ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDE SADECE ISSI “SICAK” MI VARDI?

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 100. Yılda Dünya Dili Türkçe Özel Sayısı 3, 93 - 102, 31.05.2023

Erkan Salan

https://doi.org/10.31455/asya.1199236

Öz

Eldeki verilere göre bugünkü Türkiye Türkçesinin dayandığı ve Oğuz lehçesinin yazı dili hâline geldiği ilk tarihî dönem Eski Anadolu Türkçesidir. Eski Anadolu Türkçesi sahip olduğu dil zenginliğiyle hem Türkiye Türkçesi ağızlarının hem de standart Türkiye Türkçesinin oluşup gelişmesinde son derece önemli bir yere sahiptir. Bu bakımdan söz konusu dönem, geçmişten bugüne pek çok dil incelemesinin konusu olmuş ve olmaya da devam etmektedir. Buna karşılık gerek söz dizimi ve söz varlığı gerek ses ve biçim bilgisi gerekse yazım özellikleri bakımından çözüme muhtaç pek çok sorunun hâlâ güncelliğini koruyor olması yeni bilimsel çalışmaları da gerekli kılmaktadır.
Eski Anadolu Türkçesi üzerine yapılan bilimsel çalışmalarda, “sıcak” anlamıyla kullanılmış olan issi ve ıssı şeklinde iki sözcük göze çarpmaktadır. Tarama Sözlüğü’ne ve pek çok bilimsel çalışmaya göre sadece ıssı; bazı bilimsel çalışmalara göreyse sadece issi vardır. Hatta sözcüğün ıssı olduğu yönündeki yaygın kabul, bazı metin yayımlarında sözcük ince ünsüzlü (+lik) ek almasına rağmen dönemin diline aykırı olarak ıssılık / ıssılik şeklinde okumaların da ortaya çıkmasına yol açmıştır. Ancak bahsedilen dönemde yazılan eserlerin geneli dikkate alındığında aynı kökten gelen issi ve ıssı şeklinde iki farklı biçimin kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bu duruma bağlı olarak hazırlanmış olan çalışmada, issi ve ıssı biçimlerinin varlığı ortaya konulmuş; burada asli ve yaygın biçimin issi olduğuna ve ıssı biçiminin ise sonradan sınırlı çevreye özgü birtakım ağızlarda farklı söyleyiş biçimi olarak ortaya çıkmış olabileceğine dikkat çekilmiştir. Bu sayede issi ve ıssı sözcükleri, hem yapılacak olan metin okumalarında hem de söz varlığı incelemelerinde daha sağlıklı değerlendirilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, issi, ıssı, yazım, söz varlığı.

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

WAS ONLY ISSI “HOT” IN OLD ANATOLIAN TURKISH?

