A REVIEW ON THE TERM OF HEARTH IN HITTITE MYTHOLOGICAL DOCUMENTS: ANATOLIAN HEARTH BELIEF

Yıl 2022, , 265 - 274, 31.12.2022

Nuriye Külahlı

https://doi.org/10.31455/asya.1190693

Cited By: 1

Öz

In order to find out how the concept of “hearth” has come to Anatolia, it is inevitable to travel in time towards the prehistoric ages. It would not be wrong to indicate that the most important period of this journey has been the period of Hittite State. With their cuneiform documents, Hittites, who have the first Anatolian written documents, provide the earliest records of Anatolian cultural history. In these records, various rituals such as sacrificial rites, festivals, sorcery and fortune telling carried out around the hearth were depicted in detail. It is simply understood that the Hittites have highly valued the concept of hearth. Hittite mythological documents, which consist of a substantial part of these records, reflect the religious beliefs of Hittites. These documents point out that with its various new meanings, the term of hearth which has been considered very important since the settled life in Anatolia, becomes the inseparable part of Hittite religion. These documents that reflect the belief system including the fears, angers and hopes of the Hittites are regarded as the first records of Anatolian mythology related to the term of hearth. Among the studies on mythological documents of Hittites, there is a scarcity of the ones related to the hearth term. The lack of the studies carried out on the hearth term in mythological texts has been the reason of this study. This study aims to identify the hearth in Hittite mythological documents and to determine the relationship between this identification and Anatolian hearth belief.

Anahtar Kelimeler

Hittite Myths, Hearth, Family, Anatolian Hearth Cult

HİTİT MİTOLOJİK BELGELERİNDE OCAK KAVRAMI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME: ANADOLU OCAK İNANCI

Öz

“Ocak” kavramının Anadolu’ya nasıl geldiğini anlamak için tarih öncesi dönemlere doğru bir yolculuk yapmak kaçınılmazdır. Günümüz Anadolusunda hâlen kullanılmaya devam eden ocak teriminin tarihî yolculuğunun en önemli evresi Hitit Devleti dönemidir demek yanlış olmayacaktır. Nitekim Anadolu’nun ilk yazılı belgelerine sahip olan Hititler, çivi yazılı belgeleri ile Anadolu kültür tarihinin en erken kayıtlarını sunmaktadır. Bu yazılı kayıtlarda, ocak etrafında yapılan kurban ve bayram törenleri, büyü ve fal gibi çeşitli ritüeller çivi yazılı belgelerde detaylı bir şekilde tasvir edilmektedir. Bu belgelerdeki ocak kavramı üzerine yapılmış çalışmaların sayısı oldukça fazladır. Bu çalışmalardan, Hititlerin ocak kavramına vermis oldukları değer açıkça anlaşılmaktadır. Yazılı kayıtların önemli bir kısmını oluşturan Hitit mitolojik belgeleri ise Hititlerin dini inanışlarını detaylı bir şekilde yansıtmaktadır. Bu belgeler, yerleşik hayata geçişten itibaren Anadolu’da önemli sayılan ocak kavramının elde ettiği yeni anlamlarla birlikte Hitit dinî hayatının ayrılmaz bir parçası olduğuna işaret etmektedir. Hititlerin korkuları, öfkeleri ve umutlarını içeren inanç sistemini yansıtan bu belgeler, Anadolu mitolojisinin ocak terimi ile ilgili ilk belgeleri sayılmaktadırlar. Bu denli önemli görevlere sahip olan bu belgeler üzerinde yapılan çalışmaların arasında ocak kavramı üzerine olanların azlığı bu çalışmanın ortaya çıkış sebebi olmuştur. Bu çalışma, Hitit mitolojik belgelerinde geçen ocak kavramını tanımlamak ve bu tanımın Anadolu ocak inancı ile ilişkisini belirlemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hitit Mitleri, Ocak, Aile, Anadolu Ocak Kültü

