SERH SAHIDNAME BY AHMAD BIN YAHYA CHALABI

Yıl 2022, , 99 - 116, 31.12.2022

Emine Atmaca , Kasım Tutar

https://doi.org/10.31455/asya.1206874

Öz

The main reason for writing verse dictionaries, which are considered as one of the didactic works of classical Turkish literature and are small in volume but very rich in content, is to easily teach foreign language words to students. Such dictionaries are the works that have the identity of a textbook written to teach a foreign language to children who have just started school, called "sıbyân" or "mübtedi". The commentaries written on these language treasures are detailed works written in order to correct some wrong readings and especially the information written for instructive purposes. In this context, the most annotated verse dictionary in Turkish literature is the work of Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede (d.1470/ö.1550). Tuhfe-i Şâhidî Having a poetic style with his scientific background, Şâhidî İbrahim Dede is the most important representative of the verse dictionary genre in the Ottoman literary tradition. The subject of our study is Ahmed bin Yahya Çelebî's Şahidnâme Şerhi, a text written in order to comment on the poetic dictionary of Şâhidî İbrahim Dede named Tuhfe-i Şâhidî. The work is the 16th century of Turkish commentary literature. Century texts. While Ahmed bin Yahya Çelebî was annotating Tuhfe-i Şâhidî section by section, he gave the dictionary meanings of the words, touched on the grammatical features and made some evaluations about the literary arts. In this study, the commentary of Shahidî İbrahim Dede, who is a divan poet and lexicographer, of the verse dictionary named Tuhfe-i Şâhidî ve Tuhfe-i Şâhidî made by Ahmed bin Yahya Çelebi will be discussed. In addition, detailed information will be given about the grammar, stylistic features and commentary method of Shahidnâme Commentary.

Anahtar Kelimeler

Tuhfe-i Şâhidî, Commentary, Şerh-i Şâhidnâme/Şâhidnâme Şerhi, Dictionary, Turkish-Persian Verse Dictionary

AHMED BİN YAHYA ÇELEBÎ’NİN ŞÂHİDNÂME ŞERHİ

Öz

Klasik Türk edebiyatının didaktik eserlerinden biri sayılan ve hacimce küçük ama içerik bakımından çok zengin olan manzum sözlüklerin kaleme alınışlarının temel sebebi yabancı dildeki kelimeleri öğrencilere kolaylıkla öğretebilmektir. Bu tür sözlükler, “sıbyân” veya “mübtedî” olarak tabir edilen okula yeni başlamış çocuklara yabancı dil öğretmek amacıyla yazılmış ders kitabı hüviyetine sahip eserlerdir. Bu dil hazinelerine yazılan şerhler ise bazı yanlış okumaların ve özellikle öğretici amaçlı yazılan bilgilerin düzeltilmesi maksadıyla kaleme alınan ayrıntılı eserlerdir. Bu bağlamda Türk edebiyatında en çok şerh edilen manzum sözlük, Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede’nin (d.1470/ö.1550) Tuhfe-i Şâhidî adlı eseridir. İlmi birikimiyle şairane bir üslûba sahip olan Şâhidî İbrahim Dede, Osmanlı edebiyat geleneğinde, manzum sözlük türünün en önemli temsilcisidir. Çalışmamıza konu olan Ahmed bin Yahya Çelebî’nin Şâhidnâme Şerhi, Şâhidî İbrahim Dede’nin Tuhfe-i Şâhidî adlı manzum sözlüğünü şerh etmek amacıyla kaleme alınmış bir metindir. Eser, Türk şerh edebiyatının XVI. yüzyıl metinleri arasında yer alır. Ahmed bin Yahya Çelebî, Tuhfe-i Şâhidî’yi bölüm bölüm şerh ederken, kelimelerin sözlük anlamlarını vermiş, gramer özelliklerine değinmiş ve edebi sanatlar hakkında bazı değerlendirmelerde bulunmuştur. Bu çalışmada, divan şairi ve sözlük yazarı olan Şâhidî İbrahim Dede’nin Tuhfe-i Şâhidî adlı manzum sözlüğünün Ahmed bin Yahya Çelebi tarafından yapılan şerhi ele alınmıştır. Ayrıca Şahidnâme Şerhi’nin dil bilgisi, üslup özellikleri ve şerh metodu hakkında ayrıntılı bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şerh, Tuhfe-i Şâhidî, Şerḥ-i Şâhidnâme, Sözlük, Türkçe-Farsça Manzum Sözlük

