilt. Amasya: Amasya Belediyesi Yayınları.