İLBARS HAN TARİHİNİN BAZI MESELELERİ

Yıl 2022, , 33 - 40, 31.05.2022

Murat Meyirbekoviç Taştanbekov

https://doi.org/10.31455/asya.1019947

Öz

Genel olarak tarihçiler Kazak Hanlığını iki döneme ayırırlar. Birincisi merkezi faz, ikincisi ise parçalanmış faz olarak adlandırılır. 18. yüzyılın başlarındaki Kazak-Jungar silahlı çatışmaları, genellikle Oyratların (Batı Moğollar) egemenliği ile sona ermiş ve Kazak toplumunun ekonomik, siyasi ve diğer zayıf yönlerini yansıtmaya başlamıştır. Töle Biy, üç cüzün başını birleştiren ve tüm Kazak toprakları için bir hanlık kuran Tauke Han (1680-1718) döneminde Büyük Cüz’ün doğrudan hükümdarıydı. Tauke Han’ın ve ardından Bolat Han’ın vefatından sonra her Cüzde hanlıklar ortaya çıkmıştır. Taşkent’teki Büyük Cüz’ün Temsilcileri arasında İlbars Sultan Han’da (1720-1740) zikredilir. Bu nedenle İlbars Han tarihsel olarak XV. yüzyılın Büyük Cüz’ünün hanı olarak adlandırılır ve İlbars, Avbasar, Jolbars, Yulbars, Yolbars, İlbars Han olarak bilinir. Kaplan adının Kazak hanlarının hanedanlığında yaygın olarak kullanıldığını, Kayıp Han’ın oğlu ve Ali Han’ın babası Abılay Han’ın Çungarlar’da esir olan kardeşi İlbars padişahın adının da kaplan adı da bilinmektedir.

Bu yazımızda Hoca Ahmed Yesevi'nin türbesine defnedilen tarihi şahsiyetin isminin tanıtılması ve hayatının tarihi ile ilgili bazı hususları ele almak istiyoruz. İlbars Han, Kazak Hanlığı'nın dört asırlık tarihinde özel bir yeri olan hanlardan biridir. Bu yıl, İlbars Han’ın doğumunun 330. yıldönümü ve tahta çıkışının 300. yıldönümü ile aynı zamana denk gelmektedir. Bu nedenle böyle bir makale kaleme almayı gerekli ve uygun olduğu kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Hoca Ahmet Yesevi, İlbars Han, Kazak Hanlığı, Kazakistan Tarihi

SOME ISSUES OF ILBARS KHAN HISTORY

Öz

In general, historians divide the Kazakh Khanate into two periods. The first is called the central phase, and the second is called the fragmented phase. The Kazakh-Jungar armed conflicts of the early 18th century generally ended with the rule of the Oirats (Western Mongols) and began to reflect the economic, political and other weaknesses of Kazakh society. Tole Biy was the direct ruler of the Great Juz during the reign of Tauke Khan (1680-1718), who united the three juz heads and established a khanate for all Kazakh lands. After the death of Tauke Han and then Bolat Han, every Juzde khanate emerged. Ilbars Sultan Khan (1720-1740) was among the Representatives of the Great Juz in Tashkent. For this reason, İlbars Han historically XV. It is called the inn of the Great Juz of the 19th century and is known as İlbars, Avbasar, Jolbars, Yulbars, Yolbars, İlbars Han. We know from the history that the name of the tiger was widely used in the dynasty of Kazakh khans, and the name of the sultan of Ilbars, the son of the Lost Khan and the brother of Ali Khan’s father, Abilay Khan, who was a prisoner in the Chungars.

In this article, we want to introduce the name of the historical person who was buried in the tomb of Hoca Ahmed Yesevi and to discuss some issues about the history of his life. Ilbars Khan is one of the khans that has a special place in the four-century history of the Kazakh Khanate. This year coincides with the 330th anniversary of İlbars Khan's birth and the 300th anniversary of his accession to the throne. Therefore, we found it necessary and appropriate to write such an article.

