İKİ DİLLİ KÜÇÜK KAMUS-I FRANSEVÎ’NİN SÖZLÜK BİLİMİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2020, , 32 - 45, 30.06.2020

Ebubekir Eraslan

https://doi.org/10.31455/asya.711433

Öz

XVI. yüzyılda siyasi olarak yakınlaşan Türk ve Fransız ilişkileri, daha sonra özellikle “kapitülasyonlar”la büyük gelişme göstermiştir. Sanayileşen Avrupa’ya yetişmeye çalışan Osmanlı Devleti XIX. yüzyılda Fransa’yı referans almıştır. XVIII. yüzyılda başlayan, XIX. yüzyılda ivme kazanan ve XX. yüzyılda devam eden Türkiye’nin Batılılaşma serüveninde imparatorluğun Avrupa’ya açılan kapısı hep Fransızca olmuştur.
Osmanlı’nın Batı’ya açılmasını sağlayan Fransızcanın öğretiminde ilk başlarda Türk coğrafyasında yaşayan yabancılar eserler vermişken zamanla Türk entelektüelleri de sözlükler, gramerler, konuşma kitapları yazmışlardır.
Arap harfli Osmanlı Türkçesi alfabesiyle yazılan son Fransızca-Türkçe eser olan Küçük Kamus-ı Fransevî, 50.000 kelimeye sahip 1928 yılındaki Fransızca-Türkçe söz varlığını yazarının perspektifinden veren bir sözlüktür.
Madde başlarının Fransızca, açıklamalarının Arap alfabesiyle yazılmış Türkçe olan Küçük Kamus-ı Fransevî; sözlükbilimi açısından incelenecek, elde edilen sonuçlar ortaya çıkarılacaktır. Söz konusu çalışmayla madde başının Batı dillerinden birinden açıklamanın da Türkçeyle verildiği bir sözlük ilk kez sözlükbilimi ilkelerine göre incelenmiş ve yorumlanmış olacaktır.
Sözlük incelemeleri ve eleştirilerinin temel amacının sözlüğü bilimsel temellerle iyileştirmek, kullanıcının ihtiyaçlarına daha iyi yanıt vermesini sağlamak olduğundan kuramsal ve nesnel inceleme ve eleştiri yöntemlerinin oluşturulması önem kazanmaktadır. Bu çalışmada, “Sözlükbilimsel İşlevlerin Çağdaş Kuramı”na göre sözlükteki temel yapıların kullanıcı-sözlük ilişkisine göre nasıl düzenleneceğiyle ilgili yapılan çalışmalardan hareketle 1928’de yazılmış olan Giritli Hasan Bedreddin’e ait Küçük Kamus-ı Fransevî adlı sözlük incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sözlük, Sözlük Bilimi, Sözlükbilimsel İnceleme, Fransızca, Türkçe

BILINGUAL SMALL KAMUS-I FRANSEVI’S INVESTIGIATION OF THE LEXICOGRAPHY FROM A SCIENTIFIC POINT OF VIEW

Öz

The diplomatic relations between Turkey and France was established before the 16th century; however, it showed great financial progress especially with the implementation of “capitulations.” In the 19th century, Ottoman Empire took France as a model to catch up with Europe that was in the middle of industrialisation. In other words, during this westernization period of Turkey, which started in the 18th century, showed momentum in the 19th and continued in the 20th, the gateway to Europe was always French.
Therefore, the need for teaching French has emerged, too. In the teaching process of French as a foreign language, initially, foreigners living in Turkey published some works. However, later on, Turkish intellectuals took the initiative of writing dictionaries, grammar and spoken discourse books.
Small Kamus-ı Fransevi (1928) is one of these written works. It is the last French-Turkish publication in Arabic language, written from the perspective of its author, with 50,000 words in it.
Small Kamus-ı Fransevi whose headlines are written in French and the descriptions in Turkish was written in Arabic alphabet; The dictionary will be examined scientifically and the results will be revealed. With this study, for the first time, a dictionary written in Western languages to Turkish will be examined and interpreted according to scientific principles.
It is important to establish theoretical and objective examination and criticism methods since the main purpose of dictionary reviews and criticisms is to improve the dictionary on a scientific basis and to enable the users to better respond to their needs. In this study, according to the “The Modern Theory of Lexicographic Functions”, a dictionary called Giritli Hasan Bedreddin’s Small Kamus-ı Fransevi, written in 1928, was examined in relation to how to organize the basic structures of the dictionary according to the user-dictionary relation.

