Sarıçay Taşkınları ve Çanakkale Şehri (1869-1901)

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 1 - 15, 10.07.2024

Şerif Korkmaz

Öz

Osmanlı şehirlerinde en sık görülen doğal afetlerin başında sel baskınları yer almaktadır. Şiddetli yağışlar dere, çay, nehir gibi akarsuların taşmasına sebep olurdu. Taşkınları önlemek için alınan tedbirler ise son derece yetersizdi. Çanakkale şehri de pek çok defa Sarıçay’ın taşkınlarına maruz kalmıştı. Kış ve ilkbahar mevsimlerindeki aşırı yağışlar ve karların erimesi Sarıçay’ı taşırmaktaydı.
Bu çalışmada, 1869-1901 yılları arasında Çanakkale’de meydana gelen dört taşkın ele alınmıştır. 1869 yılı öncesinde de Sarıçay taşkınlarının olduğu köprü tamirlerinden anlaşılmaktadır. 1869, 1889, 1900 ve 1901 yıllarındaki Sarıçay taşkınları şehirde büyük tahribata yol açmıştır. Çok kısa bir süre içerisinde peş peşe meydana gelen Aralık 1900 ve Şubat 1901 taşkınları ise tam bir afete dönüşmüştür.
Osmanlı döneminde kale ve şehri Sarıçay’ın taşkınlarından korumak amacıyla taş setler yapılmıştı. Çanakkale stratejik öneme sahip bir kale şehirdi. Özellikle kalenin her zaman sağlam ve bakımlı olması gerekiyordu. Bu yüzden taşkınlardan sonra hızlı bir şekilde, İstanbul’dan hassa mimarları ve mühendisler şehre gönderilmiştir. Taşkınları önlemek amacıyla Sarıçay’ın ıslah edilmesi fikri ancak 1901 yılı taşkınından sonra düşünülmüştür. Taşkınlar sonrasında, şehir merkezindeki hane ve dükkanlar, ekili-dikili alanlar sular altında kalmış ve köprüler yıkılmıştır. Afet sonrasında ahalinin temel ihtiyaçları karşılamak üzere iane komisyonları kurulmuştur. Çalışmada, taşkınların sebepleri, hasar tespit çalışmaları ve afet yönetimi hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi kullanılmıştır. Araştırma kaynaklarını ise arşiv belgeleri ve gazeteler oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale, Taşkın, Sel, Yakınçağ, Afet

Kaynakça

• Ali Emiri, Üçüncü Ahmed, (AE.SAMD.III), 106/10470.
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), 1627/122011, 1666/124945, 1659/124387, 1719/128906, 1730/129750, 1736/13019.
• Cevdet Belediye, (C.BLD), 39/1909
• Cevdet Nafia (C.NF), 8/384, 13/623, 13/625, 28/1400, 34/1673, 53/2617.
• Cevdet, Maliye (C.ML), 153/6486.
• Dahiliye Nezareti, Mektubi Kalemi (DH. MKT), 500/38, 562/71, 598/01, 1597/72, 2457/56, 2505/108,2565/63, 2579/48.
• Dahiliye Nezareti, Şifre Kalemi, (DH. ŞFR), 256/6.
• İrade Dahiliye (İ. DH), 159//8262, 1386/03, 1408/3.
• Maliye Nezareti, Emlak-ı Emiriyye Müdüriyeti (ML. EEM), 368/69.
• Meclis-i Vala (MVL), 802/29.
• Sadaret, Mühimme Kalemi Evrakı, (A.MKT. MHM), 438/22.
• Şura-yı Devlet (ŞD), 1580/11, 1583/35.
• Yıldız, Mütenevvi Maruzat, (Y.MTV), 37/119.
• Yıldız, Askeri Maruzat (Y.PRK. ASK), 166/50, 167/47, 199/5.
• Yıldız Umumi (Y.PRK. UM), 53/32.
• 1305 Karesi Vilayetine Mahsus Salname, 1.De
• İkdam, Sayılar: 2393, 2396, 2398, 2414, 2423, 2456, 2466.
• Tercümân-ı Hakîkât, Sayılar: 3212, 3218, 7121, 7122, 7129.
• Saadet, Sayılar:, 1269, 12
• Aldemir, Ü., Bozbey, M., Duran, M.S., Erbay, S., Erkan, Berna., B., B., E., Ergünay, O., Hayır, A., Kadirioğlu, F., T., Kiliçarslan, Ö., Kuterdem, N., K., Nurlu, M., Özdemir, A., Özmen, B., Sarı, S., Tekeli, S., Tekin, B. M.
• Tekin, K., Yılmaz, Y. (2014). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü (2014). T. C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum, Yönetimi Başkanlığı.
• Çoruh, Haydar. (2018). Osmanlı Devleti’nde Nehir Islahı ve Taşkın Organizasyonu. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), 5 (12), 167-185.
• Gönüllü, A., Burak. (2018). Cumhuriyet Döneminde Meydana Gelen Sel Baskınları (1950-1970). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi).
• Kadıoğlu, Midhat. (2008). Sel, Heyelan ve Çığ İçin Risk Yönetimi. Kadıoğlu, M ve Özdamar E. (Edt.), Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri. (ss. 251-276). JİCA Türkiye Ofisi Yayınları No: 2.
• Kadıoğlu, Midhat. (2008a). Modern, Bütünleşik Afet Yönetimin Temel İlkeleri. Kadıoğlu, M ve Özdamar, E. (Edt.), Afet Zararlarını Azaltmanın Temel İlkeleri (ss. 1-34). JİCA Türkiye Ofisi Yayınları No: 2. Koca, Nusret. (2005). Atikhisar Barajı’nın (Çanakkale) Çevresel ve Ekonomik Etkileri. Doğu Coğrafya Dergisi, 10 (14), 209-233.
• Tiryaki, Mine. (2014). Sarıçay’ın (Çanakkale) Paleotaşkın Analizi ve Taşkın Alanlarının Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile Haritalanması (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart
• Üniversitesi).
• Tuncel, Metin. (1993). Çanakkale. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8. Cilt, 197-199.