Kaynakça

• Ardzinba, V. (2010). Eskiçağ Anadolu Ayinleri ve Mitleri. (Trans. Orhan Uravelli). Ankara: Kafdav Yayınları.
• Arıkan, Y. (1998). Hitit Mitolojisi Hakkında. In Türkiye’de Sosyal Bilimlerin Gelişmesi ve Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Sempozyumu- Bildiriler Kitabı 24-26 Nisan 1996 (s.161-173). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Aydemir, A. (2013). Sarıkız Efsanesindeki Sarıkız ve Eski Türk İnançlarındaki Albız Üzerine. Turkish Studies-International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(6), 61-67.
• Candan, E. (2005). Türklerin Kültür Kökenleri, (5. Baskı). İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları.
• Cartledge, P. (2002). Sparta and Lakonia, (2. Edition). London: Routledge.
• Çevik, Ö. and Vuruşkan, O. (2015). Ulucak Höyük 2012-2013 Yılı Kazı Çalışmaları. (Ed.: H. Dönmez) In XXXVI. Kazı Sonuçları Toplantısı (1) (p. 583-599). Gaziantep.
• Ceylan, A. (2001). Erzurum Ovası’nda Önemli Bir Merkez: Cinis Höyük. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, 0(26), 29-41.
• CHD- The Hittite Dictionary (2019). (Eds.: H. Güterbock, H. A. Hoffner, Theo P. J. Vanden Hout, P. M. Goedegebuure). Chicago: The Oriental Institute of the University of Chicago.
• CTH- Catalogue des Textes Hittites. (1971). (Ed. E. Laroche). (2. Edition).
• Delaney, C. (1991). The Seed and the Soil: Gender and Cosmology in Turkish Village Society. Los Angeles: University of California Press.
• Duru, R. (1993). Höyücek Kazıları 1991. In XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı/1 (p. 47-154). Ankara.
• Duru, R. (1996). Kuruçay Höyük II, 1978- 1988 Kazılarının Sonuçları Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı Yerleşmeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Duru, R. and Umurtak, G. (2005). 1988–1992 Yılları Arasında Yapılan Kazıların Sonuçları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Duymaz, A. (2001). Kaz Dağı ve Sarıkız Efsaneleri Üzerine Bir Değerlendirme. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0(5), (88-102).
• Duymaz, A. and Şahin, H. İ. (2008). Kaz Dağlarında Dağ, Ağaç ve Ocak Kültü Üzerine İnanış ve Uygulamalar. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(19), 116-126.
• Ekici, M. and Öger, A. (2007). Türklerde Ocak Kültü ve Bu Kültün Alevilik İnancına Yansımaları. (Ed. F. Kılıç; T. Bülbül). In 2.Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni- Bildiri Kitabı/2 17-19 Ekim 2007 (p. 1357-1367). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi.
• Erol, Ç. (2007). Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler Üzerine Bir İnceleme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Mustafa Özkan), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eyüpoğlu, İ. Z. (2007). Anadolu Mitolojisi. İstanbul: Derin Yayınları.
• Gök, M. (2021). Kaz Dağları ve Çevresinde Sarıkız Ziyareti Olgusu, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Mehmet Ali Yolcu), Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Hansen, M. H. and Nielsen, T. H. (2004). An Inventory of Archaic and Classical Poleis. Oxford University Press.
• Hiddinson, Thomas, W. (2007). The Great Goddesses. New England Review, 28(4), 197-204.
• Hodder, I. (2006). Çatalhöyük Leoparın Öyküsü. (Trans.: D. Şendil). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Hoffner, H. A. (1998). Hittite Myths. (Ed. Gary M. Beckman). Atlanta, Georgia: Scholars Press.
• Hood, S. (1951) Excavations at Tabara el Akrad, 1948–49. In Anatolian Studies 1 (p. 113-117). Ankara: British Institute of Archaeology at Ankara.
• İnan, A. (1976). Eski Türk Dini Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Işıklı, M. (2005). Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürünün Karaz, Pulur ve Güzelova Malzemesi Işığında Tekrar Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Altan Çilingiroğlu), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KBO Keilschrifttexte aus Boghazköi. (1990). (Ed. Otten, H. and Rüster, C.), Berlin: Gebr, Mann Verlang.
• Koşay, H. Z. (1976). Keban’ın Pulur (Sakyol) Höyük Kazısında Bulunan Kutsal Ocaklar. In Türk Tarih Kongresi/8- Bildiri Kitabı 11-15 Ekim 1976 (p. 77-80). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kroppenberg, I. (2010). Law, Religion and Constitution of Vestal Virgins. Law and Literaure, 22(3), Taylor & Francis, 418-438.
• KUB- Keilschrifturkunden aus Boghazköi. (1924). (Ed. Güterbock and Albrecht Goetze). Berlin.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2014). Türk Kültüründe Ateş ve Ocak İyeleri. Karadeniz Araştırmaları, 0(43), 175-190.
