POST-TRUTH DÖNEMDE SOSYAL MEDYADA DEZENFORMASYON: COVİD-19 (YENİ KORONAVİRÜS) PANDEMİ SÜRECİ

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 12, 76 - 90, 30.06.2020

Ali Fikret Aydın

https://doi.org/10.31455/asya.740420

Cited By: 51

Öz

Tarih boyunca farklı amaçlarla yanlış bilgiler ve söylentiler ortaya çıkmış olsa da internetin ortaya çıkmasıyla birlikte yalan haberlerin daha hızlı bir şekilde yayılmaya başladığı görülmektedir. Özellikle politik alanda gerçeklerin çarpıtılması ve yeniden üretilmesiyle birlikte hakikatin değersizleştiği post-truth (hakikat ötesi) döneme girilmiştir. Bu dönemde bilhassa sosyal medya, sahte haberlerin daha hızlı yayılmasına ve geniş kitlelere ulaşmasına neden olmaktadır. Bu durum ise sosyal medyadaki dezenformasyonun daha çok artmasına ve olumsuz sonuçlar doğurmasına yol açabilmektedir. Özellikle Covid-19 (yeni koronavirüs) pandemi sürecinde bu meselenin çok ciddi boyutlara ulaştığı görülmüştür. Neredeyse her gün üretilen sahte haberler Facebook, Twitter gibi sosyal ağlarda ve Whatsapp gruplarında dolaşıma sokulmuştur. Çoğu kişi bu haberlerin doğru olduğuna inanmış ve sosyal medyada daha hızlı yayılmasına sebep olmuştur. Bununla birlikte Sağlık Bakanı ve bakanlık bünyesinde kurulan Koronavirüs Bilim Kurulu üyelerinin adına açılan sahte sosyal medya hesaplarla insanlar yanlış yönlendirilmiştir. Hatta Dünya Sağlık Örgütü bu dezenformasyonun en az virüs kadar tehlikeli olduğunu vurgulamıştır.
Betimsel analizin kullanıldığı bu çalışmada, Türkiye’de faaliyet gösteren teyit.org doğrulama platformunun Covid-19 pandemi sürecinde sosyal medyada dolaşıma sokulan iddialar hakkında yaptığı inceleme sonuçlarına ilişkin verilerin ne olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışma kapsamında, Türkiye’de ilk koronavirüs vakasının görüldüğü 11 Mart tarihi başlangıç alınarak 1 haftalık sürede (11-18 Mart 2020) ortaya çıkan iddialara yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Post-truth, Sosyal Medya, Dezenformasyon, Covid-19, Korona Virüsü

POST-TRUTH DÖNEMDE SOSYAL MEDYADA DEZENFORMASYON: COVİD-19 (YENİ KORONAVİRÜS) PANDEMİ SÜRECİ

Öz

Although false information and rumors have appeared for different purposes throughout the history, it is seen that with the advent of the Internet, false news began to spread more rapidly. Especially with the distortion and reproduction of the realities in the political field, the post-truth period has entered into a period where truth has become worthless. In this period, especially social media causes fake news to spread faster and to reach large masses. This situation may cause disinfection in social media to increase more and cause negative results. Especially in the Covid-19 (new coronavirus) pandemic process, this issue has been seen to reach very serious dimensions. The fake news produced almost daily has been circulated in social networks such as Facebook and Twitter and in WhatsApp groups. Many people believed that this news was true and caused it to spread more quickly on social media. However, people were misled by false social media accounts opened on behalf of the Minister of Health and members of the Coronavirus Scientific Board established within the ministry. In fact, the World Health Organization emphasized that this disinformation is at least as dangerous as the virus.
In this study, where a descriptive analysis is used, teyit.org verification platform operating in Turkey has tried to reveal the data regarding the results of the investigation made by the verification platform about the claims circulating in social media in the process of Covid-19 pandemic. In scope of study, the first coronavirus cases seen in Turkey as starting on March 11 are given to claims that arising in one-week period (11-18 March 2020).

