MUSTAFA KEMAL’İN TOPLUM VE DEVLET FELSEFESİ ÜZERİNE

Yıl 2022, , 1 - 18, 31.05.2022

Doğan Göçmen

https://doi.org/10.31455/asya.1016553

Öz

Yazının amacı, Mustafa Kemal’in Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü ve onun tabiriyle “Yeni Türkiye”de politik erkin bir cumhuriyet olarak kurulması bağlamında yaptığı açıklamaların ve konuşmaların felsefi arka planını açık etmektir. Bu, Türkiye’de Cumhuriyetin değerlerine ilişkin son yıllarda yapılan tartışmalar nedeniyle zaruri hale gelmiştir. Bu tartışmalarda ortaya atılan sorulara doyurucu yanıt verebilmek için Cumhuriyetin üzerine inşa edildiği değerlerin felsefi temellerini ortaya koymak gerekmektedir. Yazıda bunun bir denemesi yapılmaktadır. Yazıda önce Mustafa Kemal’in modern dünya sistemine ilişkin düşünceleri ve değerlendirmeleri sunulmaktadır. Buna göre modern dünya sistemi sürekli “mazlumlar” ve “zalimler” üretmektedir ve bu durum ancak tüm dünyada insanlığın kalıcı iç barışı sağlanıncaya kadar değişmeyecektir. Bugünün mazlumları yarın zalim olabilmektedir ve bugünün zalimleri yarının mazlumları olabileceklerdir. Sonra yazıda Osmanlı İmparatorluğu'nun tek kişinin saltanatına dayanan yönetim biçiminin eleştirisi olarak cumhuriyet fikrinin nasıl oluştuğuna ve bunun tarihsel olarak ne anlama geldiğine dikkat çekilmektedir. Bu bağlamda özellikle ulusal egemenlik, halk iktidarı ve halkçılık açısından cumhuriyetçi yönetimin anlamı ortaya konmaktadır. Daha sonra Mustafa Kemal’de cumhuriyet fikrinin onun “milli politika” olarak adlandırdığı yeni yönelimle temel oluşturan barış politikasının doğal sonucu olarak yayılmacı ideolojiler olan “Turancılık” ve “Panislamizm” akımlarının taleplerini ret ettiği gösterilmektedir. Son olarak Türkiye'de Cumhuriyetin kurulmasının aynı zamanda Anadolu’da yeni bir kültür ve uygarlık yaratma çabasına denk geldiğine işaret edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal, Cumhuriyet, Halk, Ulusal Egemenlik, Barış

ON MUSTAFA KEMAL’S PHILOSOPHY OF SOCIETY AND THE STATE

Öz

The aim of this paper is to point out the philosophical background of Mustafa Kemal’s declarations and speeches he made in relation to the breakdown of Ottoman Empire and the erection of the political power in Turkey as a republic. This has become necessary due to the debates on values of the Republic in Turkey. To give a satisfactory answer to the questions raised in these debates it seems necessary to present philosophical foundations on which the values of the Republic have been erected. This is the subject of this paper. Firstly, there is provided Mustafa Kemal’s views on the system of the modern world. According to his view the system of the modern world produces permanently “suppressed” and “suppresser” and this situation may be changed essentially only if there is established perpetual peace within humanity. Today's suppresser may become tomorrow's suppressed and vice versa today’s suppressed may become tomorrow's suppresser. After this, secondly, there is indicated how the idea of a republic has arisen as a critique of monarchic rule of Ottoman Empire and what this essentially means. In this connection there is paid particular attention to concepts of national sovereignty, people’s power, populism from a republican point of view. And thirdly there is shown that Mustafa Kemal rejected “Pan-Turkism” and “Pan-Islamism” as ideologies of expansionism as a result of his peace policies which drive from his new political direction which he calls “national policies”. Finally, there is indicated that the erection republic in Turkey comes equal to the creation of a new culture and civilisation.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal, Republic, People, National Sovereignty, Peace

Kaynakça

• Aristoteles. (2000). Politika, (Çeviren: M. Tunçay). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Atatürk, M. K. (2015). Atatürk’ün Bütün Eserleri, (12. Cilt). Ankara: Kaynak Yayınları.
• Atatürk, M. K. (2016). Atatürk’ün Bütün Eserleri, (15. Cilt). Ankara: Kaynak Yayınları.
• Atatürk, M. K. (2017). Atatürk’ün Bütün Eserleri, (6. Cilt). Ankara: Kaynak Yayınları.
• Bayraktar, B. (2006). Milli Egemenlik ve Cumhuriyet, Erciyes Üniversitesi Kayseri Sabancı Kültür Merkezi'nde, "Atatürk ve Cumhuriyet" Konulu Panelde Yapılan 29 Ekim 2006 Tarihli Konuşma. Bayram Bayraktar Özel Arşivi.
• Bayraktar, B. (2015). Türkiye Cumhuriyeti’nin İnşa Sürecinde Amaç, Kapsam ve Yöntem Açısından Ulusal Egemenliğe ve Barışa Yönelik Arayışlar ve Tutumlar. Türk Solu, 0(507), 32-38.
• Burckhardt, J. (1974). İtalya’da Rönesans Kültürü I, (Çeviren: S. Baykal). Şereflikoçhisar: Kültür Müsteşarlığı.
• Cengiz, R. (Yayın Koordinatörü) (2001). Atatürk’ün Okuduğu Kitaplar, (24. Cilt). Ankara: Anıtkabir Derneği Yayınları.
• Gazi M. Kemal. (2017). Nutuk. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Hearnshaw, F. J. C. (1926). The Social Political Ideas of Some Great Thinkers of the Sixteenth and Seventeenth Centuries. London, Calcuta, Sydney: George G. Harrap Company Ltd.
• Hobbes, Th. (2005). Leviathan, (Çeviren: S. Lim). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, H. (2008). Tanzimat Nedir? (Derleyenler: H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu). Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu İçinde (s. 29-56). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (2011). Rönesans Avrupası: Türkiye’nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İnalcık, H. (2013). Osmanlı ve Modern Türkiye. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kant, I. (2010a). “Aydınlanma Nedir? Sorusuna Yanıt (1784)”. (Çeviren ve Editör: N. Bozkurt). Kant İçinde (263-273). İstanbul: Say Yayınları.
• Kant, I. (2010b). “Sürekli Barışın En Son Biçimini Almış Birinci Amaç Maddesi”. (Çeviren ve Hazırlayan: N. Bozkurt). Kant İçinde (s. 275-320). İstanbul: Say Yayınları.
• Lewis, B. (2009). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Locke, J. (1993). Two Treatises of Gouvernment. Cambridge: Cambridge University Press.
• Michelet, J. (1996). Rönesans, (Çeviren: K. Berker). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Montesquieu (1968). L’Esprit des Lois. Paris: Le Club de Français du Livre.
• Öğüt, S. (1993). Cumhur. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (8. Cilt) İçinde (s.94). https://islamansiklopedisi.org.tr/cumhur adresinden 03.10.2020 tarihinde erişildi.
• Rousseau, J. J. (2008). Toplum Sözleşmesi ya da Siyaset Hukuku İlkeleri, (Çeviren: İ. Yerguz). İstanbul: Say Yayınları.
• Smith, P. (2019). Rönesans ve Reform Çağı. Bir Sosyal Arkaplan Çalışması, (Çeviren: S. Çağlayan). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Toprak, Z. (2019). Atatürk. Kurucu Felsefenin Evrimi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.