Kaynakça

• Açık, Ö. N. (2013). Mevlânâ Okyanusundan Muğlalı Şâhidî Denizine / Şâhidî Şiirleri ve Açıklamaları. Muğla: Muğla Belediyesi Kültür Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1971). Türkçemizdeki -gıl ve -gil Emir Eki. TDAY- Belleten, 0(0), 1-10.
• Çıpan, M. (1986). Muğlalı İbrahim Şâhidî: Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri, Divân ve Gülşen-i Vahdet Tenkitli Metni, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Abdülkerim Abdülkadiroğlu), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çıpan, M. (2010), Şâhidî. İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) DİA, (Cilt: XXXVIII,) İçinde (s. 273-274). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çıpan, M. (tsz). Muğlalı Şâhidî Dede (Hayatı-Sanatı-Eserleri). Konya: Nur Basımevi.
• Diyanet (2022). https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Nis%C3%A2-suresi/550/57-ayet-tefsiri adresinden 01.01.2022 tarihinde erişildi.
• Ekici, H. (2017a). Bosnalı Atfî Ahmed Efendi’nin Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî’si (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Dizin), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk), Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi.
• Ekici, H. (2017b). Bosnalı Atfî Ahmed Efendinin Şerh-İ Tuhfe’si ve Şerh Metodu. Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 0(2), 19-36.
• Erdem, M. D. (2005). Osmanlı Dönemi Manzum Çocuk Sözlükleri ve Bir Lügat-ı Sıbyan Yazması. Hece Aylık Edebiyat Dergisi Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, 9(104-105), 178-189.
• Ersoy, F. (Güz 2007). +gil Eki Üzerine. Dil Araştırmaları Dergisi, 1(1), 21-29.
• İmamoğlu, A. H. (1993). Farsça-Türkçe Manzum Sözlükler ve Şâhidî’nin Sözlüğü (İnceleme-Metin), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Turgut Karabey), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İmamoğlu, A. H. (2005). Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede, Tuhfe-î Şâhidî: Farsça Türkçe Manzum Sözlük. Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
• İnce, Y. (2002). Manzum Sözlükler ve Şemsî’nin Cevâhirü’l-Kelimât’ı Üzerine Bir Dil İncelemesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0(12), 175-182.
• Kartal, A. (2003). Tuhfe-i Remzî (Manzum Farsça, Türkçe Sözlük). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kılıç, A. (2006). Klasik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyan. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0(20), 69-70.
• Kılıç, A. (2007). Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî (Metin). Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2(4), 516-547.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Külekçi, N. (1996). Gülşen-i Vahdet (Şâhidi İbrahim Dede). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nalçakar, A. ve Ülger, A. Ö. (2014). Muğla’da Bir Çınar İbrahim Şahidi Dede Hayatı ve Eserleri, 1. Uluslararası Mevlevîlik ve Şâhidî Sempozyumu. https://semazen.net/ muglada-bir-cinar-ibrahim-sahidi-dede-hayati-ve-eserleri/ adresinden 30.03.2022 tarihinde erişildi.
• Öz, Y. (1996). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Adnan Karaismailoğlu), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öz, Y. (1996). Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri. Konya: Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Özkan, A. (2009). Mehekkü’l-İlim Ve’l-Ulemâ (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler-Tıpkıbasım). Isparta: Fakülte Kitapevi.
• Özkan, A. (2014). Netâyicü’l-A‘mâl ve Menâhicü’l-Ebrâr İsimli Eserde Dudak Uyumu. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(36), 1-33.
• Özkan, A. (2015). Netâyicü’l-A‘mâl ve Menâhicü’l-Ebrâr (Amellerin Neticeleri ve İyilerin Yolları). Konya: Palet Yayınları.
• Özkan, M. (1995). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Şimşekler, N. (1998). Şâhidî İbrahim Dede’nin Gülşen-i Esrâr’ı Tenkidli Metin-Tahlil, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Adnan Karaismailoğlu), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tektaş, A. (2012). Gülşen-i Tevhid-Tevhid Bahçesi Şâhidî İbrâhim Dede. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Timurtaş, F. K. (2019). Osmanlı Türkçesi Grameri III. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Tuna, O. N. (1986). Türk Dilbilgisi. Malatya: İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Ders Notları.
• Tuna, O. N. (1992). Ders Notları 3 Türk Dilbilgisi (Fonetik ve Morfoloji). Malatya: İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Ders Notları.
• Tutar, K. (2021). Ahmed Efendi bin Yahya Efendi El-Çelebi’nin “El-Kitâb-ı Şerh-i Şâhidnâme”si (Tuhfe-i Şâhidî Şerhi), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Emine Atmaca), Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Verburg, A.C. (1997). The Tuhfe-i Şâhidí: A Sixteenth Century Persian-Ottoman Dictionary in Ryhme. Archivum Ottomanicum, 0(15), 5-88.
• Yazar, S. (2020). Tuhfe-i Şâhidî’nin Osmanlı Telif Geleneğindeki Etkisine Farklı Bir Örnek: Hatîb’in Hibetü’l-Vehhâb’ı. Kültürk Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 0(2), 97-131.
• Yıldız, O. ve Yalkın, A. O. (2021). Tarihi Türk Lehçeleriyle Karşılaştırmalı Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Zülfikar, H. (2007). Dünden Bugüne Türkçe. Türk Dili, 0(567), 434-442.