Anahtar Kelimeler

Small Kamus-ı Fransevi, Lexicographical Analysing, French, Turkish

Kaynakça

• Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aslan, E. (2017). Sözlükbilimsel İnceleme Yöntemi: Eser-i Şevket Örneği. Journal of Turkish Studies, 12(20), s. 35-70.
• Boz, E. (2013). Türk Sözlük Bilimi (Sorunlar ve Çözüm Önerileri). Yeni Türkiye, 55, s. 1533-1540.
• Bozkurt, F. (2017). Sözlükselleşme: Genel Sözlükler İçin Sözlük Birim Seçimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Eraslan, E. (2019). Geçmişten Günümüze Kadar Yazılan Fransızca-Türkçe Sözlüklerin Kronolojisi ve Sayısal Verileri Üzerine. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12/68, s. 133-142.
• Eminoğlu, E. (2010). Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası. Sivas: Asitan.
• Ergenç, İ. (2002). Konuşma Dili ve Türkçenin Söyleyiş Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Günay, D. (2001). Metin Bilgisi. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Hartmann, R. K. and James, G. (1998). Dictionary of Lexicography. London: Routledge.
• Hasan Bedreddin. (1928). Küçük Kamus-ı Fransevi. İstanbul: Marifet Matbaası.
• İlhan, N. (2007). Geçmişten Günümüze Sözlükçülük Geleneği ve Türk Dili Sözlükleri. Elazığ: Manas Yayınları.
• İlhan, N. (2009). Sözlük Hazırlama İlkeleri, Çeşitleri ve Özellikleri. Turkish Studies, 4/4, s. 534-554.
• Jackson, H. (2002). Lexicography an Introduction. London/Newyork: Routhledge.
• Jackson, H. (2016). Sözlükbilime Giriş (Çeviren: Mehmet Gürlek-Ellen Patat) İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kocaman, A. (1998). Dilbilim, Sözlük, Sözlükçülük. Kebikeç, Yıl 3, Sayı 6, Ankara, s. 111-113.
• Maclaren Ağbaba, G. (2007). Türkçe Sözlüklerdeki Tanımlarda Eylemden Türemiş Sözcüklerin Üye ve Rol Yapısının Yeri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mete, Ş. (2009). Konuşturan Sözlük Vurgulu Telaffuz Sözlüğü. Ankara: TRT Sanat Kitapları.
• Svensen, B. (2009). A Handbook of Lexicography (The Theory and Practice of Dictionary-Making). New York: Cambridge University Press.
• Toklu, M. O. (2007). Dilbilime Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Uysal, İ. N. (2018a). Sözlükler Tanıklarla Daha Zengin, Daha İşlevsel: Türkçe Sözlük’e Tanıklar. Türk Dili Dergisi, CXIV/793, s. 39-46.
• Uysal, İ. N. (2018b). Sözlük Biliminde Tanıklama ve Salâh Birsel’in Türkçe Sözlüğe Tanık Olarak Katkıları. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 9/22, s. 109-118.
• https://dictionnaire.reverso.net/francais-definition/abaca
• https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/abaca
• https://www.dict.com/frans%C4%B1zca-turkce/a%C3%AF
• https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/en-soi/29827
• https://www.le-dictionnaire.com/definition/abaca
• https://www.merriam-webster.com/dictionary/abaca