Türkiye Turizm Tarihinde Öncü - Özgün - Örnek Ak-Tur Tatil Siteleri

Yıl 2023, , 301 - 317, 29.10.2023

Gökçeçiçek Savaşır

https://doi.org/10.17123/atad.1317161

Öz

Datça ve Bodrum Ak-Tur Tatil Siteleri, EPA Mimarlar Grubu tarafından Ak-Tur Turizm ve Endüstri A.Ş. için eşzamanlı olarak 1973 yılında turizm amaçlı tatil yerleşimi olarak planlanıp uygulanmış ve 1976 yılında hizmete girmiştir. İşletme modeliyle Türkiye turizm tarihinde farklılaşan bu sitelerdeki konutlar, sahiplerinin konaklamaları dışındaki zamanlarda iç ve dış turizm taleplerini karşılamak üzere tasarlanmışlardır. Bu çalışma mülkiyet, kullanım, altyapı ve sosyal donatılarıyla bu yerleşmelerin Türkiye’deki devre mülk sistemine öncülük
etmiş olması temel savına dayanmaktadır. Bu makale, Datça ve Bodrum Tatil Siteleri’ni devre mülk ve ikinci konut olguları çerçevesinde ele almayı; Ak-Turlar’ın kuruldukları günden bugüne süregelen niteliklerine ve Türkiye turizm tarihindeki önemlerine işaret etmeyi; böylelikle ilgili alanyazınına katkıda bulunmayı amaçlar. Bu makale, nitel araştırma yöntemiyle, Ak-Tur Tatil Yerleşimleri’ne ilişkin ana savı destekleyen verileri ‘öncü’, ‘özgün’ ve ‘emsal’ olmak üzere üç eksenli bir kuramsal çerçevede sorgulamakta; çağdaşları ve sonraki uygulamalarla ilişkilendirerek yorumlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Turistik-tatil yerleşmesi, devre mülk sistemi, ikinci konut, EPA Mimarlık, Datça Ak-Tur Tatil Sitesi, Bodrum Ak-Tur Tatil Sitesi

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

Uzun bir sürece yayılmış olan bu araştırmanın başından bu yana farklı zamanlarda gerçekleştirdiğimiz yazılı ve sözlü görüşmeler (‘Ersen Gürsel Mimarlığı’ hakkında sözlü görüşme, 17-18 Ağustos 2015; ‘Yere Ait, Ersen Gürsel Mimarlığı’ hakkında sözlü görüşme, 19 Ekim 2015) ile sohbetlerde mesleki bilgi, belge, deneyim ve heyecanını hiç yorulmadan paylaşan Mimar Ersen Gürsel’e teşekkür ederim.

Pioneering - Original - Precedent Ak-Tur Holiday Settlements in Turkish Tourism History

Öz

Datça and Bodrum Ak-Tur Holiday Settlements were simultaneously planned in 1973 and implemented in 1976 by EPA Architects Group for Ak-Tur Tourism and Industry Inc. Differentiated within the tourism history of Turkey regarding their business model, the houses in these settlements were designed to meet domestic and international tourism demands, except for the times of uses by their owners. This study is based on the hypothesis that these settlements have pioneered the timeshare system in Turkey with their ownership, use, infrastructure and social facilities. This article aims to examine Datça and Bodrum Holiday Settlements regarding timeshare and second home phenomena; to point out their ongoing qualities since their establishment and their significance within the tourism history in Turkey; and thus, to contribute to the related literature. With qualitative research method, this article inquires the data supporting the main argument on the Ak-Tur Holiday Settlements within a theoretical framework with three axes, ‘pioneering’, ‘original’ and ‘precedent’; and interprets in relation to their contemporaries and subsequent practices.

