YEREL YÖNETİM OMBUDSMANLIĞI SİSTEMİ: TÜRKİYE’YE UYGULANABİLİRLİĞİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 19, 88 - 111, 01.11.2021

S. Mustafa Önen , Ünal Küçük

Öz

Bir ülkede yerel yönetimlerin temel görevi, merkezi yönetimin yapamadığı hizmetleri vatandaşlara uygun şekilde sunmak, hizmetlerde etkinliği, verimliliği ve kaliteyi sağlamaktır. Her ülkede yerel yönetimlerin Anayasa ve kanunlardan kaynaklanan görev ve yetkilerini yerine getirirken farklı türden örgütlendikleri görülmektedir. Türkiye’de yerel yönetimler, Anayasa’da ve kuruluş kanunlarında belirtildiği üzere mahalli müşterek gereksinimleri karşılamak için kurulmuşlardır. Yerel yönetimlerin hukuka aykırı her türlü eylem ve işlemlerine karşı kişilerin şikâyet yoluyla Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK)’na başvurma hakkı söz konusudur. KDK’ya gelen yerel şikâyetlerin yıllar itibariyle nicel ve nitel açıdan genel olarak arttığı düşünüldüğünde, dünyada birçok ülkede uygulanan özel ombudsmanlık türü olarak Yerel Yönetim Ombudsmanlığı’nın Türkiye’de de uygulanabilirliği gündeme gelmektedir. Yerel Yönetim Ombudsmanı; yerel halk ile yerel düzeyde faaliyette bulunan kamu kurum ve kuruluşlar arasındaki uyuşmazlıklarda arabuluculuk yapan, bazen kişilerin şikâyeti üzerine, bazen ise kendiliğinden harekete geçen çeşitli araştırmalar ve incelemeler yaparak idarenin haksız eylem ve işlemlerine karşısında idareye tavsiye kararı veren bağımsız bir denetim organıdır. Bu çalışmanın esas amacı, Yerel Yönetim Ombudsmanlığı sistemini genel anlamda ele almak ve bu bağlamda Yerel Yönetim Ombudsmanlığı’nın Türkiye’de uygulanabilirliğini çeşitli açılardan incelemektir. Dünyada Yerel Yönetim Ombudsmanlıkları olarak çalışmada önce İngiltere, ABD, Kanada ve İtalya örnekleri; sonra Türkiye’de bu ombudsmanlık türü ile ilgili olarak geçmişte yapılmış başlıca raporlar ve düzenlemeler açıklandıktan sonra KDK’ya gelen yerel şikâyetler yorumlanmıştır. Çalışmanın sonunda ise, Türkiye’ye özgü nasıl bir Yerel Yönetim Ombudsmanlığı’nın olabileceği değerlendirilerek birtakım öneriler geliştirilmiştir. Çalışma bu yönüyle dolaylı ve nitel bir araştırma yöntemine dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yerel Yönetim, Ombudsman, Yerel Yönetim Ombudsmanı, Yerel Yönetim Ombudsmanlığı, Kamu Denetçiliği Kurumu

Kaynakça

• Abraham, A. (2008). The Ombudsman and the Executive: The Road to Accountability. Parliamentary Affairs, 61 (3), 535-544.
• Akbaba, A. (2014). Fransız İdari Yargı Sistemine Bir Bakış. Ankara Barosu Dergisi, 2, 435-463.
• Akıncı, M. (1999). Bağımsız idari otoriteler ve ombudsman. İstanbul: Beta Yay., 1. Bası.
• Al, H. (2004). Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı. Liberal Düşünce, Kış Sayısı, 183-195.
• Arizona Ombudsman (2021), https://www.azoca.gov/about/ombudsman-services/, (Erişim Tarihi: 04.07.2021)
• Ataman, T. (1997). Ombudsman ve Temiz Toplum. Yeni Türkiye Dergisi, 14 (1), 783-802.
• Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu (2021). “Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi”. https://www.avrupa.info.tr/tr/avrupa-birligi-temel-haklar-bildirgesi-708, (Erişim Tarihi: 01.07.2021)
• Avrupa Konseyi (2020). Ombudsmanlık kurumunun korunması, desteklenmesi ve geliştirilmesi.
• Avşar, Z. (2007). Ombudsman: iyi yönetilen Türkiye için kamu hakemi. Ankara: Asil Yayın Dağıtım, 1. Baskı.
• Ayeni, V. O. (2014). Ombudsman as Human Rights Institutions. Journal of Human Rights, Routledge, 13: 498-511.
• Batalli, M. (2015). Role of Ombudsman Institution over the Administration. Journal of Business, Administration Law and Social Sciences, 1 (3), 232-240.