Anahtar Kelimeler

Post-truth, Social Media, Disinformation, Covid-19, Coronavirus

Kaynakça

• Allcott, H. and Gentzkow, M. (2017). Social Media and Fake News in the 2016 Election. Journal of Economic Perspectives, 31(2), 211–236.
• Araujo, S.F. (2019). Truth, Half-Truth, and Post-Truth: Lessons from William James. Journal of Constructivist Psychology, 1-13.
• Atmaca, A.Ö. (2016). ABD’nin Hakikat Ötesi Başkanı: Donald Trump. The Turkish Yearbook of International Relations, C: 47, 105-111.
• BBC (2020). Koronavirüs nedir: Covid-19'a karşı hangi önlemler alınmalı, virüsün özellikleri neler?, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51177538, Erişim Tarihi: 27.04.2020.
• Bradshaw, S. and Howard, P. N. (2018). The Global Organization of Social Media Disinformation Campaigns. Journal of International Affairs , 71 (15), 23-32.
• Cesarino, L. (2020). What the Brazilian 2018 Elections Tell Us about Post-Truth in the Neoliberal-Digital Era. Hot Spots, Fieldsights, https://culanth.org/¹eldsights/what-thebrazilian- 2018-elections-tell-us-about-post-truth-in-the-neoliberal-digital-era
• Çömlekçi, M. F. ve Başol, O. (2019). Sosyal Medya Haberlerine Güven ve Kullanıcı Teyit Alışkanlıkları Üzerine Bir İnceleme. İleti-ş-im, Sayı:30, s. 56-77.
• Değerli, A. ve Değerli, B. (2018). Medya Okuryazarlığı Bağlamında Sağlık Alanındaki Yalan İçeriklerin Sosyal Ağlarda Yayılımına Bir Bakış, 4. Sağlık İletişimi Sempozyumu, 30 - 31 Ekim 2018 (147-168), Antalya.
• Doruk Şahin, Ö. (2018). Hakikat Ötesi (Post-Truth) Dönemde Doğrulama Platformları: Teyit.Org Örneği, Dönüşen Dünyada İletişimin Rolü Uluslararası Sempozyum Bildiriler Kitabı, 15-16 Mart 2018 (151-163), KKTC.
• Erdoğan Tarakçı, İ. ve Baş, M. (2018). Post-Truth Medya ve Tüketici Davranışlarına Etkisi: “Genç Yetişkinler” Üzerine Keşifsel Bir Araştırma. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10 (4), 1110-1122.
• Erkan, G. ve Ayhan, A. (2018). Siyasal İletişimde Dezenformasyon ve Sosyal Medya: Bir Doğrulama Platformu Olarak Teyit.Org. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (AKİL), Kasım (30), s. 201-223.
• Eroğlu, Ş. ve Çakmak, T. (2020). Post-Truth Dönemini Anlamak: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Öğrencilerinin Yeni Medya Araçları Kapsamında Bilgi Bozuklukları ve Doğrulama Algılarının Değerlendirilmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 39, s.307-325.
• Foça, M.A. (01.03.2019). Sözlük: Yanlış bilginin en yaygın yedi türü, https://teyit.org/sozluk-yanlis-bilginin-en-yaygin-7-turu/, Erişim Tarihi: 26.04.2020.
• Frangonikolopoulos, C. and Poulakidakos, S. (2018). Regimes of Truth in the Communication and Reporting of the European Union Post-Truth, Post-Propaganda or Just Propaganda?. Journal of Media Critiques [JMC], 3 (12), 59-76.
• Freelon, D. and Wells, C. (2020). Disinformation as Political Communication. Political Communication, 37(2), s.145-156.
• Göncü, S. ve Sim, Ş. (2019). Post-truth Zeminde Suriyeli Mülteciler Hakkında Çıkan Haberlere Dair Bir İnceleme. Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:1, 1-28.
• Günenç, M. (2019). Martin Crimp’in Attempts on Her Life Oyununda (post-truth) Hakikatin Değersizleşmesi Okuması. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7 (19), s.1-13.
• Jones, M. (2020). Performing Post-Truth: An Interview with Director Ashlie Corcoran. Theatre Journal, 72 (1), s.1-6.
• Kalsın, B. (2020). Kovid-19'dan kaçarken dezenformasyona tutulmak, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/kovid-19dan-kacarken-dezenformasyona tutulmak/1781644, Erişim Tarihi:14.04.2020.
• Kavaklı, N. (2019). Üniversite Öğrencileri Arasında İnternet Doğrulama/Teyit Platformlarının Kullanımı. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (69), s.398-411.
• Kırık, A.M. ve Özkoçak, V. (2020). Yeni Dünya Düzeni Bağlamında Sosyal Medya ve Yeni Koronavirüs (COVID-19) Pandemisi, Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı: 45, s.133-154.