Anahtar Kelimeler

Tourism architecture, Timesharing system, Second home, EPA Architects and Urban Planning Atelier, Datça Ak-Tur Holiday Settlement, Bodrum Ak-Tur Holiday

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Abou-Alam, W. (2013). Timeshare. İçinde; J. Jafari ve H. Xiao (Editörler), Encyclopedia of Tourism (ss.945-946). Springer, https://link.springer.com/referencework/10.1007/978-3-319-01384-8, Erişim tarihi: 11 Nisan 2023.
• Akgün, O. (1993). Türkiye’de Sosyal Turizmde Devre Mülkün Önemi. (Basılmamış Yüksek lisans tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Eğitimi Anabilim Dalı.
• Ak-Tur Turizm ve Endüstri A.Ş. (2021). Ak-Tur 50. Yıl. Muğla.
• Ak-Tur. (2015). Sermaye Bilgileri, http://ak-tur.com.tr/sermaye-bilgileri-35.html, Erişim tarihi: 15 Mayıs 2019.
• Ak-Tur. (1974a). Bodrum – Datça. AK-TUR Tatil Siteleri / AKSAN İşletmeleri. [Broşür].
• Ak-Tur. (1974b). Bodrum Turistik Tatil Sitesi Çalışmaları. [Katalog].
• Ak-Tur. (1974c). Datça Turistik Tatil Sitesi Çalışmaları. [Katalog].
• Arkon, C. (1997). Kıyılarımızın Günümüzdeki Görüntüsü, Ege Mimarlık, 24: 39-43.
• Artuğer, S. (2006). Turistik Bir Ürün Olarak Devre Mülk ve Devre Tatil Sistemlerinin Turizm Endüstrisi Açısından Değerlendirilmesi: Bodrum Yöresinde Bir Uygulama. (Basılmamış Yüksek lisans tezi). Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ar-Tur. (2018). Tarihçe, https://www.arturtatilsitesi.com/s/detay.asp?id=157, Erişim tarihi: 15 Mayıs 2019.
• Breda, J. G., Accinelli, E. ve Carrer, E. J. S. (2007). Second Homes: The Effects on Social Welfare of a Change on the Valuation of Individual Opportunity Cost, Anatolia: An International Journal of Tourism and Hospitality Research, 18 (1): 85-96.
• Boratav, K. (2013). Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Coşkun, N. (2013, Aralık). Muğla Bodrum Ak-Tur Tatil Sitesi. İçinde; DOCOMOMO_Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları (Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları IX) Bildiri Özetleri Kitabı (ss.103). Antalya.
• Demarküz, A. (1993). Devre Mülk Turizm Pazarlaması ve Türkiye’deki Uygulama. (Basılmamış Yüksek lisans tezi). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• EPA Mimarlık. (t.y.a). Aktur Bodrum Turizm Yerleşme Projesi, http://epamimarlik.com/proje/aktur-bodrum-turizm-yerlesme-projesi/, Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
• EPA Mimarlık. (t.y.b). Aktur Datça Turizm Yerleşme Projesi, http://epamimarlik.com/proje/aktur-datca-turizm-yerlesme-projesi/, Erişim tarihi: 29 Ekim 2015.
• Erel, Ş. N. (1988). Devre Mülk Kanunu Üzerine Bir İnceleme, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 43 (01):169-183.
• Groat, L. N. ve Wang, D. (2013). Qualitative Research, Architectural Research Methods. New Jersey: John Wiley & Sons.
• Gürsel, E. (2016, 17 Haziran). Akdeniz Peyzajıyla Bütünleşen: Aktur Tatil Siteleri. XXI, https://xxi.com.tr/i/akdeniz-peyzajiyla-butunlesen-aktur-tatil-siteleri, Erişim tarihi: 24 Ocak 2023.
• Gürsel, E., Güner, N., Ertüzün, Ö. ve Çubuk, M. (1979). İki Tatil Sitesi, Bodrum ve Datça, Çevre Dergisi, 2(3-4):11-33.