• Baylan, Ö. (1978). Vatandaşın devlet yönetimi hakkındaki şikâyetleri ve Türkiye için İsveç ombudsman formülü. Ankara: İçişleri Bakanlığı Tetkik Kurulu Başkanlığı Yayınları No:12.
• Bıçkı, D. ve Sobacı, M. Z. (2011). Yerel Yönetimden Yerel Yönetişime: Post-Fordizm Bağlamında Yerel Yönetimleri Anlamak. Yönetim Bilimleri Dergisi, 9 (1), 219-233.
• Boyalı, H. ve Gündoğdu, S. (2018). Kamu Denetçiliği Türü Önerisi Olarak Çocuk Ombudsmanlığı’nın Türkiye’de Uygulanabilirliği. Güncel Akademik Araştırmalar: Sosyal Bilimlere Yönelik Stratejik Bakış Açısı (Ed. Ömer Kürşad Tüfekci), İstanbul: Hiperyayın, 1. Baskı, 95-126
• Büyükavcı, M. (2008). Ombudsmanlık Kurumu. Ankara Barosu Dergisi, 66 (4), 10-13.
• Consiglio Regionale Del Piemonte (2021). “The Ombudsmen in Italy”. http://www.cr.piemonte.it/web/assemblea/organi-istituzionali/difensore-civico/i-difensori-civici-in-italia, (Erişim Tarihi: 05.07.2021)
• Council of the Autonomous Province of Bolzano (2021). “What do we do”. https://www.difesacivica-bz.org/it/cosa-facciamo.asp, (Erişim Tarihi: 05.07.2021)
• Cumhurbaşkanlığı Sisteminde İdarenin Denetimi (2017). T. C. Kamu Denetçiliği Kurumu erişim linki: https://www.ombudsman.gov.tr/document/raporlar/idare_faliyet_raporlari/2017-y%C4%B1l%C4%B1-y%C4%B1ll%C4%B1k-faaliyet-raporu.pdf. (Erişim Tarihi: 03.05.2021)
• Çeliksoy, E. (2020). Yerel Yönetim Ombudsmanlığı. Ombudsmanlık-Dünyada Uygulanan Özel Amaçlı Ombudsmanlık Türleri ve Uygulamaları- (Ed: Oğuzhan Erdoğan), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 385-412.
• Demiral, B. ve Demiral, N. (2012). Yerel yönetimler ombudsmanlığının Türkiye’de uygulanabilirliği. II. Turgut Özal Uluslararası Siyaset ve Ekonomi Kongresi Bildiri Kitabı, 18-19 Nisan 2012, Malatya.
• Doğan M. (1998). “Ombudsman ve Devlet Denetleme Kurulu”. Türkiye’de Yönetim Geleneği: Kurumlar, Sorunlar ve Yeniden Yapılanma Arayışları (Der: Davut Dursun ve Hamza Al), İstanbul: İlke Yayıncılık, 235-242.
• DPT (2007). Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013 “Kamuda İyi Yönetişim” Özel ihtisas komisyonu raporu. Ankara: Yayın No. DPT:2721-ÖİK:674.
• Dursunoğlu, İ.; Boyalı, H.; Gündoğdu, S. (2021). Türkiye’de Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık) İmajına Yönelik Bir Araştırma. Ombudsman Akademik, 7 (14), 67-94.
• European Governance, White Paper (2001). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A52001DC0428, (Erişim Tarihi: 30.05.2021)
• Gökçe, A. F. (2012). Çağdaş Kamu Yönetiminde Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) ve Türkiye İçin Askeri Ombudsmanlık Önerisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.17, S.2, 203-227.
• Gökçe, A. F. (2013). “Kamu Denetçiliği Kapsamında Mahalli İdarelerde Ombudsman Denetimi”, KAYSEM-8 Kuramdan Uygulamaya Yerel Yönetimler ve Kentsel Politikalar Bildiri Kitabı, Ankara: Pegem Akademi, 1. Baskı, 955-964.
• Göküş, M. ve Çubukçu, Z. (2019). Türkiye’de Ombudsmanlık Konusunda Yapılan Lisansüstü Tezler Üzerine Bir İçerik Analizi. Ombudsman Akademik, 5 (10), 215-248.
• Hawaii Ombudsman (2021), https://www.ombudsman.hawaii.gov/about-us/, (Erişim Tarihi: 05.07.2021)
• Herzog, H. M. (2015). The Book Of The Ombudsman. https://www.defensordelpueblo.es/en/wpcontent/uploads/sites/2/2015/06/The_book_DP_Ingles.pdf , (Erişim Tarihi: 05.02.2021)
• http://www.ombudsmanforum.ca/en/?page_id=172/, (Erişim Tarihi: 30.05.2021)
• https://en.wikipedia.org/wiki/Ombudsmen_in_the_United_States#State_Long_Term_Care_Ombudsmen, (Erişim Tarihi: 04.07.2021)
• https://www.consiglio.regione.lazio.it/consiglio-regionale/?vw=contenutidettaglio&id=16#.XJvF0lUzbIU, (Erişim Tarihi: 25.05.2021)
• https://www.etimolojiturkce.com/kelime/ombudsman, (Erişim Tarihi: 25.05.2021)
• https://www.lgo.org.uk/information-centre/reports/annual-review-reports/local-government-complaint-reviews, (Erişim Tarihi: 08.02.2021)
• Hyson, S. (2009). Provincial and Territorial Ombudsman Offices in Canada (Ed. Stewart Hyson), IPAC, University of Toronto Press.
