TÜRK SİYASAL HAYATINDA İKTİDARLARIN DİL VE SANAT POLİTİKALARINA BİR ÖRNEK: MİLLİYETÇİ CEPHE HÜKÜMETLERİ DÖNEMİ

Yıl 2017, Sayı: 2, 17 - 25, 31.12.2017

Fuat Uçar

Öz

Türkiye’de
1970’li yıllar Soğuk Savaş dönemi koşullarının da etkisiyle
siyasal ve toplumsal kutuplaşmanın bütün şiddetli yaşandığı bir dönem olmuştur.
Özellikle 1975-1977 yılları arasında kurulan Milliyetçi Cephe Hükümetleri
(MC)’nin kurulması ile yaşanan bu kutuplaşma resmiyet kazanmıştır. Bu dönemde iktidarların “sağ”, “sol”,
“İslâmcı”, “milliyetçi” gibi ideolojik söylemleri ile siyasal ve toplumsal bölünmüşlük,
ayrıca gündelik hayata da yansımıştır. Bu yıllarda kültür-sanat gündemi,
“ulusal/milli kültür”, “sanatta ulusallık/evrensellik” ve “sosyalist/devrimci
sanat anlayışı” vb. tartışmalar ile dil politikaları da bu gelişmelerinden etkilenmiştir.
Bu açıdan MC Hükümetleri döneminde “milli” kavramı, Cumhuriyet Halk Partisi
(CHP)’nin “ulusal” kavramının dışında algılanmış ve bu durum MC iktidarının
kültür, dil ve sanat politikalarına da bir karşıtlık olarak yansımıştır.

MC
Hükümetleri döneminde siyasi ve ideolojik
nedenlere dayalı olarak iktidarı oluşturan koalisyon partilerinin görüşlerine
göre DP ve AP çizgisinin gelenekçi kanattan etkilenen dil politikaları
benimsenmiştir. Bu açıdan MC
Hükümeti’nin 1975’te işbaşına gelmesiyle birlikte modernistlerin dili
özleştirme çabalarına karşı millileşme ve milli kültüre yönelik milliyetçilik
politikaları önem kazanmıştır. Böylece bu
dönemde gelenekçi akımların etkisiyle milli eğitim müfredatı etkilenmiş ve öz
Türkçe kelimelerden arındırılmış kitaplar okullar için basılmıştır. Önceki sağ parti iktidarları döneminde
olduğu gibi, MC Hükümetleri döneminde yayınlanan genelgeler ve verilen demeçler
ile yeni türetilen öz Türkçe ve “milli dille uyumsuz” kelimelerden kaçınmaya
yönelik genelgeler yayınlanmıştır. Yine bu dönemde yaşanan kutuplaşma, iktidarın dil
politikalarını etkilemesinin yanında toplumda sanat ve sanatçı camiasına da
nüfuz etmiştir.

Bu
çalışma ile MC Hükümeti’nin kültürel politikalarının bir parçasını oluşturan “millileşme”
ekseni çerçevesinde oluşturulan dil ve sanat politikalarının günümüze olan
etkilerinin incelemesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Milliyetçilik, Dil, Sanat, Politika

Kaynakça

• ARAT PEK Güler, 1970-1980 Yılları Arasında Türkiye’de Kültürel ve Sanatsal Ortam, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007. BELGE Murat, “Çatlayan Kabuğun İçindekiler”, Milliyet, 9.1.1976 BİNGÖL Yılmaz, “Kimlik Tartışmaları ışığında Türk Dil Politikası”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 59-1, Cilt: LIX/I, 2004, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/450/5066.pdf Cumhuriyet, 8.4.1975, 3.9.1976, 8.12.1976 Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi , Cilt: 11, Birleşim: 48 (10.4.1975) DEMİREL Süleyman, Milliyetçiler Birleşiniz, Güneş Matbaası, (Tarihsiz) DORSAY Atilla, “TRT’deki Sağ Deney ve Yabancılaşma Dönemi”, Cumhuriyet, 14.6.1976 ERDEM Ali Naili, Siyasetin Yollarında, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2004 ERDOĞDU Ahmet, “Türk Diline Saldırı”, Cumhuriyet, 8.2.1976 GENÇOSMAN Affan, “Gizli Protokol”, Milli Gazete, 30.7.1977 GÜMÜŞTEKİN Uğur, Ufuk ve Çizgi (Olaylar, Seçimler Buhranlar), Divan Matbaacılık, İstanbul, 1976 GEVGİLİLİ Ali, “Yeni 3’lünün İdeolojisi”, Milliyet, 26.7.1977 Hergün, 24.5.1975, 13.7.1975, 20.1.1977 http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/KP39.htm, (Erişim: 20.2.2017) http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/HP41.htm, (Erişim: 20.2.2017) http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/HP39.htm, (Erişim: 20.2.2017) KABAKLI Ahmet, “Protokol’e Bir Bakış”, Tercüman, 4.4.1975 ------------------------, “Ders Kitapları”, Tercüman, 12.10.1976 KAPLAN İsmail, Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 1999 Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 4, Cilt: 11, Bölüm: 61 (6.4.1975), Dönem: 4, Cilt: 17, Birleşim: 68 (27.2.1976),Dönem: 4, Cilt: 17, Bölüm: 68 (27.2.1976) SOMUNCUOĞLU Sadi, 30.01.2013 tarihinde Ankara'da Milli Düşünce Merkezi’nde yapılan görüşme. ŞENYÜCEL Mustafa, “Sanat Âleminde Milliyetçi Cephe”, Tercüman, 27.4.1975 Tercüman, 20.5.1975, 13.7.1975, 31.3.1976 TİMURTAŞ Faruk K., “Hükümet ve Milli Eğitim İşleri”, Tercüman, 20.5.1975 ----------------------------, “Hükümet Programı ve Milli Kültür”, Tercüman, 14.5.1975 TURAN Şerafettin, Türk Devrim Tarihi Çağdaşlık Yolunda Yeni Türkiye (27 Mayıs 1960-12 Eylül 1980), 5. Kitap, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2011 YAZGAN Mustafa, “Milliyetçi Tiyatrolar Hakkında”, Milli Gazete, 14.5.1975