ASYA COĞRAFYASI'NIN BÜYÜK EDİBİ ALİ ŞÎR NEVÂÎ’NİN HAYATI, EDEBİ KİŞİLİĞİ, ESERLERİ VE TÜRK DİLİ'NE KATKILARI

Yıl 2017, Sayı: 1, 23 - 41, 20.10.2017

Serdar Bulut

https://doi.org/10.31455/asya.334014

Cited By: 2

Öz

Yalnız
Çağatay Edebiyatının değil bütün Türk Edebiyatının en büyük şairlerinden olan
Ali Şîr Nevâî, Herat’ta doğmuştur. Nevâî, Timurlu şehzadelerinden Hüseyin
Baykara’nın en yakın arkadaşı olmuştur. Hüseyin Baykara ile dostluğu ömür boyu
devam eden Nevâî’yi, Herat Sultanı olan Hüseyin Baykara, yanına almıştır. Ali
Şîr Nevâi’nin Herat’ta Sultan Hüseyin Baykara hizmetinde ilk görevi mühürdarlık
(Nişancı) olmuştur. Nevâi, 3 Ocak 1501’de ölmüştür.

Ali
Şîr Nevâi, yaşamış olduğu onca zor zamanlara rağmen edebiyatçı kimliğini
bırakmayarak ömrünün son zamanlarını Türk Edebiyatının en önemli eserlerinden
biri olan Muhakemetü’l-Lügateyn’i yazmaya adamış önemli bir Türk dili
milliyetçisidir. Nevâî’nin Türkçenin Farsçadan daha üstün bir dil olduğunu
kanıtlamak üzere yazdığı bu eserinden başka farklı konularda kaleme aldığı 29
eseri bulunmaktadır. Nevâî bu kadar farklı tür ve konularda eser vererek
döneminin bilimlerine hakimiyetini gösteren çok kültürlü bir şahsiyettir.

Ali
Şîr Nevâî, yazdığı eserler, yetiştirdiği şairler, desteklediği ilim hayatı ve
kurucusu olduğu Çağatay Türkçesi ile Türk diline büyük katkılar sağlamış bir
şahsiyettir. Nevâî’nin Türk diline yapmış olduğu en büyük katkı dilin yapıcı
gücünden faydalanarak, milli birliği kurmaya çalışmasıdır. Bu milli birliğin
ilk halkası da milli dil bilincini oluşturmak olduğu için, Nevâî, insanların
kalplerine milli bir dokunuş yapmıştır.

Çalışmamızda
Çağatay Edebiyatı’nın kurucusu olması hususuyla Türkçe için büyük anlam ifade
eden Ali Şîr Nevâî’nin hayatı, sanatı, eserleri ve Türk diline yapmış olduğu
katkılar ayrı ayrı ele alınarak analiz edilmeye çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Ali Şîr Nevâî, Asya Coğrafyası, Türk Dili, Çağatay Edebiyatı, Muhakemet al-Lugateyn

ALI-SHIR NAVA'I, THE GREAT WRITER OF ASIAN GEOGRAPHY-HIS LIFE, LITERARY PERSONALITY, WORKS AND CONTRIBUTIONS TO TURKISH LANGUAGE

Öz

Ali-Shir
Nava'i who is one of the greatest poets of all Turkish
literature, was born in Herat. Ali-Shir Nava'i became the best friend of Huseyin Baykara from the Tamerlan princesses.
His friendship with Huseyin Baykara continued long time. Hüseyin Baykara, who
was the Sultan of Herat had taken him on. His first duty at the service of
Sultan Husayin Baykara in Herat has been a seal (shooter). Nevai died on
January 3, 1501.

Despite the hard times he had lived, he is an important
Turkish nationalist who has devoted his life to writing Muhakemet al-Lugateyn,
one of the most important works of Turkish Literature. Apart from this work
written by Nevâî to prove that Turkish language is a superior language than
Persian, there are 29 works that he has received on different topics.

By giving work to so many different types and subjects,
Nevai is a multi-cultural personality that dominates the science of the time.
He is the greatest person who made great contributions to the Turkish language
by his works, trained poets, supported scientific life. He is the founder of
Cagatay Turkish. The greatest contribution that Nevaî made to the Turkish
language is to make use of the constructive power of the language in order to
establish a national unity. Since the first ring of this national union is also
the national language consciousness, Nevâî has made a national touch to the hearts
of people.

In this study, with
matters of being the founder of Caghatay Literature, Alishir Navai who is
meaningful for Turkish, his life, art, works and contributions made to the
Turkish language will be tried to be analyzed separately.

Anahtar Kelimeler

Ali Şir Nevâi, Geography of Asia, Turkish Language, Caghatay Literature, Muhakemet al-Lugateyn

Kaynakça

• Abik, Ayşehan Deniz, Ali Şîr Nevâyî’nin Zübdetü’t-Tevârîh’i Üzerine, http://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20DILI/1996_1_Abik.pdf, s. 1-6. Akar, Ali (2001). Ölümünün 500. Yılında Ali Şîr Nevaî, Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 338, Yıl 29, Aralık, s.62-64. Akar, Ali (2012). Türk Dili Tarihi, Ötüken Neşriyat, 5. Basım, İstanbul. Alili, Abdullah, Ali Şir Nevâî’nin Edebi Kişiliği ve Eserleri, Üsküp, s.5-35. Barutçu Özönder, Sema (1996). Muḥākemetü’l-Lüġateyn İki Dilin Karşılaştırılması, TDK, Ankara. Ercilasun, Ahmet Bican (2007). Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, 4. Baskı, Ankara. Kartal, Ahmet (2013). Ali Şîr Nevâî’de İrfan, Eskişehir Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi. Kaya, Önal (2007). ‘Ali Şîr Nevāyî’nin Divanları, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, Mart, s. 46-56. Kut, Günay (1989). Ali Şîr Nevâî, İslam Ansiklopedisi, s. 449-453. Levend, Agâh Sırrı (1965). Ali Şir Nevaî-Hayatı, Sanatı ve Kişiliği, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Levend, Agâh Sırrı (1968). Ali Şir Nevaî-Divanlar ile Hamse Dışındaki Eserler, IV. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Maden, Sedat (Editör) (2016). Türkçeye Hizmet Edenler 1, Nobel Yayınları, Ankara. Özcan, Hüseyin, Türk Dünyasının Bilgesi Ali Şir Nevâî, Ölümünün 500. Ylında Ali Şir Nevâî Sempozyumu, Özbekistan. Seyhan, Tanju Oral (2005). Ali Şir Nevayi – Sirācü’l-Müslimin, (Giriş-Karşılaştırmalı Metin), Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 4, Aralk. Tören, Hatice (2001). Alî Şîr Nevâyî-Sedd-i İskenderî, TDK Yayınları, Ankara. Türk, Vahit (2010). Lehçeler Arası İlişkiler ve Oğuz Türkçesinde Bir Nevâî Eseri, TÜBAR-XXVIII, Güz, s.395-408. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/12051,alisirnevaipdf.pdf?0