HALK İNANÇLARININ İŞLEVLERİ VE DÜŞÜNSEL TEMELLERİ

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 18, 155 - 168, 31.12.2021

Ali Abdurrezzak

https://doi.org/10.31455/asya.1011387

Cited By: 1

Öz

İnanç; toplumların kültürel, sosyal, psikolojik açıdan tepkilerini ve yapılarını şekillendiren bir işleve sahiptir. Özellikle insanı doğrudan ilgilendiren ve hayatını idame ettirmek için ihtiyaç duyduğu doğayı canlı bir yapı olarak gören insanoğlunun, kendi kurallarını tabiatın sunduklarına göre ilişkilendirmesi iyi ve kötü ruhların var olduğu inancını da beraberinde getirmiştir. Genel itibariyle kara iye olarak tabir edilen kötü ruhların insan zihninde nasıl tasavvur edildiği, sosyal hayatı nasıl şekillendirdiği, bu kötü ruhlardan korunma ve kaçınma ritüellerini meydana getiren bilinç yapısı zihinleri meşgul etmektedir. İstenmeyen davranışlar, kabul görmeyen sözler ve hareketlerin yanında olumlu etkilere sahip söz ve davranışlar toplumların günlük hayatlarında bir tür yazısız kuralların oluşmasını sağlamıştır. Sağlıklı, huzurlu, bereketli bir hayat düzeni için belli başlı tabuların oluşmasıyla yapılması ve uzak durulması gereken davranış kalıpları şekillenmiş ve benimsenmiştir. Kötü ruhlardan korunmanın yanında kötü ruhun sebep olduğu olumsuz etkilerden de kurtulma amaçlı uygulamalar davranışları kutlu bir hâle dönüştürmüş ve ritüel hâline gelmiştir. Halk inançlarının temelinde özellikle korkunun yer aldığı ve bu duygu ile korunup geçmişten günümüze taşındığı her toplumda ortak işlevler etrafında şekillendiği görülmektedir.

Bu çalışmada halk inançlarının psikososyal, sosyokültürel, sosyoekonomik, sembolik ve ritüel işlevleri ve bu işlevler içerisinde farklı kültürlere ait geleneksel inançlardan da örnekler verilerek halk inançlarının düşünsel temelleri disiplinler arası bir bakış ile ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halk İnancı, İşlev, Ritüel, Kötü Ruh

FUNCTIONS AND INTELLECTUAL FOUNDATIONS OF FOLK BELIEFS

Öz

Belief; It has a function that shapes the cultural, social and psychological reactions and structures of societies. The fact that human beings, who see nature as a living structure, which directly concerns human beings and which they need to maintain their lives, associate their own rules with what nature offers, has brought with it the belief that there are good and bad spirits. The minds are occupied by how the evil spirits, which are generally called black possessors, are conceived in the human mind, how they shape social life, and the consciousness structure that creates the rituals of protection and avoidance from these evil spirits. In addition to undesirable behaviors, unacceptable words and actions, words and behaviors that have positive effects have created a kind of unwritten rules in the daily lives of societies. With the formation of certain taboos for a healthy, peaceful and fertile life order, behavioral patterns that should be done and avoided have been shaped and adopted. In addition to being protected from evil spirits, practices aimed at getting rid of the negative effects caused by evil spirits have transformed behaviors into a blessed state and become rituals. It is seen that folk beliefs are shaped around common functions in every society, where especially fear is at the base of it and it is preserved with this feeling and carried from the past to the present.

In this study, the psychosocial, sociocultural, socioeconomic, symbolic and ritual functions of folk beliefs and the intellectual foundations of folk beliefs are tried to be revealed with an interdisciplinary perspective by giving examples from traditional beliefs of different cultures within these functions.

