Çorum/Dodurga Mehmet Dede Obruk Köyü Cami ve Süslemeleri

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 31, 189 - 202, 25.03.2025

Doğan Koşan

https://doi.org/10.31455/asya.1584031

Öz

Çorum ili Dodurga ilçesine bağlı Mehmet Dede Obruk köyü, 13. yüzyılda Kızılırmak kenarına kurulmuş Türkmen köyüdür. Mehmet Dede, Horasan erenlerinden olup, köyün bulunduğu alana yerleşmiş ve köye adını vermiştir. Köy meydanında kitabesi olmayan Osmanlı döneminde yapılmış cami bu çalışmanın konusudur. Çalışmada caminin tarihlendirilmesi, mimari ve süsleme özellikleri araştırılmıştır. Minaresi bulunmayan cami, açık revaklı son cemaat yeri ve kare planlı harim bölümü ile tipik Osmanlı cami planındadır. Harim, kalın yığma taş, son cemaat yeri ise ağaç direkler üzerine bağdadi duvarlıdır. Minaresi bulunmayan cami kırma çatı ile örtülüdür. Malzeme, teknik ve plan olarak benzer örnekler, 19. yüzyıl sonlarında (1890-1895) yörede sıklıkla başka camilerde de kullanılmıştır. Cami, kapı, pencere, mahfil gibi detay öğeleri ile estetik bir mimariye sahiptir. Harim ve son cemaat yeri duvarlarına, 1955 yılında, stilize edilmiş bahar dalları, çiçekler ile mimari tasvirin olduğu kalem işi süslemeler eklenmiştir. Süslemeleri yapan gezici sıvacı ve nakkaş sanatçıları, 19. yüzyıl geleneğinin devamı olarak, şehirlerdeki süsleme üslubunu 20. yüzyılda köylere taşımışlardır. Sanatçılar, kalem işi süslemeleri Çorum ve çevresinde birden fazla yapıda benzer üslupta uygulamışlardır. İç mekânda tavan göbeği, mahfil ve minber gibi ahşap elemanlar; oyma, çıta işi, eğri kesim ve ajur tekniği ile süslenmiştir. Bunların içerisinde en dikkat çekici süsleme, mahfil korkuluklarındaki selvi ağacı tasviridir. Caminin duvarları sonradan boyandığı için kalem işi süslemelerin büyük bölümü boya altında kalmıştır. Kapsamlı bir bakım ve onarım çalışması ile yok edilmeden süslemelerin açığa çıkarılması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çorum/Dodurga, Cami, Kalem İşi, Süsleme, Bağdadi

Çorum/Dodurga Mehmet Dede Obruk Village Mosque and Decorations

Öz

Mehmet Dede Obruk village in Dodurga district of Çorum province is a Turkmen village founded on the banks of Kızılırmak in the 13th century. Mehmet Dede, one of the Khorasan saints, settled in the area where the village is located and gave his name to the village. The mosque built during the Ottoman period without an inscription in the village square is the subject of this study. In the study, the dating, architectural and decoration features of the mosque were searched. The mosque has a typical Ottoman Mosque plan with an open porticoed late prayer hall and a square-planned sanctuary section. It does not have a minaret. The sanctuary has thick masonry stone walls; the late prayer hall has a flat roof with baghdadi walls on wooden pillars. Similar examples in terms of material, technique and plan were applied in the Çorum region in the late 19th century (1890-1895). It has an aesthetic architecture with detail elements such as doors, windows and loggias. The mosque's decorations are concentrated in the late prayer hall. In 1955, stylized spring branches, flowers and architectural depictions were added to the walls of the sanctuary and late prayer hall. The traveling plasterers and muralists who made the decorations carried the decorative style from the cities to the villages in the 20th century as a continuation of the 19th century tradition. The artists applied the decorative style in Çorum and its surroundings in a similar style to more than one structure. The wooden elements such as the ceiling navel, gallery and pulpit in the interior are decorated with carving, lath work, curved cutting and openwork techniques. The most striking decoration among these is the cypress tree depiction on the gallery railings. Since the walls of the mosque were painted later, most of the decorative style remained under the paint. It is necessary to reveal the decorations without destroying them with comprehensive restoration and protection work.

