1815 NUMARALI TRABZON ŞER'İYYE SİCİLİNİN SÖZ VARLIĞI

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 27, 105 - 116, 28.03.2024

Berat Kul

https://doi.org/10.31455/asya.1443521

Öz

Şerʻiyye sicilleri, “kadı defteri, kadı sicili, kadı sicilleri, zabt-ı vekayî veya şerʻiyye sicil defterleri” gibi farklı isimlerle adlandırılmaktadır. Zaman zaman bu defterlerden “Osmanlı mahkeme kayıtları” veya “Osmanlı mahkeme sicilleri” diye de bahsedilmektedir. Şeriyye sicilleri, bünyesinde sosyal hayatın bütün yönlerinden izler bulunduran önemli arşiv belgeleridir. Dolayısıyla bu belgeler, Osmanlı Devleti’nin toplumsal yapısı hakkında yapılan araştırmalarda çok önemli bir yere sahiptir. Şeriyye sicilleri; özellikle tarih, sosyoloji, ekonomi, hukuk gibi alanların doğrudan ilgilendiği belgeler olarak göze çarpmaktadır. Siciller üzerine yapılan dil çalışmalarının varlığı oldukça sınırlıdır. Bu sebeple çalışmada, sicillerin dil özellikleriyle ilgili söz varlığı üzerinde durulmaktadır. Siciller üzerine yapılan çalışmalar genel olarak trankripsiyon ve genel değerlendirme ile alakalıdır. Bu çalışmadaki amaç ise sicillerin bunların dışında dil çalışmalarına da konu olabileceğini göstermektir. Dilin ait olduğu kültürün aktarıcısı olduğu düşünüldüğünde bu belgelerde dönemin dili hakkında çok önemli bilgilere de ulaşılmaktadır. Bu nedenle çalışmada şeriyye sicillerinin söz varlığı üzerinde durulmaktadır. Çalışmada öncelikle siciller hakkında genel bilgiler verilmektedir. Verilen genel bilgilerin ardından Trabzon şer’iyye sicilleri ile alakalı yapılan lisansüstü çalışmaların künyelerine ve genel çalışmalara değinilmektedir. Çalışmanın ana bölümünde ise söz varlığı ve 1815 numaralı Trabzon şer’iyye sicilinin söz varlığı üzerinde durulmaktadır. Belgelerde her ne kadar Türk dili kaynaklı kelimeler sıkça kullanılmasa da içeriğinde bulunan fiiller, fiilimsiler, çekim ve yapım eklerinin kullanımları bakımından dönemin söz varlığı hakkında bizlere verdiği bilgiler önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Şer’iyye Sicilleri, Kadı Sicilleri, Söz Varlığı, Fiil

VOCABULARY OF TRABZON ŞERʻİYYE REGISTRY NUMBERED 1815

Öz

Şerʻiyye registers are called by different names such as “kadı register, kadı registers, zabt-ı vekayî or şerʻiyye register registers”. These books are sometimes referred to as "Ottoman court records" or "Ottoman court records". Şerʻiyye registers are important archive documents that contain traces from all aspects of social life. Therefore, these documents have a very important place in research on the social structure of the Ottoman Empire. Şerʻiyye registers; They stand out as documents that directly concern fields such as history, sociology, economics and law. The existence of language studies on registers is almost non-existent. For this reason, the study focuses on the vocabulary of registers. Studies on registers are generally related to transcription and general evaluation. The aim of this study is to show that registers can also be the subject of language studies. Considering that language is the transmitter of the culture it belongs to, these documents also provide very important information about the language of the period. In this study, we focus on the vocabulary of sharia registers. In the study, firstly, general information about the registries is given. Following the general information given, the titles and general studies of postgraduate studies related to Trabzon religious registries are mentioned. In the main part of the study, the vocabulary and the vocabulary of the Trabzon court register numbered 1815 are emphasized. Although words originating from the Turkish language are not frequently used in the documents, the information they give us about the vocabulary of the period in terms of the verbs, verbals, inflection and derivational suffixes they contain are extremely important.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Şerʻiyye Registers, Kadı Registers, Vocabulary, Verb

