BİRİNCİ MECLİS GİZLİ CELSE ZABITLARI’NDA JANDARMA TEŞKİLATI HAKKINDA GÖRÜŞMELER (1920-1921)

Yıl 2020, , 75 - 85, 31.12.2020

Zeki Çevik

https://doi.org/10.31455/asya.817077

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nda Türk Jandarması, Silahlı Kuvvetlerin yanında ve onun emrinde bir taraftan iç güvenliği sağlarken diğer taraftan da dış düşmanlara karşı birçok cephede savaştı. Jandarma, 13 Ekim 1918 tarihli nizamname ile teşkilat ve görevleri itibariyle yeniden düzenlendi. Ancak 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi’nin ağır hükümleri, jandarma teşkilatında yapılması planlanan düzenlemelerin uygulanmasına engel oldu. 23 Nisan 1920’de Ankara’da açılan TBMM öncelikli olarak ülkede asayişi sağlamak için jandarmayı ele aldı. Önce Milli Müdafaa Vekâleti bünyesinde Umum Jandarma Kumandanlığını kurdu ve jandarma teşkilatının ıslahı çalışmalarına girişti. O dönemde İstanbul ve Ankara Hükümetlerine bağlı iki jandarma teşkilatının varlığı bu çalışmaları olumsuz etkiliyordu. Milli Mücadele döneminde Ankara’da TBMM ve onun hükümeti etki alanında jandarmanın ıslahı ve geliştirilmesine yönelik yoğun bir çalışma sergilemiştir. Özellikle gizli oturumlarda jandarma konusu her yönüyle tartışılmış ancak yeterince işlenmemiştir. Bu çalışmada amaç Türk Jandarma Teşkilatı tarihindeki bu eksikliği gidermektir. İç güvenliğin sağlanmasına çok önem veren TBMM, Milli Müdafaa Vekâleti bünyesinde Seyyar Jandarma Müfrezelerini kurdu. İç güvenlikten sorumlu jandarma ve polis kuvvetlerinin tek elden idaresi amacıyla Dâhiliye Vekâlet’ine bağlı olmak üzere 12 Aralık 1920 tarihinde İnzibat Umum Müdürlüğü kuruldu. Milli Mücadele yıllarında Jandarma birlikleri cephe gerisindeki kritik noktaların korunması, yol emniyetinin sağlanması ve her çeşit terörün ortadan kaldırılmasında başarılı olmaya çalıştı. Ancak bu konuda pek çok sıkıntı vardı. Yabancı işgallerine karşı Güney ve Batı Anadolu bölgelerinde oluşturulan Kuva-yı Milliye birliklerinin başında da büyük oranda jandarma subayları yer almıştı. Bozuk Jandarma teşkilatının yeniden düzenlenmesinde kadro sayısı ve para eksikliği baş meseleydi. Bu dönemde Jandarmalar hem iç cephede hem de yer yer dış cephede savaşmıştır. Pek çok aksaklıklara rağmen jandarma teşkilatı görevini yapmaya çalışmıştır. Bu konularda en yoğun tartışmalar Birinci TBMM’nin gizli oturumlarında yapılmıştır. Bu çalışmada Gizli Celse Zabıtlarında jandarma konusunun geçtiği yüzlerce sayfayı aşan görüşmelerin 1920-1921 dönemi incelenip değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Mondros Mütarekesi, Jandarma, TBMM, Milli Mücadele

TALKS ABOUT THE GENDARMERIE IN THE FIRST ASSEMBLY SECRET SESSION (1920-1921)

Öz

During the First World War, the Turkish Gendarmerie fought alongside and under the command of the Armed Forces on many fronts, while ensuring internal security on the one hand, and against external enemies on the other. The Gendarmerie was reorganized in terms of its organization and duties with a regulation dated 13 October 1918. However, the severe provisions of the Mondros Armistice, signed on October 30, 1918, prevented the implementation of the arrangements planned to be made in the gendarmerie. The Turkish Grand National Assembly, which opened in Ankara on April 23, 1920, primarily handled the gendarmerie to ensure order in the country. First, he established the General Gendarmerie Commander within the Ministry of National Defense and started the rehabilitation of the gendarmerie organization. The existence of two gendarmerie organizations affiliated to the Istanbul and Ankara Governments at that time negatively affected these activities. During the War of Independence, in Ankara, the Turkish Grand National Assembly and its government carried out an intense work towards the improvement and development of the gendarmerie in its sphere of influence. Especially in secret sessions, the gendarmerie issue was discussed in all aspects, but it was not covered adequately. The aim of this study is to fill this gap in the history of the Turkish Gendarmerie. Attaching great importance to ensuring internal security, the Turkish Grand National Assembly established Mobile Gendarmerie Detachments within the Ministry of National Defense. The General Directorate of Security was established on December 12, 1920, under the Ministry of Internal Affairs for the sole management of the gendarmerie and police forces responsible for internal security. During the War of Independence, Gendarmerie units tried to be successful in protecting critical points behind the front, ensuring road safety and eliminating all kinds of terrorism. However, there were many difficulties in this regard. Gendarmerie officers took the lead of the National Forces formed in South and West Anatolia against foreign invasions. Staffing numbers and lack of money were a major issue in reorganizing the corrupt Gendarmerie. During this period, the Gendarmes fought both inside and outside. Despite many setbacks, the gendarmerie tried to do its job. The most intense discussions on these issues were held in the secret sessions of the First GNAT. In this study, the period of 1920-1921 was examined and evaluated in the interviews that exceeded hundreds of pages in which the gendarmerie issue took place in the Secret Court Records.