Anahtar Kelimeler

Çorum/Dodurga, Mosque, Wallpainting, Ornament, Baghdadi

Kaynakça

• Aktaş Yasa, A. (2013). Göynük’te geleneksel ahşap işçiliği [Tam metin bildiri]. Göynük El Sanatları Paneli ve Çalıştayı Bildirileri, Göynük Belediyesi Yayını, No:2. Bolu- Türkiye
• Bayraktar, M.S. (2005). Samsun ve ilçelerinde Türk mimari eserleri (Tez No: 163055) [Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi.
• Bekki, S. (2008). Çorum-Dodurga’da bir inanç merkezi: Mehmetdedetekke köyü ve at kurbanı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (47), 93-110. https://openaccess.ahievran.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12513/150 adresinden 11 Kasım 2024 tarihinde erişildi.
• Bilgen, M., & Güven, N. (2020). Daday Elmayazı köyü camii kalem işleri ve mevcut korunma durumu üzerine bir değerlendirme. Journal of Humanities and Tourism Research, 10(4), 835-853. https://doi.org/10.14230/johut913
• Cömertler, E. A. (2021). 20. yüzyılın ortalarında kalemişi süslemeli cami geleneği: Denizli Çal Belevi eski pazaryeri camii. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (54), 165-177. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sufesosbil/issue/67386/938157 adresinden 12 Kasım 2024 tarihinde erişildi.
• Çerkez, M. (2019). Mecitözü’nde mütevazı bir külliye: Alören köyü külliyesi, History Studies, 11(2), 495-533. https://doi.org/10.9737/hist.2019.728
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (2014). H.984 (M.1576/1577) tarihli ve TKG.KK.TTd.54 numaralı defter-i mufassal-ı liva-i Çorum, (2 Cilt, Tıpkıbasım), Ankara
• Çorum Hakimiyet Gazetesi (5 Ocak 1999). 1530 tarihinde Çorumlu livası, 6
• Dündar, A. (2004). Çorum cami ve mescitleri, Motif Yayınları
• Ekin, C. (2023). Sungurlu’nun Yörüklü köyündeki Ergülü Baba (Sahra) camisi (zâviyesi) ve bütüncül koruma önerileri. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(2), 1635-1658. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1153475
• Elemana, N., & Elemana, H. (2022). İttihat ve Terakki dönemi bir esnaf cemiyeti: nakkaş, kalemkâr ve sıvacı esnafı cemiyeti nizamnamesi. Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, 4(4), 83-112. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hed/issue/74471/1171714 adresinden 10 Ekim 2024 tarihinde erişildi.
• Evliya Çelebi (2008). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum- Azerbaycan-Kafkasya-Kırım-Girit (Çev., Y. Dağlı ve S. Kahraman), 2 Cilt, Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, S. (1968). Çorum’un Mecitözü’nde Ȃşık Paşa-oğlu Elvan Çelebi zâviyesi, Türkiyat Mecmuası, 15, 211-244.
• Eyice, S. (1981). XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu. Sanat Tarihi Yıllığı, (9-10), 163-190. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusty/issue/34329/380335 adresinden 10 Ekim 2024 tarihinde erişildi.
• Karaçay, Ç. (2019). Çorum Üçköy köyü camii: mimari ve süsleme özellikleri. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 521-538. https://doi.org/10.17218/hititsosbil.608720
• Karaçay, Ç. (2021). Gelenekçi duvar resminde kültürel kodların çözümlenmesi: Doğla camii Örneği. Hitit İlahiyat Dergisi 20(2), 589-622. https://doi.org/10.14395/hid.952747
• Kılıçkaya, M. (2007). İstanbul Deniz müzesi’ndeki Osmanlı Dönemi sancakları (Tez No: 206879) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi], Ulusal Tez Merkezi.
• Koşan, D. (2023a, 22-24 Eylül). Geç dönem kalem işi süslemeleri bir cami Örübağ köyü cami [Tam metin bildiri]. Ege 9. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 778-791. İzmir Türkiye
• Koşan, D. (2023b). Amasya Şeyhler (Şıhlar) köyü eski ağaç cami ve süslemeleri. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13(3), 3163-3182. https://doi.org/10.48146/odusobiad.1248637
• Özdemir, N. (2007). Çorum’dan bir Türkmen dedesi Mehmet Dede. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (42) 207-215.
• Yancı, S. (2022). Martköylü Ahşap Sanatçısı Veyis Mahir. Şehir ve Kültür Dergisi, (101), 50-68
• Yavuz, M. (2009). Doğu Karadeniz köy camilerinde bezeme anlayışı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(7), 306-322.