• Kvæstad, C. F. (2010). House Symbolism and Ancestor Cult in the Central Anatolian Neolithic, (M.A. Thesis), University of Bergen, Department of Archaeology, History, Cultural Studies and Religion.
• Lamb, W. (1956). Some Early Anatolian Shrines. Anatolian Studies, 0(6), 87-94. Special Number in Honour and in Memory of Professor John Garstang, Ankara: British Institute at Ankara.
• Lawyer, L. B. (1953). New Light on An Ancient Goddess. The Classical Outlook, 30(5), 48-49. American Classical League.
• Linke, B. (2013). Sacral Purity and Social Order In Ancient Rome. (Eds.: Christian Frevel, Christophe Nihan). In Purity and the Forming of Religious Traditions in the Ancient Mediterranean World and Ancient Judaism (p.289-311).
• Macqueen, J. G. (2013). Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, (3. Baskı), (Trans. Esra Davutoğlu). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Marcuson, H. and Hout, T. (2015). Memorization and Hittite Ritual: New Perspectives on the Transmission of Hittite Ritual Texts. Journal of Ancient Near Eastern Religions, 0(15), 143-168.
• Mellaart, J. (1970). The Second Millennium Chronology of Beycesultan. Anatolian Studies, 0(20), 55-67. The British Institute of Archaeology at Ankara.
• Mellaart, J. (2003). Çatalhöyük, Anadolu’da Bir Neolitik Kent. (Trans. G. B. Yazıcıoğlu). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Morgan, J. E. (2011). Families and Religion in Classical Greece. (Ed.: B. Rawson). In A Companion to Families In the Greek and Roman Worlds (p. 447-464). UK: Wiley-Blackwell Publishing.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisine Giriş, (2. Cilt). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özcan, M. (1993). Yozgat Mercimektepe Höyüğü 1991 yılı Kurtarma Kazısı. In Müze Kurtarma Kazıları Semineri/3- Bildiri Kitabı 27-30 Nisan 1992 (p. 377-388). Yozgat: Yozgat Müzesi.
• Özdemir, N. (2019). Kayıp Tanrı Mitosları: Kraliçe Aşmunikal’in Kaybolan Fırtına Tanrısı. In Uluslararası Mitoloji Sempozyumu- International Symposium On Mythology Proceedings Book 2-5 May 2019, (p. 193-194). Ardahan: Ardahan Üniversitesi.
• Özdoğan, E.; Schwazberg, H. and Özdoğan, M. (2008). 2006 Yılı Kırklareli Höyüğü Çalışmaları. (Ed.: K. Olşen, F. Bayram, A. Özme, K. Ataş, Y. Kepenek, H. Dönmez and C. Süvari). In XXIX. Kazı Sonuçları Toplantısı/1 (p. 19-58). Ankara.
• Özdoğan, M.; Karul, N. and Ayhan, A. (1999). Kırklareli Höyüğü 1997 Yılı Kazısı. (Ed.: İ. O. Akkın, B. Vargün, T. Seferoğlu, E. Kaçar and N. Şenel). In XX. Kazı Sonuçları Toplantısı/1 (s. 668-707). Ankara.
• Pomeroy, S. B. (2006). Women and Ethnicity in Classical Greece: Changing the Paradigms. (Ed.: Konrad H. Kinzl). In A Companian to the Classical Greek World (p. 350-366). Blackwell Publishing.
• Pomeroy, S. B. (2002). Spartan Women. Oxford University Press.
• Sagona, A. G.; Erkmen, M.; Sagona, C. and Thoma, I. (1996). Excavations at Sos Höyük, 1995 Second Preliminary Report. Anatolia, 0(46), 27-52.
• Şahoğlu, V. (2008). Liman Tepe and Bakla Tepe: New Evidence for the Relations between the Izmir Region, The Cyclades and the Greek Mainland during the Late Fourth and Third Millennia BC. (Ed.: H. Erkanal, H. Hauptmann, V. Şahoğlu and R. Tuncel). In Proceedings of the International Symposium the Aegean in the Neolithic, Chalcolithic and the Early Bronze Age (p. 483-501). Ankara.
• Selçuk, A. (2004). Tahtacılar. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Serafim, A. (2021). Community, Division, and the Persuasive War od Identities in Attic Oratory. Classics Ireland, 0(28), 1-23.
• Takaoğlu, T. (2000). Hearth Structures in the Religious Pattern of Early Bronze Age Northeast Anatolia. In Anatolian Studies 50 (p. 11-16). Ankara: The British Institute of Archaeology at Ankara.
• Tanyu, H. (1976). Türklerde Ateşle İlgili İnanışlar. In Uluslararası Türk Folklor Kongresi I- I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri Kitabı IV 1976-1977 (p. 287-292). Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi.
• Tanyu, H. (1987). Türklerde Taşla İlgili İnançlar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Taş, İ. (2011). Hitit Çivi Yazılı Belgelere Göre Ocak Kültü ve Ocağın Kutsallığı Üzerine Bazı Gözlemler. KUBABA, 0(18), 7-18.
• Uhri, A. (2003). Ateşin Kültür Tarihi. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Ünal, A. (1988). Hittite Architect and A Rope- Climbing Ritual. Belleten, LII(205), 1470-1503.
• Yıldırım, M. (2014). Antik Dönemlerde Adana’da Dini İnanç. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(1), 35-48.
• Yörükân, Y. Z. (2005). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri: Şamanizm. Ankara: Ötüken Neşriyat.