• Iowa Ombudsman (2021a). https://www.legis.iowa.gov/Ombudsman/mission/, (Erişim Tarihi: 05.07.2021)
• Iowa Ombudsman (2021b). https://www.legis.iowa.gov/Ombudsman/services/, (Erişim Tarihi: 05.07.2021)
• Karcı, Ş. M. (2016). “Türkiye’de Yerel Yönetim Ombudsmanının Faaliyet Alanı”, Büyükşehir Yönetimi ve İl Yönetiminin Yeni Yüzü (Editör: Zerrin Toprak Karaman vd.), 10. Kamu Yönetimi Sempozyumu (Kaysem-10) Bildiriler Kitabı, 5-7 Mayıs 2016, İzmir, 780-816.
• Kavili Arap, S. (2015). 40. Yılında İngiltere’de Yerel Yönetim Ombudsmanı. Ege Akademik Bakış, 15 (1), 65-80
• Kayhan, E. (2019). Ombudsmanlık: Türkiye ve ABD Uygulamaları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KDK (Kamu Denetçiliği Kurumu) (2017). 2016 Yıllık Raporu.
• KDK (Kamu Denetçiliği Kurumu) (2018). 2017 Yıllık Raporu.
• KDK (Kamu Denetçiliği Kurumu) (2019). 2018 Yıllık Raporu.
• KDK (Kamu Denetçiliği Kurumu) (2020). 2019 Yıllık Raporu.
• KDK (Kamu Denetçiliği Kurumu) (2021). 2020 Yıllık Raporu.
• Kirkham, R. (2005). A Complainant’s View of the Local Government Ombudsman. Journal of Social Welfare and Family Law, Vol.27, No.3-4, 383-394.
• Kocaoğlu, M. ve Akman, Ç. (2015). “Türkiye’de Yerel Yönetimler Ombudsmanlığı Gerekli Midir ?”, Kamu Yönetiminde Değişimin Yönü ve Etkileri (KAYFOR 13 Bildiri Kitabı), 15-17 Ekim 2015, Konya, 437-454.
• Kutlu, Ö., Örselli, E. ve Kahraman, S. (2018). Türkiye’de Yerel Ombudsmanın Uygulanabilirliği: İtalya Yerel Ombudsmanlığı Üzerinden Bir Analiz. Ombudsman Akademik, 4 (8), 15-38.
• LGA (Local Government Association) (2021a). Concillor’s Workbook on Handling Complaints for Service Improvement.
• LGA (Local Government Association) (2021b). https://www.local.gov.uk/about/what-local-government , (Erişim Tarihi: 10.07.2021)
• LGSC (The Local Government & Social Care Ombudsman) (2020). “Top Tips for Making a Complaint”, https://www.lgo.org.uk/make-a-complaint/top-tips-for-making-a-complaint, (Erişim Tarihi: 30.05.2021)
• LGSC (The Local Government & Social Care Ombudsman) (2021a). “What we can and cannot look at”, https://www.lgo.org.uk/make-a-complaint/what-we-can-and-cannot-look-at, (Erişim Tarihi: 02.06.2021)
• LGSC (The Local Government & Social Care Ombudsman) (2021b). https://www.lgo.org.uk/make-a-complaint/possible-outcomes, (Erişim Tarihi: 03.06.2021)
• LGSC (The Local Government & Social Care Ombudsman) (2021c). https://www.lgo.org.uk/make-a-complaint/fags, (Erişim Tarihi: 03.06.2021) Muradova, D. (2013). Ombudsmanlık Kurumu ve Türkiye’de Uygulanabilirliği. Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi SBE Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yönetim Bilimleri.
• OECD (2018). “The Role Of Ombudsman Institution In Open Government”, https://www.oecd.org/gov/the-role-of-ombudsman-institutions-in-open-government.pdf , (Erişim Tarihi: 05.02.2021)
• Ombudsman Ontario (2021a), “About Our Office”, https://www.ombudsman.on.ca/resources/reports-and-case-summaries/annual-reports/2019-2020-annual-report, (Erişim Tarihi: 06.07.2021)
• Ombudsman Ontario (2021b), https://www.legalline.ca/legal-answers/ombudsperson-official, (Erişim Tarihi: 06.07.2021)
• Oosting, M. (1999). The Concept And Role Of The Ombudsman Throughout The World. Occasional Paper, International Ombudsman Institute Room 205 D Weir Library, Faculty of Law University of Alberta, Edmonton, Alberta, T6G 2H5, Canada.
