DERLEME SÖZLÜĞÜ’NDEN HAREKETLE ALANYA AĞZI SÖZ VARLIĞININ TARİHÎ SÖZLÜKLER BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 100. Yılda Dünya Dili Türkçe Özel Sayısı 3, 143 - 158, 31.05.2023

Aysun Kanmaz

https://doi.org/10.31455/asya.1203123

Öz

Türkiye Türkçesi ağızları, Doğu Grubu ağızları, Kuzeydoğu Grubu ağızları ve Batı grubu ağızları olmak üzere üç grupta ele alınır. Bu tasnif çerçevesinde Alanya ağzı, Batı Grubu Ağızları içerisinde gösterilmektedir. Türkiye Türkçesi ağızlarının söz varlığı için hâlen en temel eser ve başvuru kaynağı Türk Dil Kurumu yayını Derleme Sözlüğü’dür. Bu çalışmada Derleme Sözlüğü’nden tarama usulü ile belirlenen Alanya işaretli yaklaşık 350 veri tarihsel sözlükler bağlamında ele alınarak sözcüklerin tarihî seyri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Türkiye Türkçesi ağızlarında hâlihazırda kullanımda olan birçok kelimenin geçmiş dönemlerde de kullanıldığı veya anlam ya da biçim değişimine uğrayarak günümüze kadar geldiği bilinmektedir. Bu bağlamda Derleme Sözlüğü’nde Alanya işaretli kelimelerin tarihi seyri için başvurulacak eserler şunlardır: Dîvânu Lugâti’t-Türk (Ahmet Bican Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu, Ankara 2015), Eski Türkçe Sözlük (Fuzuli Bayat-Minara Esen Aliyeva, İstanbul 2008), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü (Ahmet Caferoğlu, Ankara 1968), Orta Türkçe Sözlük (Fuzuli Bayat, İstanbul 2008), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü (Hasan Eren, Ankara 1999), Yeni Tarama Sözlüğü (Cem Dilçin, Ankara 2009), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish (Sir Gerard Clauson, Oxford 1972), VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı (Dr. Burhan Paçacıoğlu, Ankara 2006). Bugün için aynı zamanda Derleme Sözlüğü’ne katkı niteliği taşıyan Alanya ağzı üzerine yapılmış akademik çalışmalar da mevcuttur. Bu çalışmalara da değinilerek Sözlük’ten hareketle yöreye ait söz varlığı belirlenebilen veriler ışığında kavramsal sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Alanya yöresi söz varlığının Derleme Sözlüğü ve Sözlüğe katkı sunan çalışmalar kaynak alınarak toplu olarak bir araya getirilmesinin gerekliliği, tarihsel süreçteki seyri ve kavramsal sınıflandırma ile Türkiye Türkçesi ağızları içindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Derleme Sözlüğü, Alanya ağzı, Türkiye Türkçesi ağızları, söz varlığı.

Kaynakça

• Aksan, D. (2015). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Bilgi Yayınları.
• Boeschoten. H. (1991). Aspects of Language Variation. Turkish Linguistics Today, 150-193.
• Bulut, S. (2020). Alanya (Antalya) Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar. The Journal of Academic Social Science 8(111), 117-144.
• Caferoğlu, A. (1959). Die Anatolischen und Rumelischen Dialekte. PhtF 1, 239-260.
• Demir, N. (1995). Alanya Ağızlarında Şimdinin Varyantları. TDAY-Belleten, 99-114.
• Kaba. O. (2017). Alanya Ağzı Söz Varlığı, (Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi), (Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Emine Atmaca), Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karahan, L. (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK Yayınları.