KASTAMONU YILANLI DARÜŞŞİFA TAÇ KAPISININ KORUNMA SORUNLARI VE MEVCUT DURUM TESPİTİ

Yıl 2022, , 157 - 168, 30.06.2022

Işılay Konak

https://doi.org/10.31455/asya.1086926

Öz

Batı Karadeniz bölgesinde yer alan Kastamonu şehri, sahip olduğu stratejik konum, tarihî altyapı, iklimsel uygunluk vb. sebeplerle tarihî süreçte pek çok medeniyete yurt olmuştur. Bu vesileyle medeniyetlerin kültürel altyapılarının, sanatsal beğenilerinin, teknolojik gelişimlerinin temel kodlarını taşıyan ve farklı amaçlar için inşa edilmiş mimari örneklerine de ev sahipliği yapmıştır. 13. yüzyıl Anadolu Selçuklu taş süsleme sanatının nitelikli özelliklerini taşıyan, Kastamonu’nun tek; Anadolu’nun ise en eski şifahanesi olan Yılanlı Darüşşifası, bu mimari mirasın kısmen de olsa günümüze ulaşan önemli örneklerinden biridir. Anadolu’daki darüşşifalarla birlikte tıbbi mistik folklor uygulamaları ve kullanımları, efsaneleri, Kastamonu mimarisi, inanç turizmindeki yeri, taç kapı süslemeleri ve cephe düzeni vb. açılardan çalışmalara konu edilen Yılanlı Darüşşifasının ve taç kapısının mevcut durumu belgelenerek koruma-onarım bağlamında değerlendirilmemiştir. Yılanlı Darüşşifası koruma ve onarımına ilişkin ulaşılan bilgiler, sadece müdahale tarihlerinin belirtildiği ancak yapılan uygulamalar hakkında detaylı bilgi verilmeyen, oldukça kısıtlı içerikteki bilgilerdir. Yapılan inceleme ile bu konudaki eksikliğin giderilmesine katkı sunulması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda ele alınan çalışmada, Yılanlı Darüşşifası taç kapısının tarihine, mimarisine ve süsleme özelliklerine kısaca değinilmiş; ulaşılan kaynaklardan restorasyon geçmişinin incelenmesi yapılmış, derlenen bilgiler ışığında, taç kapının mevcut durumunun tespiti yapılmış ve korunma sorunları değerlendirilmiştir. Elde edilen bilgilerin, yapının tespit edilen korunma sorunlarına yönelik ihtiyaç duyulan koruma-onarım uygulamalarının belirlenmesinde de katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Yılanlı Külliyesi, Selçuklu Taç Kapı, Koruma, Onarım

PROBLEMS OF CONSERVATION AND THE CURRENT SITUATION OF KASTAMONU YILANLI HOSPITAL CROWN GATE

Öz

The city of Kastamonu, located in the western Black Sea region, has been home to many civilizations in the historical process due to its strategic location, historical infrastructure and favorable climate. For this reason, it was also home to architectures that carried the basic codes of the cultural infrastructures, artistic tastes and technological developments of civilizations and were built for different purposes. Yılanlı Hospital, which is the only hospital in Kastamonu and the oldest hospital in Anatolia with 13th century Anadolu Selcuklu stone decoration art feature, is one of the important examples of this partially surviving architectural heritage. Yılanlı Hospital and its crown gate, hospitals in Anatolia, medical mystical folklore practices and uses of hospitals, their legends, Kastamonu architecture, their place in faith tourism, crown gate decorations and facade layout etc. It has been the subject of studies in terms of different aspects, but it has not been studied in the context of protection-repair and documenting its periodical current situation. The information about the protection and repair is very limited information that does not give details about the applications made by specifying only the date. With our study, it is aimed to contribute to the elimination of the aforementioned deficiency. In this context, the history, architecture and decorative features of the portal of Yılanlı Hospital were briefly mentioned, and the restoration history was examined from the sources reached. Then, with the information obtained, the current situation of the crown door was determined and thus the protection problems were evaluated. It is thought that the collected information will contribute to the documentation of the current conservation status of the building and to the determination of the urgently needed protection-repair practices for the identified conservation problems.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Yılanlı Complex, Seljuk Crown Gate, Conservation, Restoration

