KÜTAHYA VE YÖRESİ AĞIZLARINDA TASVİR FİİLLERİNİN KULLANIMI ÜZERİNE NOTLAR

Yıl 2023, , 15 - 36, 31.05.2023

Ayşe Nur Sır Dündar

https://doi.org/10.31455/asya.1204045

Öz

Birleşik fiiller, bir sözcükle hem anlam hem de biçim yönünden kalıplaşarak oluşan eylemlerdir. Anlamca birbirine sıkı sıkıya bağlı bulunan ve tek bir oluş ve kılışı gösteren birleşiklerin Türkçede çeşitli kullanımları mevcuttur. Bunlardan biri, iki fiilin belli kurallar çerçevesinde birleşmesi şeklindedir. Analitik tarz birleşmeleri adı altında incelenen bu yapıların özel kuruluş yapıları ile anlam değerleri vardır. Ana unsur olan birinci fiil, kendi anlamının dışında kullanılan tasvir fiili olarak adlandırılan fiile yalnız ünlüden ibaret olan ya da {-(I/U)p} zarf-fiil ekiyle bağlanır. Bu tarz fiillere kimi zaman da /-(y)Ip git-/ biçimindeki uzaklaşma fiili ve /-(y)AcAğI gel-/, /-(y)AsI gel-/, /-(y)AsI ol-/, /-mA+lI ol-/ biçim birimleriyle yapılan isteklenme fiili eklenir. Sözlüksel anlamını kaybederek ana fiili çeşitli yönlerden betimleyen bu tür yapılar, eylemin başlama, devam etme, olup bitme, yeterlilik, süreklilik, tezlik, beklenmezlik, yaklaşma, uzaklaşma, alışkanlık, tekrar, pekiştirme gibi çeşitli anlamlarını bildirir.
Bu çalışmada, Kütahya ve yöresi ağızlarında bulunan “fiil + zarf-fiil eki + fiil” dizilimli tasvir fiil yapıları ve bu fiillerde kullanılan unsurlar ele alınmış; bu tür birleşik fiillerin hem sözlüksel (leksik) hem de görünüşsel (aspekt) anlamları incelenmiştir. Tuncer Gülensoy’un Kütahya ve Yöresi Ağızları adlı eseri ile Kütahya ve yöresi ağızları üzerine yapılan yüksek lisans tezlerinden istifade edilmiştir. İlgili yazılı kaynaklarda taranan metinlerde tespit edilen bil-, dur-, gel-, git-, gör-, kal-, koy-/ko-, ver-, yaz- tasvir fiillerinin sözlüksel anlamları sıralanarak bu anlamlar örneklendirilmiştir. Buna paralel olarak bu fiillerin kullanım sıklığıyla ilgili olarak sayısal verilere de yer verilmiştir. Daha sonra işlevleri kısmında her tasvir fiilin esas fiile kattığı anlamları, ayrıntılı ve karşılaştırmalı şekilde ele alınmıştır. Özellikle bu fiillerin esas fiillerle birleşmesini sağlayan zarf-fiil eklerinin kullanımları ve zarf-fiil eklerinin bu tür birleşik fiillere kattığı anlamlar üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kütahya, Anadolu ağızları, söz varlığı, birleşik fiiller, tasvir fiilleri

Destekleyen Kurum

Alanya Keykubat Üniversitesi

Teşekkür

Sayın Yetkili, İlgili belgeler tarafımdan yüklenmiştir. Benzerlik raporu konusunda söylemek istediğim bir husus var. Örnekler Yüksek Lisans tezlerinden alındığı ve bildirinin özet kısmı yapılan sempozyumda yayımlandığı için intihal oranı yüksek çıkmıştır. İlgili durumu saygılarımla arz ederim.