Anahtar Kelimeler

Folk Belief, Function, Ritual, Evil Spirit

Kaynakça

• Aça, M ve Yolcu. M. A. (2017). Folklorda Örtük ve Bozuk İşlev. Folklor/Edebiyat, 23(90), 49-60.
• Adler, A. (2010). İnsanı Tanıma Sanatı, (12. Baskı), (Çeviren: K. Şipal). İstanbul: Say Yayınları.
• Avis, P. (1999). God and the Creative Imagination: Metaphor, Symbol, and Myth in Religion and Theology. London: Routledge Press.
• Ayten, A. (2015). Psikoloji ve Din. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Barnard, A. (2015). Sosyal Antropoloji ve İnsanın Kökeni, (Çeviren: M. Doğan). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bell, C. (1992). Ritual Theory, Ritual Practice. New York: Oxford University Press.
• Bennett, A. (2013). Kültür ve Gündelik Hayat. (Çeviren: N. Tokdoğan, B. Şenel ve U. Yener Kara). Ankara: Phoenix Yayınları.
• Cirlot, E. J. (2001). A Dictionary of Symbols. London: The Taylor & Francis e-Library.
• Çevirme, H. ve Sayan, A. (2005). Alkarısı İnanmaları ve Bilim. Milli Folklor, 17(65), 67-72.
• Çobanoğlu, Ö. (2002). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• David, H. (2009). İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme, (Çeviren: E. Baylan). Ankara: Bilgesu Yayın.
• Einhorn, J. L. (2000). The Native American Oral Tradition: Voices of the Spirit and Soul. UK: Praeger. Westport, CT.
• Freud, S. (1996). Totem ve Tabu, (Çeviren: K. Sahir Sel). İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Fromm, E. (2017). Psikanaliz ve Din, (Çeviren: E. Erten). İstanbul: Say Yayıncı.
• Furedi, F. (2001). Korku Kültürü Risk Almamanın Riskleri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Geertz, C. (2010). Kültürlerin Yorumlanması, (Çeviren: H. Gür). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Gürel, E. ve Muter, C. (2007). Psikomitolojik Terimler: Psikoloji Literatüründe Mitolojinin Kullanılması. Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 537-569.
• Hançerlioğlu, O. (1975). İnanç Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Hankiss, E. (2001). Fears and Symbols: An Introduction to the Study of Western Civilization. Budapeşte: Central European Univ Press.
• Honko, L. (2009). Ritüellerin Oluşum Süreci, (Çeviren: R. Ersoy). (Ed. M. Öcal Oğuz, S. Gürçayır ve S. Çalış). Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar III İçinde (s. 203-216). Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Jung, G. C. (1982). Aspects of the Feminine. Princeton: Princeton University.
• Jung, G. C. (2001). İnsan Ruhuna Yöneliş, (Çeviren: E. Büyükinal). İstanbul: Say Yayınları.
• Jung, G. C. (2009). İnsan ve Sembolleri, (Çeviren: A. N. Babaoğlu). İstanbul: Okyanus Yayınları.
• Jung, G. C. (2013). Psikoterapi Pratiği, (Çeviren: S. Türk). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Jung,. G. C. (1999). Keşfedilmemiş Benlik, (Çeviren: B. İlhan). İstanbul: İlhan Yayınevi.
• Kalafat, Y. (2012b). Halk Kültürü-Kültürel Kimlik-Milli Strateji. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kalafat, Y. (2012a). Türk Halk İnançlarında Beslenme. Ankara: Berikan Yayınları.
• Kayıklık, H. (2014). Din Psikolojisi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Konak, A. ve Aktar, O. (2009). Medikal Antropoloji Çerçevesinde Tunceli/Ovacık’ta Geleneksel Sağaltma Yöntemleri. Cumhuriyet Üniversitesi Cumhuriyet Üniversitesi. C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 35(2), 156- 187.
• Köse, A. ve Ayten, A. (2009). Bâtıl İnanç ve Davranışlar Üzerine Psiko-sosyolojik Bir Analiz. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX(3), 45-70.
• Kramer, S. N. (1999). Sümer Mitolojisi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Le Bon, G. (1997). Kitleler Psikolojisi, (Çeviren: Y. Ender). İstanbul: Hayat Yayınları.
• Malinowski, B. (1935). Caral Gardens and Their Magic. Londra: Kegan Paul.
• Malinowski, B. (1998). İlkel Toplum, (Çeviren: H. Portakal). Ankara: Öteki Yayınevi.
• Maloney, A. (1999). Preference Ratings of Images Representing Archetypal Themes:An Empirical Study of the Concept of Archetypes. Journal of Analytical Psychology, 0(44), 101-116.
• Marett, R. R. (2018). Psikoloji ve Folklor. Milli Folklor, 30(118), 145-159.
• Merton, R. K. (1968). Social Theory and Social Structure. New York: The Free Press.
• Mozzani, E. (2018). Batıl İnançlar Kitabı-Mitler, İnançlar, Efsaneler. (Yazar: Kolektif). Doğu Batı Dergisi, Boş ve Batıl İnançlar, 21(84) İçinde (s.11-22). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Örnek, V. S. (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Özarslan, M. (2003). Türk Kültüründe Ağaç ve Orman Kültü. Türkbilig, 0(5), 94-102.
• Pietikainen, P. (1998). Archetypes as Symbolic Forms. Journal of Analytical Psychology, 0(43), 325-343.
• Radloff, W. (1956b). Sibiryadan II, (Çeviren: A. Temir). İstanbul: Maarif Basımevi.
• Roszak T. (1995). Bilincin Evrimi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Saran, N. (1992). Antropoloji. İstanbul: İnkılap Kitabevi Baskı Tesisleri.
• Sarpkaya, S. (2018). Türklerin Şeytani Masalları-Türk Masal ve Efsanelerinde Demonik Varlıklar. Ankara: Karakum Yayınevi.
• Seyidoğlu, B. (2014). Mitoloji Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Şeriati, A. (1980). İslam Sosyolojisi Üzerine, (Çeviren: K. Can). İstanbul: Düşünce Yayınları.
• Tatlılıoğlu, D. (2000). Türkmen Irımları (Halk İnançları). C.Ü.İ. Fakültesi Dergisi, 0(4), 151-166.
• Womack M. (1992). Why Athletes Need Ritual: A Study of Magic Among Professional Athletes. (Ed. S. Hoffman). Sport and Religion, Champaign İçinde (s. 191-202). IL: Human Kinestics.
• Yolcu, A. M. ve Aça, M. (2017). Yapısal İşlevselcilik Açısından Folklorda Değişme ve İşlevsel Zorunluluklar Modeli. Folklor/Edebiyat, 23(92), 13-28.
• Zijderveld C. A. (1985). Soyut Toplum, (Çeviren: C. Cerit). İstanbul: Pınar Yayınları.