Kaynakça

• Akgündüz, A. (1988). Şer'iyye Sicilleri Mahiyeti, Toplu Kataloğu ve Seçme Hükümler, (1. Cilt). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Akgündüz, A. (2002). İslam Hukukunun Osmanlı Devleti'nde Tatbiki: Şer'iye Mahkemeleri ve Şer'iye Sicilleri. Türkler Ansiklopedisi İçinde (s. 93-119). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Aksan, D. (2015). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Arslantaş, H. A. (2009). Tarihsel Sosyoloji Araştırmaları İçin Önemli Bir Kaynak: Şer'iyye Sicilleri. Hikmet Yurdu, 243-255.
• Atalar, M. (1980). Şer’iyye Mahkemelerine Dair Kısa Bir Tarihçe. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslami İlimler Enstitüsü Dergisi, 4, 303-328.
• Çağatay, S. (1947). Eski Osmanlıcada Fiil Müştakları, I. Mastarlar. DTCF Dergisi, 366.
• Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Devellioğlu, F. (2007). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Duman, A. (2007). Kadı Defterleri, Mahiyetleri, Muhtevaları ve İslam Hukuku Açısından İncelenmelerinin Önemi. EKEV Akademi Dergisi, 33, 139-156.
• Eliaçık, M. (2000). Osmanlı Belgelerinde Yakın Anlamlı Kelimeler. Türk Dili, 584, 178-201.
• Eliaçık, M. (2012). Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kaılplaşmış Zarf, Sıfat, Edat vd. İfadeler. Turkish Studies, 1123-1158.
• Ersoy, O. (1963). Şeriyye Sicillerinin Toplu Kataloğuna Dair. Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, 3-4.
• Gedikli, F. (2005). Osmanlı Hukuk Tarihi Olarak Şer'iyye Sicilleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5, 187-213.
• Gökbilgin, M. T. (1992). Osmanlı Paleografya ve Diplomatik İlmi. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Hacıeminoğlu, N. (2015). Türk Dilinde Edatlar (En eski Türkçe metinlerden zamanımıza kadar)-Yazı Dilinde-. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Hacıeminoğlu, N. (2016). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller(En eski Türkçe metinlerden zamanımıza kadar)-Yazı Dilide-. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1796). Şeriyye Sicillerinin Toplu Kataloğuna Doğru. Tarih Dergisi, 30.
• İç, Y. G. (2021). 17. Yüzyıl (M. 1628-1630) Trabzon Şeriye Sicilleri Üzerine Ad Bilimsel Bir İnceleme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İlgürel, M. (1975). Şeriyye Sicillerinin Toplu Kataloğuna Doğru. Tarih Dergisi, 28-29.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaman, O. (1998). Şer'iyye Sicillerinin Önemi ve Hicri 1253-1256 Tarihli Trabzon Şer'iyye Sicil Defteri, Trabzon Tarihi İlmi Toplantısı Bildiriler Kitabı 06-08 Kasım 1998, (s. 395-399), Trabzon.
• Kaya, S. (2005). Mahkeme Kayıtlarının Kılavuzu: Sakk Mecmuaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), 379-416.
• Korkmaz, Z. (2017). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1943). Anadolu Selçuklu Tarihinin Yerli Kaynakları. Belleten, 7(27), 409.
• Kütükoğlu, M. (2018). Osmanlı Belgelerinin Dili. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öztürk, S. (1995). Askeri Kassama Ait 17. Asır İstanbul Tereke Defterleri. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Pakalın, M. Z. (1972). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, (3. Cilt). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Pamukçu, R. (2018). Osmanlı Hukuk Mevzuatı İçinde Şeriye Sicilleri ve Önemi. https://academia.edu.: https://www.academia.edu/21419038/Osmanl%C4%B1_Hukuk_Mevzuat%C4%B1_%C4%B0%C3%A7erisinde_%C5%9Eeriyye_Sicilleri_ve_%C3%96nemi adresinden 29.1.2018 tarihinde erişildi.
• Şahin, H. (2002). Bursa Şer'iyye Sicillerinin Dili Üzerine Bir İnceleme Denemesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 101-126.
• Şahin, İ. D. (2018). Şer'iyye Sicillerinin Önemi ve Çanakkale Şer'iyye Sicilleri. https://dergipark.gov.tr: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/45052 adresinden 23.11.2018 tarihinde erişildi.
• Taş, Y. (2014). Urfa Şer'iyye Sicilleri Üzerine Bir Değerlendirme. Journal of History School, 453-472.
• Uğur, Y. (2003). Mahkeme Kayıtları, Literatür Değerlendirmesi ve Bibliyografya. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi(TALİD), 1(1), 305-344.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1935). Şer'i Mahkeme Sicilleri. Ülkü Dergisi, 5(29), 366.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.