Kaynakça

• Bakır, A. ve Gökşen, A. (2019). Osmanlı Öncesi Dönemde Tokat, Amasya, Kastamonu ve Çorum Şehirleri. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi (OTAD), 3(1), 52-112.
• Behçet. M. (1998). Kastamonu Eski Eserleri (Kastamonu Asar-ı Kadimesi). Kastamonu: Kastamonu Valiliği İl Özel İdaresi Yayınları.
• Cantay, G. (1992). Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Çetinkaya, Y. (2019). İnanç Turizmi Destinasyonu Olarak Kastamonu Hz. Pir Şeyh Şaban-I Veli Örneği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Muharrem Avcı), Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çifci, F. (1995). Kastamonu Camileri-Türbeleri ve Diğer Tarihi Eserler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çubukcu Gümüş, D. (2019). Kastamonu’nun Kültürel Mirasının Korunması ve Turizm Amaçlı Kullanılmasına Yönelik Bir Araştırma, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Muharrem Avcı), Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Döşemetaş. Ö. (2019). Şer’iyye Sicillerine Göre XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kastamonu Kazası (1725-1750), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Ümit Kılıç), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Erdoğan, M. (1968). Osmanlı Devrinde Anadolu Camilerinde Restorasyon Faaliyetleri. Vakıflar Dergisi, 0(7), 149-205.
• Ersen, A. (2013). Taş Korumada Son 20 Yıldaki Gelişmeler ve Yenilikler. Konservasyon ve Restorasyon Çalışmaları Dergisi, 0(10), 3-19.
• Eskici, B.; Akyol A. A. ve Kadıoğlu Y. K. (2006). Erzurum Yakutiye Medresesi Yapı Malzemeleri, Bozulmalar ve Koruma Problemleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 0(46), 165-188.
• Eskici, B. ve Şener, Y. S. (2000). Orhun Yazıtlarının Konservasyon Durumu Üzerine Gözlemler. I. Ulusal Taşınabilir Kültür Varlıkları Konservasyonu ve Restorasyonu Kolokyumu, (6-7 Mayıs 1999) İçinde (s. 141-150). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Gökoğlu, G. (1952). Paphlagonia Paflagonya Kastamonu, Sinop, Çankırı, Bartın, Bolu, Gayri Menkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi. Kastamonu: Doğrusöz Matbaası.
• Gümüşdağ, G. (2007). Kastamonu Şehri Nasrullah Camisi, Yılanlı Camisi, Yakup Ağa Camisi, Ahmet Dede Camisi Hazirelerindeki Mezar Taşları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Halit Çal), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gürkan, K. İ. (1972). Selçuklu Hastaneleri. Malazgirt Armağanı İçinde (s. 33-63). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Güzel, E. (2018). Türkiye Osmanlı Mezar Taşlarında Servi Motifi. (Ed. M. Duranlı, R. K. Haykıran ve G. Kuzay Demir). Uluslararası Türk-İslam Mezar Taşları Kongresi Bildiriler Kitabı, (19-21 Ekim 2018) İçinde (251-282). Aydın.
• Henry, A. (2006). Stone Conservation. (Ed. A. Henry). Donhead, London.
• https://www.yeniakit.com.tr/foto-galeri/kastamonu-tarihine-damga-vuran-bir-yapi-yilanli-camii-ve kulliyesi-16060 adresinden 07.04.2022 tarihinde erişildi.
• İbret, Ü.; Aydınözü, D. ve Uğurlu, M. (2015). Kastamonu Şehrinde Kültür ve İnanç Turizmi. Marmara Coğrafya Dergisi, 0(32), 239-269.