• Öner, A. H. (1996). Ombudsman kurumunun il ölçeğinde uygulanması. Bayburt Valiliği, Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü.
• Özden, K. (2010). Ombudsman (kamu denetçisi) ve Türkiye’deki tartışmalar, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Parlak, B. ve Doğan K. C. (2015). Kamu yönetiminde denetim. Bursa: Ekin Yayın Dağıtım.
• Quebec Ombudsman (2021). “Roles and Mandates”, https://protecteurducitoyen.qc.ca/fr/a-propos/roles-et-mandats, (Erişim Tarihi: 07.07.2021)
• Reif, L. C. (2004). The international ombudsman anthology. Kluwer Law International, The Hague The Netherlands.
• Rowat, D. C. (1973). The ombudsman plan – essays on the worldwide spread of an idea. Carleton Library Number 67, McChelland and Stewart Limited.
• Smith, J. C. ve Howard, C. L. (2019). Understanding the Types of Ombudsman: A Starter Guide. https://abaombudsday.files.wordpress.com/2019/10/understanding-the-types-of-ombudsman.pdf , (Erişim Tarihi: 09.02.2021)
• Soyupek, Y. (2014). Türk Yasama Organı Bünyesinde Kamu Denetçiliği Kurumu Tartışmaları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 17-29.
• Şahin, R. (2010). Ombudsman Kurumu ve Türkiye’de Kurulmasının Türkiye’nin Demokratikleşmesi ve Avrupa Birliği Üyeliği Üzerine Etkileri. Türk İdare Dergisi, 468, 131-157
• Şahin, Ü. (2018). İyi Yönetişimin Türk Kamu Yönetiminde Uygulanması ve Kamu Denetçiliği Kurumu. Ombudsman Akademik, Özel Sayı 1 Kamu Hizmetlerinde İyi Yönetim İlkeleri, 99-139.
• Şengül, R. (2005). “Ombudsman Kurumu Kötü Yönetime Çare Olabilir mi?”, 2. Siyasette ve Yönetimde Etik Sempozyumu (18-19 Kasım 2005), Sakarya, http://www.etiksempozyumu.sakarya.edu.tr/etik/2.1/Sengul.pdf, 127-141, (Erişim Tarihi: 27.07.2021)
• TBMM (2003). Kamu Yönetimi Temel Kanunu Tasarısı ile İçişleri, Plan ve Bütçe ve Anayasa Komisyonları Raporları (1/731), Dönem:22, Yasama Yılı:2, S. Sayısı:349. https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d22/c041/tbmm22041054ss0349.pdf, (Erişim Tarihi: 10.07.2021)
• Thomas, R., Martin, J. ve Kirkham, R. (2013). “External Evaluation of the Local Government Ombudsman in England”, www.lgo.org.uk/assets/attach/2035 , (Erişim Tarihi: 08.02.2021)
• TOBB (Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği) (2000). Avrupa Birliği’ne tam üyelik sürecinde Türkiye’de yönetimin yeniden yapılanması. Ankara: TOBB Yayını, Yayın No Genel 358.
• Toronto Ombudsman (2013). Defining fairness in local government. Toronto, Office of the Ombudsman, November.
• TÜSİAD (Türk Sanayicileri ve İş Adamları Derneği) (1997). Ombudsman (kamu hakemi) kurumu incelemesi: devlette bir toplam kalite mekanizması örneği. Yayın No: TÜSİAD-T/97-206.
• Ünal, F. (2013). Türkiye’de yerel yönetimlerin denetimi ve yerel yönetim ombudsmanı. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Van Roosbroek, S. ve Van de Walle, S. (2008). The Relationship between Ombudsman, Government, and Citizens Survey Analysis. Negotiation Journal, 287-302.
• Yıldırım, A. (2014). Yerel Yönetim Ombudsmanının Türkiye’de Uygulanabilirliği Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı:2/2, 197-217.
• Yıldırım, A. (2016). Türkiye’de Yerel Yönetim Denetiminin Güçlendirilmesinde Ombudsmanlık Sisteminin Uygulanabilirliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Yıldırım, K. E. (2019). Mahalli İdarelerce Yürütülen Hizmetlere İlişkin Şikâyetlerin İncelenmesi ve Yerel Yönetimler Kamu Denetçisinin Gerekliliği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:19, Sayı:3, 395-404.
• Yılmaz, Ç. (2019). Türkiye’de Yerel Yönetim Ombudsmanlığının Gerekliliği Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Burdur.