DEVELOPMENTS IN EAST TURKESTAN ACCORDING TO THE 1934 REPORT OF THE TOKYO TURKISH CHARGE D’AFFAIRES

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 25, 233 - 244, 30.09.2023

Coşkun Kumru

https://doi.org/10.31455/asya.1326201

Öz

The Republic of Turkey was following the developments in the international arena very closely, giving special importance not only to the Western world but also to the Eastern world. At this point, the Tokyo Turkish Charge d'Affaires was acting as a resource for the Republic of Turkey to follow the developments in the Far East and Turkestan. The reports of the charge d'affaires were of primary importance for the Turkish Foreign Ministry. Tokyo Charge d'Affaires prepared a comprehensive report on the situation of Eastern Turkestan and submitted it to the Ministry of Foreign Affairs on April 21, 1934. The Ministry presented a copy of the report to the General Secretary of the Presidency of the Republic, the Chief of the Military Staff and the Ministry of Internal Affairs on 27 May 1934. The top-secret report prepared by Charge d'affaires Nebil Batı consists of eight chapters and appendices. In the report, many issues, especially the policies of China, England, Russia and Japan towards Eastern Turkestan, the process leading to the establishment of the Eastern Turkestan Republic and the evaluations on the developments in Asia, are discussed in detail. On the other hand, the Turkish chargé d'affaires closely followed the reflections of the Turkestan issue in the foreign press and informed the Turkish Foreign Ministry on this matter. Batı, which thinks that the Turkish issue will constitute the backbone of the Asian issue in the near future, underlines the strong influence of the Turkish revolution in the establishment of the Eastern Turkestan independence movement and the Republic. In our study, it was examined how the developments in Eastern Turkestan were reflected in the report prepared by the Tokyo Charge d'affaires and how they were handled in the context of Turkish foreign policy.

Anahtar Kelimeler

Tokyo Charge d’Affaires, Eastern Turkestan, East Turkestan Republic, Nebil Batı, Report

TOKYO TÜRK MASLAHATGÜZARLIĞININ 1934 TARİHLİ RAPORUNA GÖRE ŞARKÎ TÜRKİSTAN’DAKİ GELİŞMELER

Öz

Türkiye Cumhuriyeti uluslararası arenadaki gelişmeleri çok yakından izlemekte, sadece Batı dünyasına değil Doğu dünyasına da özel bir önem vermekteydi. Bu noktada Tokyo Türk Maslahatgüzarlığı, Türkiye Cumhuriyeti’nin Uzak Doğu’da ve Türkistan’da vuku bulan gelişmeleri takip edebilmesi noktasında bir kaynak görevi üstleniyordu. Maslahatgüzarlığın raporları Türk Hariciyesi için birinci dereceden kıymet taşımaktaydı. Tokyo Maslahatgüzarlığı, Şarkî Türkistan’ın ahvali hakkında kapsamlı bir rapor hazırlayarak 21 Nisan 1934 tarihinde Hariciye Vekâletine sunmuştur. Vekâlet, söz konusu raporun bir suretini 27 Mayıs 1934 tarihinde Riyaset-i Cumhur Umumi Kâtipliği, Büyük Erkân-ı Harbiye Reisliği ve Dahiliye Vekâletine takdim etmiştir. Maslahatgüzar Nebil Batı tarafından hazırlanan çok gizli ibareli rapor, sekiz bölüm ve ekler kısımlarından oluşmaktadır. Söz konusu raporda Çin, İngiltere, Rusya ve Japonya’nın Şarkî Türkistan’a yönelik politikaları, Şarkî Türkistan Cumhuriyetinin kuruluşuna giden süreç ve Asya’da vuku bulan gelişmelere dair değerlendirmeler başta olmak üzere pek çok mesele teferruatlı olarak ele alınmaktadır. Diğer taraftan Türk maslahatgüzar, Türkistan meselesinin yabancı matbuattaki yansımalarını da yakından takip etmiş ve bu hususta Türk Hariciyesini bilgilendirmiştir. Uzak olmayan bir gelecekte Asya meselesinin bel kemiğini Türk meselesinin teşkil edeceğini düşünen Batı, Şarkî Türkistan istiklal hareketi ve Cumhuriyetin tesisinde Türk inkılâbının kuvvetli tesirinin altını çizmektedir. Çalışmamızda Şarkî Türkistan’da yaşanan gelişmelerin Tokyo Maslahatgüzarlığının hazırlamış olduğu rapora nasıl yansıdığı ve Türk Dış politikası bağlamında ne şekilde ele alındığı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tokyo Maslahatgüzarlığı, Şarkî Türkistan, Şarkî Türkistan Cumhuriyeti, Nebil Batı, Rapor

