TRACES OF AZERBAIJANI TURKISH IN VAN DIALECT, PARTICULARLY IN IDIOMS

Yıl 2023, , 187 - 206, 30.12.2023

Hami Akman

https://doi.org/10.31455/asya.1393002

Öz

Turkish, which developed as a single written language until the 13th century, started to emerge with other written languages in various fields after that. One of these written languages is Western Turkish. Western Turkish is the name of the period that includes today's Turkey Turkish, Old Anatolian Turkish, which forms the first link in its formation, and Ottoman Turkish, which is its continuation. Since the 17th century, two different dialects of Western Turkish have emerged: Ottoman Turkish and Azerbaijani Turkish. Azerbaijani Turkish is not only in Azerbaijan; It has also shown its influence in Turkey, especially in Eastern Anatolian dialects. One of these dialects is the Van dialect. Van dialect has the characteristics of Azerbaijani Turkish in many aspects, both in terms of phonetics and morphology. However, it can be said that over time, as a result of its close contact with Turkey Turkish and its dialects, the dialect in question is gradually losing its Azerbaijani Turkish characteristics and is on its way to becoming a Turkey Turkish dialect. Traces of Azerbaijani Turkish in the Van dialect can also be seen in its vocabulary. Idioms constitute an important aspect of vocabulary. Idioms are formulaic expressions that generally consist of at least two words and have a figurative meaning. The fact that the idiom consists of formulaic expressions has enabled them to survive unchanged until today. Therefore, these can provide important data in determining vocabulary. In this study, the vocabulary of Azerbaijani Turkish is discussed specifically in terms of idioms in Van dialect. A total of 110 idioms were examined and care was taken to ensure that they were different from the idioms used in Turkey Turkish dialects. Since the article is a compilation study, source people were interviewed. Information about these people is presented at the end of the study.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijani Türkish, Van Dialect, Idioms

DEYİMLER ÖZELİNDE, VAN AĞZINDAKİ AZERBAYCAN TÜRKÇESİ İZLERİ

Öz

13. yüzyıla kadar tek bir yazı dili olarak gelişen Türkçe, bundan sonra çeşitli sahalarda başka yazı dilleri ile ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu yazı dillerinden birisini de Batı Türkçesi oluşturmaktadır. Batı Türkçesi, bugünkü Türkiye Türkçesi, onun oluşumundaki ilk halkayı oluşturan Eski Anadolu Türkçesi ve onun devamı olan Osmanlı Türkçesini içine alan dönemin adıdır. Batı Türkçesinde 17. yüzyıldan itibaren Osmanlı Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi olarak iki farklı lehçe meydana gelmiştir. Azerbaycan Türkçesi sadece Azerbaycan sahasında değil; Türkiye’de de özellikle Doğu Anadolu ağızlarında etkisini göstermiştir. Bu ağızlardan birisi de Van ağzıdır. Van ağzı gerek ses gerek şekil bilgisi noktasında birçok yönden Azerbaycan Türkçesi özelliği taşımaktadır. Ancak söz konusu ağız zamanla Türkiye Türkçesi ve ağızlarıyla yakın teması neticesinde Azerbaycan Türkçesi özelliklerinden yavaş yavaş sıyrılıp bir Türkiye Türkçesi ağzı olma yolunda seyretmektedir denilebilir. Azerbaycan Türkçesinin Van ağzındaki izleri, söz varlığında da izlenebilmektedir. Söz varlığının önemli bir yönünü deyimler oluşturmaktadır. Deyimler, genelde en az iki kelimeden oluşan, mecaz anlam kazanmış kalıp ifadelerdir. Deyimin kalıp ifadelerden oluşması, onların değişmeden günümüze kadar gelmesini sağlamıştır. Dolayısıyla bunlar, söz varlığı tespitinde önemli veriler sunabilmektedir. Bu çalışmada Azerbaycan Türkçesinin söz varlığı Van ağzında deyimler özelinde ele alınmıştır. Toplamda 110 deyim incelenmiş ve bunların Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılan deyimlerden farklı olmasına dikkat edilmiştir. Makale, bir derleme çalışması olması nedeniyle kaynak kişilerle görüşülmüştür. Bu kişilerle ilgili bilgiler çalışma sonunda sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Türkçesi, Van Ağzı, Deyim

Kaynakça

• Altaylı, S. (2015). Azerbaycan Türkçesi Deyimler Sözlüğü. Ankara: Prestij Matbaası
• Azәrbaycan Mili Elmler Akademiyası. (2006). Azәrbaycan Dilinin İzahlı Lüğәti. Bakü: Azәrbaycan Miili Elmler Akademiyası Nәsimi Adına Dilçilik İnstitutu.
• Bulak, Ş. (2021). Van Küresin Ağzı ile Azerbaycan Türkçesinin Ortak Özellikleri. International Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 7(44), 1553-1568.
• Buran, A. & Alkaya, E. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2019). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2013). Başlangıçtan 20. Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı 1-2 (7. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergin, M. (2012), Türk Dil Bilgisi (I. Baskı). İstanbul: Bayrak Basım, Yayım Tanıtım.
• İlker, A. (1997). Batı grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, L. (2022). Anadolu Ağızları Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Derleme Sözlüğü (II, III, IV, V). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2012). Yazım Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.