Anahtar Kelimeler

The First World War, The Mondros Armistice, Gendarmerie, The Grand National Assembly, The National Struggle

Kaynakça

• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı (ATASE) Arşivi, BDH, Klasör: 1487, Dosya: 2/27, Fihrist: 001-06.
• ATASE, BDH, Klasör:1487, Dosya:2/27 Fihrist:1-9.
• ATASE, İSH-12, Klasör: 807, Gömlek: 171.
• Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CCA), F:30.18.1.1. Yer No:1.1.19-1.
• CCA, F:30.18.1.1. Yer No:1.1.19-1, 19-2.
• CCA, F: 30.0.18.1.1, Yer No:2.22.17 (1).
• CCA, F:30.18.1.1. Yer No:3.18.18.
• Atatürk’ün Doğumunun Yüzüncü Yılında Türk Silahlı Kuvvetleri (1982). Ankara: Harita Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Efe, İ. (2016) 30 Ekim 1918’den Ocak 1921’e Teşkilat, Tensîkât ve İcraatlarıyla Türk Jandarması. Çankırı Karatekin Üniversitesi SBE Dergisi, 7(1), 583-602.
• Güneş, İ. (1983). 1920’de Seyyar Jandarma Müfrezelerinin Kurulması ve Bunların İç Güvenliğin Sağlanmasındaki Rolü, Birinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri II (s.203-215), Ankara.
• Işık, H. (1999). Birinci Dünya Savaşında Seyyar Jandarma Birlikleri. Ankara: Jandarma Basımevi Müdürlüğü.
• İzzet, S. (1925). Jandarma Teşkilatının Elli Altıncı Sene-i Devriyesi, (9/22. 1285/1868, 22 Haziran 1341/1925). İstanbul.
• Jandarma Genel Komutanlığı Tarihi, (2002). C. I. Ankara.
• Jandarma Mecmuası, (1 Kânun-ı Sâni 1341 / 1 Ocak 1925). S. I, s. 10.
• Kara, E. (2016). Devlet-Kolluk İlişkisi Kapsamında Jandarma ve Türk Jandarması, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Ozan Zengin), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Köylü, M. (2018). Mondros Mütarekesi Sonrası ve Milli Mücadele Döneminde Jandarma Teşkilatı. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 5(8), 277-293.
• Orhonlu, C. (1967). Osmanlı İmparatorluğunda Derbent Teşkilatı. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Özbek, N. (2010). Osmanlı Taşrasında Denetim: Son Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Jandarma (1876-1908). (Derleyen: Evren Balta Peker ve İsmet Akça). Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti İçinde (s.47-78). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Soytürk, M. (2012). Modern Devlet ve Güvenlik: Fransa, Avusturya-Macaristan ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Jandarma Teşkilatı. History Studies, 4(2), 301-316.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi (2001). TBMM Hükümeti Dönemi (1920-1923). Türk İstiklâl Harbi Özet Tarihi, Ankara: Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları (TBMM GCZ), (1985). Cilt. 1-2-3, (2. Baskı). Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Uçar, F. (2020). Birinci Meclis Zabıt Ceridelerine Göre Jandarma Teşkilatı’na Ayrılan Bütçe Görüşmeleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 43, 279-297.
• Yiğit, Y. (2018). Muhalif Bir Kumandan: Son Jandarma Umûm Kumandanı Ali Kemal Paşa’nın İttihatçılarla İlişkisinin Doğası. (Ed. Demircioğlu, İ. H.; Özcan, A, ve Yiğit, Y.). Miras ve Değişim: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma İçinde (s.663-677). Ankara: Berikan Yayınevi.