• Kamarlı, E. (2008). Kastamonu Tarihi Dokusunda Yer Alan Geleneksel Konut Yapılarının Cephe Mimarisi Üzerine Tipolojik Bir Araştırma, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Hümeyra Birol Akkurt), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Küçükkaya, A. G. (2004). Taşların Bozulma Nedenleri Koruma Yöntemleri. İstanbul: Birsen Yayınevi.
• KVBM (Kastamonu Vakıflar Bölge Müdürlüğü) (2008). Yılanlı Külliyesi Taç Kapısı Rölöve-Restitüsyon ve Restorasyon Projesi Raporu, Kastamonu.
• KVBM (Kastamonu Vakıflar Bölge Müdürlüğü) (2009). Yılanlı Külliyesi Rölöve-Restitüsyon ve Restorasyon Projesi Raporu, Kastamonu.
• Öcal, A. ve Dal, M. (2012). Doğal Taşlardaki Bozunmalar. İstanbul: Mimarlık Vakfı İktisadi İşletmesi.
• Özgen, M. (2018). Tokat ve Kastamonu Darüşşifaları Etrafında Oluşan Tıbbi Mistik Folklor Uygulamaları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0(70), 284-30.
• Sönmez, Z. (1995). Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Şener, S. (1997). XIV. Yüzyıl Bursa Yapılarında Erken Osmanlı Duvar Örgüsü. Türk Etnografya Dergisi, 0(20), 193-249.
• Şener, Y. S. (2000). Kayseri İl Merkezindeki Selçuklu Türbelerinde Mevcut Korunma Durumlarının Tespiti, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Mehmet Tunçel), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şener, Y. S. (2014). Ani Şehir Surları, Korunma Sorunları ve Çözüme Yönelik Öneriler. Turkish Studies, 9(10), 977-990.
• Şener, Y. S. (2016). Taş Eser Korumada Tamamlama Uygulamaları: Yöntem ve Uygulama Biçimlerine İlişkin Değerlendirmeler. IV. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı Bildiriler Kitabı, (7-9 Mayıs) İçinde (s. 143-151). Ankara.
• Şener, Y. S. ve Derya, Ş. (2013). Bursa Orhan Gazi Türbesi: Opus Sectile Taban Döşemesi, Mevcut Korunma Durumu ve Restorasyona Yönelik Öneriler. JMR, 0(6), 45-57.
• Tanrısever, C.; Pamukçu, H. ve Saraç, Ö. (2019). Kastamonu Efsaneleri. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Torraca, G. (1988). Porous Building Materials, Meterials Science for Architectural Conservation. Roma: ICCROM.
• Ünver, S. (1938). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Zamanında Vakıf Hastanelerin Bir Kısmına Dair. Vakıflar Dergisi, 0(1), 17-24.
• Ünver, S. (1940). Selçuk Tababeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Wheeler, G. (2008). Alkoxysilanes and the Consolidation of Stone: Where we are Now. (Ed. J. Delgado Rodrigues ve J. M. Mimoso). Proceedings of the International Symposium, (6-7 May 2008) İçinde (s. 41-52). Lisbon.
• Yaman, T. M. (1935). Kastamonu Tarihi (XV’inci Asrın Sonlarına Kadar). Kastamonu: Ahmed İhsan Matbaası.
• Yar, M.; Zannini, A. ve Bresciani, V. (2010). Mimari Taş Yüzeylerin ve Nesnelerin Lazerle Temizlenesi. Restorasyon Konservasyon Çalışmaları, (Ocak-Şubat-Mart 2010) İçinde, (s. 89-94). İstanbul: İBB KUDEB.
• Yeni, Ö. ve Çetin, Y. (2017). Kastamonu’da Moğol Etkisinin Pervaneoğlu Ali (Yılanlı) Darüşşifası ve İmareti Kitabesi Üzerinden Bir Değerlendirme. Kastamonu Üniversitesi Uluslararası Malazgirt’ten Osmanlı’ya Selçuklu Sempozyumu Bildiri Kitabı İçinde (s. 473-493). Kastamonu.
• Yüksel, G. (2011). Kastamonu Efsaneleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Murat Kacıroğlu), Yozgat: Yozgat Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.