Öz

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Acar, E. (2018). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Bir Nehcü’l-Ferādı̇̄s (Giriş-Metin-Tıpkıbasım) I. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Akkadıoğlu, Kâbûs-nâme Tercümesi, British Library, Or. 7320, London.
• Argunşah, M. (1999). Muhammed b. Mahmûd-ı Şirvânî Tuhfe-i Murâdî İnceleme-Metin-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Âşık Paşa, Garib-nâme, Millî Kütüphane, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu, Yer No.: 06 Hk 320/1, Ankara.
• Âşık Paşa, Garib-nâme, Universitätsbibliothek Leipzig, Cod. Turc. 113, Leipzig.
• Aynacı, M. (2014). Sultâniyye (İnceleme, Metin, Dizin). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Nesrin Altun), Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baran, B. (2019). Yusuf Sünbül Sinan’ın Dinî-Tasavvufi Eseri Giriş-Dil İncelemesi-Metin-Dizin. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Bayat, A. H. (2005). Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el-Mârdânî Kitâbu’l-Müntehab fî’t-Tıb (823 / 1420) İnceleme - Metin - Dizin - Sadeleştirme - Tıpkıbasım. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayınları.
• Birnbaum, E. (1981). The Book of Advice by King Kay Kā’us ibni Iskander The Earliest Old Ottoman Turkish Version of His Ḳābūsnāme, (ed.: Tekin, Ş., Alpay Tekin, G.). Cambridge: Harvard University.
• Canpolat, M. ve Önler, Z. (2007). İshâk bin Murâd Edviye-i Müfrede. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cerrâhiyye-i İlhâniyye, Bibliothèque Nationale de France, Supplément Turc 693, Paris.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press.
• Develi, H. (2008). Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılması. Turkish Studies, 3(3), 212-230. DOI : http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.339
• Doğan, C. (2021). Harezm Temas Lehçesi. (ed.: Şimşek, Y.). Orta Türkçe Döneminin İlk Evresi: Sorunları ve Çözüm Önerileriyle Harezm Türkçesi İçinde (221-240). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Doğan, E. (2016). Şeyhoğlu Sadru’d-dîn Mustafâ Ḳâbûs-nâme (Giriş-Notlar-Metin-Sözlük/Dizin-Tıpkıbaskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eckmann, J. (2014). Nehcü’l-Ferādı̇̄s Uştmaḫlarnın͡g Açuq Yolı, (Yayımlayanlar: Tezcan, S., Zülfikar, H.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti't-Türk Giriş - Metin - Çeviri - Notlar - Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdağı Doğuer, B. (2013). Hekim Bereket Tuḥfe-i Mübārizı̇̄ Metin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdağı Doğuer, B. (2016). Hekim Bereket Ḫulāṣa Metin-Sözlük. Ankara: Ürün Yayınları.
• Ergüzel, M. (1999). Şirvanlı Mahmud Tarih-i İbn-i Kesîr Tercümesi (IV. Cilt, 2. Kısım) Dil Özellikleri-Metin-Sözlük-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Fahrî, Hüsrev ü Şîrîn, Staatsbibliothek zu Berlin Preußischer Kulturbesitz, Hs. or. 1069, Berlin.
• Güldaş, A. (1996). Hâlilname. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gülsevin, G. (1989). Ahmed-i Dā’ı̇̄ Miftāhu’l-Cenne. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Osman Nedim Tuna), Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gülsevin, G. (2009). Eski Anadolu Türkçesi Ağızlarında Uzun Ünlüler Üzerine. Dil Araştırmaları, 5, 39-56.
• Gülsevin, G. (2013). Eski Anadolu Türkçesi Ağızları Üzerine, Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri 20-25 Ekim 2008 -II- (s. 1953-1962). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günşen, A. (2004). İpsalalı Ebu’l-Hayr Mevlid (İnceleme-Metin-Dizin). Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Hazai, G. (2008). Die altanatolisch-türkische Übersetzung des Taẕkaratu l-Awliyā von Farīduddīn ʿAṭṭār 2. Band: Faksimiles. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
• İlhan, N. (2009). Eşref b. Muhammed Hazā’inu’s-Sa‘ādāt (İnceleme - Metin - Dizin - Sözlük). Malatya: Öz Serhat Yayıncılık.
• Karabacak, E. (2002). Bergamalı Kadri Müyessiretü’l-Ulûm. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, L. (2006). Eski Anadolu Türkçesinin Kuruluşunda Yazı Dili - Ağız İlişkisi. Turkish Studies, 1(1), 1-12. DOI : http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4
• Karasoy, Y. (2013). Sirâcü’l-Kulûb - Gönüllerin Işığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kültüral, Z. ve Beyreli, L. (1999). Şerîfî Şehnâme Çevirisi II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Murad, S. (2019). Mustafâ b. Seydî Cevher-nâme-i Sultân Murâdî İnceleme - Tenkitli Metin - Dizin - Tıpkıbasım. İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Müntehab-ı Şifâ, Bibliothèque Nationale de France, Département des manuscrits, Turc 170, Paris.
• Önler, Z. (1990). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntehab-ı Şifâ I Giriş - Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Önler, Z. (1999). Celalüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntehab-ı Şifa II Sözlük. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Özçelik, S. (2001). Kitâbü’l-Mühimmât. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Özek, F. (2015). Kitābu Feżā’ili’l-Mekke ve-l-Medı̇̄ne ve’l-Kudüs İnceleme - Metin - Dizin - Tıpkıbasım. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Özer, O. (1995). Ahmedı̇̄ Tervı̇̄ḥü’l-Ervāḥ I / A Giriş-İnceleme-Metin, II / B Dizin H-N. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Doç. Dr. Zafer Önler), Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sarıkaya, B. (2019). Tercüme-i Acâ’ibü’l-Mahlûkât (İnceleme-Metin-Dizin). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Şahin, M. Ü. (1994). Mü’min bin Mukbil Miftâḥü’n-Nûr ve Ḫazâinü’s-Sürûr (Dil Özellikleri-Metin-Söz Dizini). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Gürer Gülsevin), Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, H. (2007). Abdülvehhāb bin Yūsuf ibn-i Ahmed el-Mārdāni Bursa Haraççı 1149/5 Müntehib Dil Özellikleri-Metin-Dizin-Tıpkı Basım. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• Tietze, A. (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı İkinci cilt F-J. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
• Topal, E. (2020). Tefsîr-i Ebu’l-Leys Semerkandî Kastamonu Nüshası (En’am-Kehf) İnceleme-Metin-Dizin. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Turan, F. (2017). Bahşāyiş bin Çalıça - Bahşayiş Lügati. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Turan, Z. (1992). Hācī Paşa (Celāleddin Ḫızır) Teshı̇̄l II. Cilt Söz Dizini. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Danışman: Yrd. Doç. Dr. Şerif Ali Bozkaplan), Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk Dil Kurumu (2009). Tarama Sözlüğü III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wılkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch - Deutsch - Türkisch / Eski Uygurcanın El Sözlüğü Eski Uygurca - Almanca - Türkçe. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Yastı, M. (2016). Kitāb-ı Tafṣı̇̄l-i Ṭarı̇̄ḳi’l-Muḳarrebı̇̄n (Rodos Nüshası) ve Sebı̇̄li’l-‘Mütteb‘ı̇̄n Giriş - İnceleme - Metin - Dizinler - Tıpkıbasım. Konya: Palet Yayınları.
• Yavuz, K. (2000). Âşık Paşa Garib-nâme I/1, II/1. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yavuz, S. (2013). Cerrâh-nâme İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Yavuzarslan, P. (2002). Mūsā bin Ḥācı Ḥüseyin el-İznikı̇̄ Münebbihü’r-Rākı̇̄din (Uyurları Uyandurucu) Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin I - Dizin II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yaylagül, Ö. (2010). Ebvāb-ı Şifā Metin Dilbilimsel Bir İnceleme. Ankara: KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Vakfı Yayını.
• Yelten, M. (1993). Şirvanlı Mahmud Kemâliyye (Giriş-İnceleme-Cümle Bilgisi-Metin-Sözlük). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.