Kaynakça

• Alptekin, İ. Y. (1985). Esir Doğu Türkistan İçin. İstanbul: Doğu Türkistan Neşriyat Merkezi.
• Baysun, A. R. (1943). Türkistan Millî Hareketleri. İstanbul: Alaeddin Matbaası.
• Bellér-Hann, I. (2008). Community Matters in Xinjiang (1880-1949): Towards a Historical Anthropology of the Uyghur. Leiden & Boston: Brill.
• Bovingdon, G. (2004). Autonomy in Xinjiang: Han Nationalist Imperatives and Uyghur Discontent. Washington: East-West Center Washington.
• Bovingdon, G. (2010). The Uyghurs: Strangers in Their Own Land. New York: Columbia University Press.
• Buğra, M. E. (1952). Doğu Türkistan: Tarihî, Coğrafî ve Şimdiki Durumu. İstanbul: Güven Basımevi.
• Chen, J. (1977). The Sinkiang Story. New York: Macmillan Publishing Co., Inc.
• Clarke, M. (2016). Xinjiang From the ‘Outside- in’ and the ‘İnside- Out’: Exploring the Imagined Geopolitics of a Contested Region. (Ed. Hayes, A. & Clarke, M.). Inside Xinjiang: Space, Place and Power in China’s Muslim Far Northwest In (s. 225-259). London & New York: Routledge.
• Dillon, M. (2004). Xinjiang: China’s Muslim Far Northwest. London & New York: RoutledgeCurzon.
• Dwyer, A. M. (2005). The Xinjiang Conflict: Uyghur Identity, Language Policy, and Political Discourse. Washington: East-West Center Washington
• Eberhard, W. (1995). Çin Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
• Forbes, A. D. W. (1986). Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: A Political History of Republican Sinkiang 1911-1949. Cambridge: Cambridge University Press.
• Gao, J. Z. (2007). The Call of the Oases: The ‘Peaceful Liberation’ of Xinjiang, 1949-53. (Ed. Brown, J. & Piskowicz, P. G.). Dilemmas of Victory: The Early Years of the People’s Republic of China İçinde (s. 184-204). Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
• Gladney, D. C. (2004). Islam in China: Accommodation or Separatism? (Ed. Feener, R. M.). Islam in World Cultures: Comparative Perspectives İçinde (s. 161-181). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, Inc.
• Hayit, B. (1995). Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi. Ankara: TTK. Yayınları.
• Hee-Soo, C. L. (1994). Döngen. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 9) İçinde (s. 517-518). İstanbul: TDV Yayınları.
• Ke, W. (2018). The East Turkestan Independence Movement: 1930s-1940s. Hong Kong: The Chinese University Press.
• Kurban, İ. (2020). Şarki Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949). Ankara: TTK Yayınları.
• Lattimore, O. (1950). Pivot of Asia: Sinkiang and the Inner Asian Frontiers of China and Russia. Boston: Little, Brown and Company.
• Rossabi, M. (2022). China and the Uyghurs: A Concise Introduction. London: Rowman & Littlefield Publishers.
• Saray, M. (2015). Doğu Türkistan Türkleri Tarihi. İstanbul: Aygan Yayıncılık.
• Taşağıl, A. (2012). Türkistan. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 41) İçinde (s. 556-560). İstanbul: TDV Yayınları.
• Türk Diplomatik Arşivi (TDA). TDA/571/35962-141908-1, 27.05.1934.
• Türkiye Cumhuriyeti Tokyo Büyükelçiliği. (2023). http://tokyo.be.mfa.gov.tr/Mission/MissionChiefHistory adresinden 15.04.2023 tarihinde erişildi.