Anahtar Kelimeler

Hoca Ahmet Yesevi, Ilbars Khan, Kazakh Khanate, History of Kazakhstan

Kaynakça

• Назарбаев Н. (2015). Біз – Ұлы дала мұрагерлеріміз!, Қазақ үні, N37 (691), 15 қыркүйек, жыл. / Nazarbayev N. (2015). We are the heirs of the Great Steppe!, Kazakh Uni, N37 (691), September 15.
• Арғынбаев X.; Мұқанов М. & Востров В. (2000). Қазақ шежіресі хақында. - Алматы: Атамұра, 464 б. / Argynbaev, X.; Mukanov, M. & Vostrov V. (2000). About the Kazakh Genealogy. - Almaty: Atamura, 464p.
• Қазақ хандары. Энциклопедиялық анықтамалық жинақ. - Алматы: “Қазығұрт” баспасы. – 2015. -224 б. / Kazakh Khans (2015). Encyclopedic Reference Collection. Almaty: Kazygurt Publishing House, 224p.
• Ерофеева И. В. (1997). Казахские ханы и ханские династии в ХVІІІ - середине ХІХ вв. // Культура и история Центральной Азии и Казахстана: Проблемы и перспективы исследования. Материалы к Летнему Университету по истории и культуре Центральной Азии и Казахстана (4-23 августа 1997 г. Алматы). -Алматы. / Erofeeva I. V. (1997). Kazakh khans and khan dynasties in the XVIII - middle of the XIX centuries. // Culture and History of Central Asia and Kazakhstan: Problems and Prospects for Research. Materials for the Summer University of History and Culture of Central Asia and Kazakhstan, August 4-23, Almaty.
• Түркістанда жерленген хандар мен сұлтандар, (2019). Алматы; “Золотая книга” ЖШС, 176 б. / Khans and Sultans Buried in Turkestan, (2019). Almaty; “Golden Book” LLP, 176 p.
• Оловинцев, А. Г. (2010). Табулдин Г.Ж. Чингизиды: династии и эпохи. Астана, 370 с. / Olovintsev, A.G. (2010). Tabuldin GJ Genghis Khan: Dynasties and Epochs. Astana, 370 p.
• Түркістан – руханият бесігі (2019). Нұр–Сұлтан: Нурнама. KZ, 504 б. / Turkestan is the Cradle of Spirituality (2019). Nur-Sultan: Nurnama. KZ, 504 p.
• Омарбеков Т. Жолбарыс хан (2015). Ана тілі. 04 маусым, 2015. / Omarbekov, Т. Zholbarys Khan (2015). Mother Tongue. June 04, 2015.
• Миразов Мухитханның жеке архивынан / From the Personal Archive of Mirazov Mukhitkhan.
• kk.wikipedia.org/wiki/Қазақ-Жоңғар_соғысы. / kk.wikipedia.org/wiki/Kazakh-Dzungarian_war.
• Мағауин М. (1995). Қазақ тарихының әліппесі. Алматы. / Magauin M. (1995). Alphabet of Kazakh History. Almaty.
• Пищулина, К.А. (1997). Казахское ханство в ХV в. История Казахстана с древнейших времен до наших дней в 5 томах. Т.2. Алматы. / Pishchulina, K. A. (1997). Kazakh Khanate in the XV Century. History of Kazakhstan from Ancient Times to Our Days in 5 Volumes. T. 2. Almaty.
• Ерофеева, И. В. (2007). События и люди Казахской степи // Научное знание и мифотворчество в современной историографии Казахстана. Алматы. / Erofeeva, I.V. (2007). Events and People of the Kazakh Steppe // Scientific Knowledge and Mythology in Modern HistorioGraphy of Kazakhstan. Almaty.
• Султанов, Т. И. (2001). Поднятые на белой кошме. Потомки Чингисхана. Алматы. / Sultanov, T.I. (2001). Raised on a White Koshme. Descendants of Genghis Khan. Almaty.
• Путевые дневники и служебные записки о поездках по южным казахским степям. ХVІІІ-ХІХ века / История Казахстана в русских источниках ХVІ-ХХ вв. Т.6. - Алматы, 2007. / Travel Diaries and Business Notes On Trips to The Southern Kazakh Steppes. ХVІІІ-ХІХ века / История Казахстана в русских источниках ХVІ-ХХ вв. Vol.6. – Almaty.
• Абылай хан (2013). Көкшетау: “Әрекет”. 461б. / Abylai, Khan (2013). Kokshetau: “Action”. 461p.
• Тауасарұлы, Қ. (1993). Түп-тұқиаңнан өзіме шейін. Алматы: «Жалын», 416 б. / Tauasarovich, K. (1993). From the Bottom of my Heart to Myself. Almaty: "Zhalyn", 416 p.
• Доспанбетов, Ұ. (2016). Абылайдың ақ туы. Алматы, 249 б. / Dospanbetov, U. (2016). Ablai's White Flag is Almaty. 249 p.
• Байдалиев, Д. (2018). Жолбарысқамал: Аңыз Бен Ақиқат // Ақ жол. 04 қазан, 2018 жыл. / Baydaliyev, D. (2018). Tiger: Legend and Truth // White Road. October 4, 2018.
• Тоқтабай, А. (2012). Төле би туралы тың деректер // Егемен Қазақстан. 10 қыркүйек, 2012 жыл. / Toktabay, A. (2012). New Facts About Tole bi // Egemen Kazakhstan. September 10, 2012.
• Тамыры терең Түркістан (2018). – Нұр-Сұлтан: Нурнама. KZ, 308 б. Әулетжан. / Deep-Rooted Turkestan (2018). Nur-Sultan: Nurnama. KZ. - 308 p.
• Гейнс, А. К. (2014). Путешествие по Киргизским степям. Путешествие в Туркестан. 2 тома. - Москва: Изд-во В. Секачев, 2014. - 1132с. / Gaines A. К. (2014). Journey Through the Kyrgyz Steppes. Journey to Turkestan. Volume 2. - Moscow: Izd-vo V. Sekachev. 1132 p.