NOTES ON THE USE OF DESCRIPTIVE VERBS IN KUTAHYA AND ITS REGION DIALECTS

Öz

Anahtar Kelimeler

Kütahya, Anadolu ağızları, söz varlığı, birleşik fiiller, tasvir fiilleri

Kaynakça

• Aydeniz, S. (1995). Türkiye Türkçesinde Tasvirî Fiiller ve Fonksiyonları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Gürer Gülsevin), Afyon: Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, N. (2008). Kütahya Altıntaş Yöresi Ağzı (İnceleme, Metinler, Sözlük), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Bilal Aktan), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. (10. Basım). Ankara: TDK Yayınları.
• Bayrakdarlar, T. (2014). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Tasvirî Fiiller, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Hüseyin Yıldırım), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bekar, B. (2011). Kütahya Domaniç Ağzı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Bilal Aktan), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Biber, S. (2010). Kütahya Gediz ve Yöresi Ağzı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Bilal Aktan), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bilgegil, M. K. (1984). Türkçe Dilbilgisi. (3. Basım). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Demir, N. (1994). “Birleşik Fiiller ve Vurgu: -iver- Şeklinin Görevlerini Tespitte Vurgunun Rolü”. TDAY Belleten, 42(1994). Ankara: TDK Yayınları, 83-94.
• Demirci, E. M. (2019). Kütahya Şaphane Ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Bilal Aktan), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Deny, J. (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi). (çev.: Ali Ulvi Elove). İstanbul: Maarif Matbaası.
• Dinç, M. A. (2009). Kütahya Simav Ağzı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Bilal Aktan), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ediskun, H. (2003). Türk Dilbilgisi. (8. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ekinci, F. (2019). Kütahya Dumlupınar ve Yöresi Ağzı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Bilal Aktan), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ergin, M. (2007). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayın.
• Gabain, A. von. (1953). “Türkçede Fiil Birleşmeleri”. TDAY-Belleten, c. 16, Ankara: TDK Yayınları, 16-28.
• Gabain, A. von. (2007). Eski Türkçenin Grameri. (Çev.: Mehmet Akalın). (5. Basım). Ankara: TDK Yayınları.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. (4. Basım). Ankara: TDK Yayınları.
• Gökçe, F. (2013). Gramerleşme Teorisi ve Türkçe Fiil Birleşmeleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Gülensoy, T. (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
• Kara, F. (2011). Bil- Tasvir Fiilinin İşlevleri. Turkish Studies, 6(1), 1421-1438.
• Karahan, L. (2012). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). (4. Basım). Ankara: TDK Yayınları.
• Öztürk, D. (2008). Kütahya Emet Yöresi Ağzı (İnceleme, Metinler, Sözlük), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Bilal Aktan), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, D. (2014). Türkiye Türkçesinde Anlamca Kaynamış-Deyimleşmiş Birleşik Fiiller. Ankara: TDK Yayınları.
• Şahin, H. (2000-2001). “Kutadgu Bilig’de Tasviri Fiiller”. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 2(2), 95-105.
• Şahin, H. (2002). “Türkiye Türkçesinde -Ip Ulaçlı Fiillerin Durumuna Bir Bakış”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(3), 99-105.
• Tayşi, M. (2007). Tavşanlı ve Yöresi Ağız İncelemeleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Bilal Aktan), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük (tarihsiz) (http://www.tdk.gov.tr, bilmek maddesi. Erişim tarihi: 21.07.2022.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük (tarihsiz) http://www.tdk.gov.tr, durmak maddesi. Erişim tarihi: 07.08.2022.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük (tarihsiz) http://www.tdk.gov.tr, gelmek maddesi. Erişim tarihi: 17.08.2022.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük (tarihsiz) http://www.tdk.gov.tr, kalmak maddesi. Erişim tarihi: 23.08.2022.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük (tarihsiz) http://www.tdk.gov.tr, koymak/komak maddesi. Erişim tarihi: 02.09.2022.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük (tarihsiz) http://www.tdk.gov.tr, vermek maddesi. Erişim tarihi: 02.09.2022.
• TDK Güncel Türkçe Sözlük (tarihsiz) http://www.tdk.gov.tr, yazmak maddesi. Erişim tarihi: 03.09.2022.
• Yavaş, Ö. (2009). Kütahya Aslanapa ve Yöresi Ağzı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Bilal Aktan), Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yumurtacı, A. (2012). Kütahya Pazarlar Ağzı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Bilal Aktan), Kütahya: Dumlupınar Sosyal Bilimler Enstitüsü.