TÜRK KÜLTÜR ÇEVRESİNDE AT

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 12, 30.06.2021

İlhami Durmuş

Öz

Bozkır kültür çevresinde atlı kültür çok erken dönemlerde oluşmuştur. Kurganlardan çıkarılan at iskelet ve donanımı bozkır çevresinde atın ilk sırayı aldığını göstermektedir. Attan yaygın olarak yararlanılmaya başlanması ve maden ekonomisinin geliştirilmesi, özellikle de demirin yoğun olarak kullanımı bozkır topluluklarının gelişiminde büyük ölçüde etkili olmuştur. Bozkırda yaşayan Türklerin kültürel gelişimi sosyal, siyasi, ekonomik, askeri ve dini olmak üzere çeşitli yönleriyle kendini göstermiştir. Atın binek hayvanın olarak kullanımının yanında demirin de kullanılması kültüre hareketlilik ve güç kazandırmış, büyük bozkır Türk devletleri bu sayede kurulabilmiştir. İskit, Hun ve Gök Türk devletleri bu gelişimin sonucu ortaya çıkmıştır. İskit ve Hun dönemlerinde arkeolojik buluntular ve senkronik kaynaklar atlı kültürün gelişimini açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Gök Türk dönemine ait arkeolojik buluntular ile milli ve senkronik kaynaklar atlı kültürün Türkler arasında son derece gelişmiş olduğunu göstermektedir. Bütün bu buluntu ve kaynaklardaki bilgilerden Türklerde at besleme, atlı spor, atlı savaş, at kurbanı gibi kültürel özelliklerin çok erken dönemlerde oluştuğu ve geliştiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk, At, Kültür, Kurgan, İskit, Hun, Gök Türk.

Kaynakça

• ARTAMONOV, Mihail İllarionoviç, (1969). Treasures From Scythian, Thames and Hudson, London.
• BAYKARA, Tuncer, (1975). “Eski Türk İktisadi Hayatı ve Şehir”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 6, s. 75- 104.
• CAFEROĞLU, Ahmet, (1953). “Türk Onomastiğinde At”, Türkiyat Mecmuası, X, s. 201- 212.
• CAFEROĞLU, Ahmet, (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul.
• ÇAY, Abdulhalûk M., (1989). Türk Ergenekon Bayramı Nevruz, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• DAWSON, Christopher, (1955). The Mongol Mission, Sheed and Ward, London.
• DE GROOT, Johann Jacob Maria, (1921). Die Hunnen der Vorchristlichen Zeit, I, Walter de Gruyter, Berlin.
• DURMUŞ, İlhami, (1997). “Bozkır Kültürünün Oluşumu ve Gelişiminde At”, Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, s. 13- 19.
• DURMUŞ, İlhami, (2005). “Eski Türklerde Askeri Kültür”, Silahlı Kuvvetler Dergisi, 385, s. 4- 25.
• DURMUŞ, İlhami, (2016). Türk Kültürüne Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
• EBERHARD, Wolfram, (1940). “Çin Kaynaklarına Göre Orta Asya’daki At Cinsleri ve Beygir Yetiştirme Hakkında Malumat”, Ülkü, 92, s. 161- 177.
• EBERHARD, Wolfram, (1987). Çin Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, (2007). Dedem Korkudun Kitabı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• GÜLENSOY, Tuncer, (1989). Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları: Damgalar, İmler, Enler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
• HANCAR, Franz, (1952). “Stand und Historische Bedeutung der Pferdezucht im 1. Jahrtausend v. Chr.” Wiener Beitraege zur Kulturgeschichte und Linguistik, IX, s. 465- 483.
• HERODOTOS, (1973). Herodot Tarihi, ( Çev M. Ökmen), Remzi Kitabevi, İstanbul.
• İNAN, Abdulkadir, (1948). “Eski Türklerde ve Folklorda Ant”, A.Ü. Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, VI/4, s. 279- 290.
• İNAN, Abdulkadir, (1991). “Altaylarda Pazırık Kazısında Çıkarılan Atların Durumun Türklerin Defin Törenleri Bakımından Açıklama” Makaleler ve İncelemeler, II., Türk Tarihi Kurumu Yayınları, Ankara, s. 261- 268.
• İZGİ, Özkan, (1978). “XI. Yüzyıla Kadar Orta Asya Türk Devletlerinin Çin’le Yaptığı Ticari Münasebetler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 9, s. 87- 107.
• KAFESOĞLU, İbrahim, (1989). Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• KARAMAĞARALI, Beyhan, (1972). Ahlat Mezartaşları, Güven Matbaası, Ankara.
• KAŞGARLI MAHMUD, (1992). Divanü Lugat-it Türk, I- IV, (çev. Besim Atalay), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• KELEPİRCİOĞLU, Kamil, (?). Türkler’de Spor, Akşam Matbaası, İstanbul.
• KOPPERS, Wilhelm, (1941). Etnolojiye Dayanan Cihan Tarihinin Işığı Altında İlk Türklük ve İlk İndo Germenlik”, Belleten, V/17- 18, s. 439- 480.
• KUNTER, Halim Baki, (1938). Eski Türk Sporları Üzerine Araştırmalar, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
• LİU MAU-TSAİ, (1958). Die Chinesischen Nachrichten der Ost-Türken, I, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• ORKUN, Hüseyin Namık, (1944). Yeryüzünde Türkler, Çınaraltı Yayını, İstanbul.
• ORKUN, Hüseyin Namık, (1954). Eski Türkler’de Evcil Hayvanların Tarihçesi, Yeni Matbaa, Ankara.
• ORKUN, Hüseyin Namık, (1987). Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• PRİTSAK, Omeljan, (1954). “Orientierung und Farbsymbolik”, Saeculum, V, s. 376- 383.
• RADLOFF, Wilhelm, (1954). Sibirya’dan, (çev. A. Temir), Maarif Matbaası, İstanbul.
• RASONYİ, Lazslo, (1993). Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• SÜMER, Faruk, (1983). Türklerde Atçılık ve Binicilik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
• TURAN, Osman, (1969). Türk Cihan Hakimiyeti Mefküresi Tarihi, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul.
• TEKÇE, E. Fuat; Pazırık, (1993). Altaylardan Bir Halının Öyküsü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ULUĞTUĞ, Nimet, Kımız, (1939). Ankara Halkevi Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi, Ankara.
• YAYGIN, Hasan, (1992). Kımız ve Özellikleri, Yörükoğlu Süt ve Ürünleri San. Tic. Ltd. Şti., Antalya.