• Kırık, A.M.; Altıntaş Var, S.S.; Özkoçak, V. ve Darıcı, S. (2020). Pandemi Dönemlerinde İletişim ve Algı Yönetimi: Yeni Koronavirüs Hastalığı (COVID-19) Örneği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı:104, s.36-57.
• Kiraz, E. (2019). Sosyal Medya ve Algı Yönetimi: İngilterenin Brexit Sürecinde Sosyal Medya Dezenformasyonu. Paradoks Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 15 (1), 1, s.1-18.
• Kocabey Şener, N. (2018). “Doğruluk Kontrol Merkezi” ve “Yalan Haber” Kavramlarına İlişkin İçeriklerin Medyada Yansımasının Araştırılması. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (AKİL) Kasım (30) s.355-373.
• Lynch, M. (2020). We Have Never Been Anti-Science: Reflections on Science Wars and Post-Truth. Engaging Science, Technology, and Society, 6, s.49-57.
• Marshall, J. P. (2017). Disinformation Society, Communication and Cosmopolitan Democracy. Cosmopolitan Civil Societies Journal, 9 (2), 1-24.
• Martens, B.; Aguiar, L.; Herrera, E.G. and Langer, F.M. (2018). The Digital Transformation of News Media and The Rise of Disinformation and Fake News - An Economic Perspective. Digital Economy Working Paper 2018-02, JRC Technical Reports.
• McChesney, A. (2020). Detective Fiction in a Post-TruthWorld: Eva Rossmann’s Patrioten. Humanities, 9 (15), 1-13.
• Oxford Languages (2020). Word of the Year 2016. Oxford: Oxford University Press, Available online: https://languages.oup.com/word-of-the-year/2016/, Erişim Tarihi: 24.04.2020.
• Öngen, O. (2017). Sosyal Medya Kullanıcılarının Gerçeklik Yanılgısı. Yeni Medya Elektronik Dergi, 1 (1), s.1-14.
• Özcan, M. (2018). Öznenin Ölümü: Post-Truth Çağında Güvenlik ve Türkiye. İNSAMER, s.1-12.
• Özkan, Ö. (2019). Hakikat Sonrası Çağda Medyada Gerçeklik: Maya Takvimi Söylentisinin Medyada Sunumu. Selçuk İletişim, 12 (1): 64-91.
• Sağlık Bakanlığı (2020). COVID-19 (Yeni Koronavirüs Hastalığı) Nedir?, https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/tr/covid-19-yeni-koronavirus-hastaligi-nedir, Erişim Tarihi: 25.04.2020.
• Sarıoğlu, E. (2020). Yalan Haber, “Post-Truth” Kavramı ve Medya Üçlemesi: Geçmişten Günümüze Gündem Belirleyen Örnekler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9 (1), s.377-397.
• Schackmuth, A. (2018). Extremism, Fake News and Hate: Effects of Social Media in the Post-Truth Era. College of Liberal Arts & Social Sciences Theses and Dissertations, Chicago: DePaul University.
• Schindler, S. (2020). The Task of Critique in Times of Post-Truth Politics. Review of International Studies, s.1-19.
• Spector, B. (2020). Post-Truth Claims and The Wishing Away of Brute Facts. Leadership, 16 (1), s.9-24.
• Şimşek, V. (2018). Post-Truth ve Yeni Medya: Sosyal Medya Grupları Üzerinden Bir İnceleme. Global Media Journal TR Edition, 8 (16), s.1-14.
• Teyit.org (2020). Yayın İlkeleri ve Metodoloji, https://teyit.org/yayin-ilkeleri-ve-metodoloji/, Erişim Tarihi: 26.04.2020.
• Toktay, Y. (2019). Sosyal Medyada Dezenformasyon, Manipülasyon ve Propaganda Etkisi: Zeytin Dalı Harekatı Örneği, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) (2020). Covid-19 Pandemi Değerlendirme Raporu, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• Ulaş, S. (2020). Marka İletişiminde Sosyal Medya ve Çevrimiçi Etkileşim (online engagement) İlişkisi: Limasol Türk Kooperatif Bankası Örneği. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(1), s.274-285.
• Ünal, R. ve Taylan, A. (2017). Sağlık İletişiminde Yalan Haber-Yanlış Enformasyon Sorunu ve Doğrulama Platformları. Atatürk İletişim Dergisi, Sayı 14, s.81-100.
• Vikipedi (2020). COVID-19 Pandemisi, https://tr.wikipedia.org/wiki/COVID-19_pandemisi, Erişim Tarihi: 25.04.2020.
• Yıldırım, Y. (2017). Post-Truth Döneminde Epikuros’ta Mutluluk ve Dostluk Kavramlarını Yeniden Düşünmek. Fiscaoeconomia, 1(3), s.108-125.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2000). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.