VALENCY AND VERB CATEGORY CHANGES IN SENSORY VERBS: AN EXAMPLE OF ŞECERE-I TERÂKIME

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 17, 137 - 142, 29.09.2021

Hande Ünver Özdoğan , Neslihan Karacan

https://doi.org/10.31455/asya.945882

Cited By: 1

Öz

In order to better understand texts and discourses in world languages, verbs are classified in terms of morphological, syntactic and semantic. According to these classifications, sensory verbs that start the perception process are considered as a type of mental verb. Perception verbs have very compact frequency because of being mental process initiator. Recently, there has been an increased interest in the classification of verbs and "mental verb" in linguistics studies, and mental verbs have been started to be determined based on the works of Turkish historical periods. However, the position of the verb within these classifications is not precise and final. The meaning entries of a verb can change according to the valency information. Valency, which is expressing the obligatory and optional gaps that word types such as verb, preposition, noun, etc. open in the management capacity, emerges in logical, syntactic, and semantic dimensions. It is not possible to categorize the verbs that reveal polysemy in a single verb class. One of the main reasons for verbs to change categories is the polysemy of the verb. This polysemy can occur with a change in one of the aforementioned levels of the request. In this study, the effects of the valency on the change of the verb class were determined with examples from the sensory verbs in Abul Gazi Bahadır Han's work titled Şecere-i Terakime. Basic sensory verbs expressing touching, smelling, hearing, seeing and tasting formed the study of the article. Thus, the effect of the polysemy of the sense verbs on the valency categories was tried to be determined based on a historical text.

Anahtar Kelimeler

Valency, Verb Categories, Mental Verb, Sensory Verbs, Şecere-i Terakime

DUYU FİİLLERİNDE İSTEM VE FİİL KATEGORİ DEĞİŞMELERİ: ŞECERE-İ TERAKİME ÖRNEĞİ

Öz

Dünya dillerinde metinleri ve söylemleri daha iyi anlayabilmek için fiiller biçim bilgisel, söz dizimsel ve anlam bilimsel açıdan sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflamalara göre algılama sürecini başlatan duyu fiilleri, mental fiillerin bir türü olarak kabul edilir. Duyu fiilleri mental sürecin başlatıcısı olması nedeniyle oldukça sık kullanım alanına sahiptir. Son zamanlarda dilbilim çalışmalarında fiillerin sınıflandırılması ve “mental fiil” konularına ilgi artmış ve Türkçenin tarihî dönemlerindeki eserlerinden hareketle mental fiilleri tespit edilmeye başlanmıştır. Ancak bu sınıflandırmalar içerisinde fiilin konumu katî ve nihaî değildir. Bir fiilin anlam girişleri, istem bilgisine göre değişebilmektedir. Fiil, edat, ad vb. sözcük türlerinin yönetim kapasitesinde açtığı zorunlu ve seçimlik boşlukları ifade eden istem mantıksal, söz dizimsel ve anlamsal boyutta ortaya çıkmaktadır. Çok anlamlılık ortaya koyan fiillerin tek bir fiil sınıfında kategorize edilmesi mümkün değildir. Fillerin kategori değiştirmesinde temel sebeplerden biri fiilin çok anlamlılığıdır. Bu çok anlamlılık ise istemin bahsedilen düzeylerinden birinde değişim yaşanması ile ortaya çıkabilmektedir. Bu çalışmada istemin fiil sınıfının değişimine etkileri Ebul Gazi Bahadır Han’ın Şecere-i Terakime adlı eserindeki duyu fiillerinden örneklerle tespit edilmiştir. Dokunma, koklama, işitme, görme, tatma bildiren temel duyu fiilleri çalışmanın incelemesini oluşturmuştur. Böylece duyu fiillerinin çok anlamlılığının istem kategorilerine etkisi, tarihi bir metinden yola çıkılarak belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İstem, Fiil Kategorileri, Mental Fiil, Duyu Fiilleri, Şecere-i Terakime

Kaynakça

• Akçataş, A. (2011). Türkiye Türkçesi Fiil Anlam Sözdizimi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdem, M. (2017). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde İletişim Fiilleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4(2), 94-103.
• Ergin, M. (1972). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınevi.
• Hirik, E. (2017). Türkiye Türkçesi Duyu Fiillerinde Anlam ve Kelime Sıklığı İlişkisi. SUTAD, 41(Bahar), 53-74.
• Kamchybekova, K. (2010). Kırgız Türkçesinde Duyu Fiilleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. Ufuk Tavkul), Ankara: Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı.
• Kamchybekova, K. (2011). Duyu Fiillerinin Anlamsal Özellikleri Üzerine. AÜ, DTCF, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Haziran, 8(3), 22-35.
• Karahan, L. (2004). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Dil bilgisi (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, Z. (2020). Ebulgazi Bahadır Han Şecere-i Terakime. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özeren, M. ve Alan, İ. (2018). Kırgız Türkçesinde Mental Fiiller. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi-TAED, 0(61), 203-224.
• Sandalyeci, S. (2016). Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni Olan Şeyyat Hamza’nın Yūsuf u Zeliha Mesnevisinde Mental Fiiller. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(12), 157-171.
• Seçkin, K. (2014). Mental Fiiller Bağlamında Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı. VI. Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, II. Cilt, 4-7 Aralık 2013, Bursa, (s. 921-929), Bursa: Bursa Star Ajans.
• Şahin, S. (2012). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Prof. Dr. M. Fatih Kirişçioğlu), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı.
• Ütünova, K. (2016). Eylem İşletimi, 1. Baskı. Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2(1), 17-51.
• Yıldız, H. (2017). Eski Uygurcada Göz Fiilleri. Journal of Old Turkic Studies, 1(1), 145-213.
• Yıldız, H. (2017). Türk Dilinde Fiillerin Semantik Sınıflandırılması Problemi. Journal of Turkish Language and Literature 3(1), 337-362.