• Hall, C. M. ve Müller, D. K. (2004). Introduction: Second Homes, Curse or Blessing? Revisited. İçinde C. M. Hall ve D. K. Müller (Editörler), Tourism, Mobility and Second Homes: Between Elite Landscape and Common Ground. (ss.3-14). Channel View, Clevedon.
• Hasırcı, D., Tuna Ultav, Z. ve Örnekoğlu Selçuk, M. (2022). Sözlü Tarih Yöntemiyle Türkiye’de Mobilya ve İçmimarlık Tarihi Okumak: Fikret Tan. İzmir: İzmir Ekonomi Üniversitesi Yayınları.
• İnceoğlu, N. (1997). Ege’de İkinci Konut ve Turizm Yapılaşması, Ege Mimarlık, 24: 26-29.
• Keleş, R. (2015). Konut Kooperatifçiliği, Kent, Kentsel Siyaset ve Çevre Yazıları (1993-2014). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kozak, M. ve Duman, T. (2011). İkinci Konutların Turizm Sektörüne Kazandırılması: Muğla İli Datça İlçesi Örneği, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 12 (2):226-242.
• Kozak, M. ve Coşar, Y. (2017). Foça Club Med Tatil Köyü: Tarihçesi, Özellikleri ve Türkiye Turizmi İçin Sonuçları, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 28 (1):39-57.
• Köprülü, T. (1965). Turistik Tatil Köyleri, Mimarlık, 18:16-18.
• Kuşadası Kültürel ve Tarihi Mirası Koruma Derneği. (2012). Özer Türk, https://www.kusadasikulturelmiras.com/?pnum=66&pt=%C3%96zer+T%C3%BCrk, Erişim tarihi: 14 Haziran 2023.
• Manisa, K. ve Görgülü, T. (2008). İkincil Konutların Turizm Sektöründe Yeniden Kullanılabilmesine İlişkin Bir Model, Megaron Dergisi, 3 (1): 68-78.
• Naycı, N. (2019). Türkiye Turizm Tarihinde Bir Kavşak Noktası: Aksaray Ağaçlı Turistik Tesisleri, Mimarlık, 406: 61-66.
• Örs, H. (2005). Güney Antalya Turizm Gelişim Projesi, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 16 (2): 204-210.
• Özgün, A. ve Şavk, S. (2020). Club Med Foça: The Transformation of Leisure Culture in Turkey, Kültür ve İletişim, 23 (2): 342-375.
• Saf, H. O. (2019). Sürdürülebilir Tasarımdan Terk Edilmişliğe: Foça Club Méditerranée, Mimarlık, 406: 67-73.
• Savaşır, G. (2022a). Bodrum AKTUR. İçinde; N. Kozak, M. Kozak (Editörler), Türkiye Turizm Ansiklopedisi III. Kavramlar, Kurumlar ve Kuruluşlar, Olaylar ve Kişiler (ss.160-161). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Savaşır, G. (2022b). Datça AKTUR. İçinde; N. Kozak, M. Kozak (Editörler), Türkiye Turizm Ansiklopedisi III. Kavramlar, Kurumlar ve Kuruluşlar, Olaylar ve Kişiler (ss.228-229). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Savaşır, G. (2017). Türkiye Turizm Mimarlığında Sistematik Tasarımdan ‘Yere’ Uzanan Bir Arayış. İçinde; N. M. Cengizkan, G. Albayrak (Editörler), Yere Ait: Ersen Gürsel Mimarlığı (ss.85-96). Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Yayınları.
• Savaşır, G. ve Akış, T. (2015, Aralık). Datça Aktur Tatil Sitesi. İçinde; DOCOMOMO_Türkiye Ulusal Çalışma Grubu Poster Sunuşları (Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları XI) Bildiri Özetleri Kitabı (ss.61-62). Bolu.
• Savaşır, G. ve Tuna Ultav, Z. (2012). Türkiye Turizminde Bir İlk Olarak TUSAN M/Oteller Zinciri ve Çanakkale Tusan Motel, Mimarlık, 368: 66-71.
• Salt Araştırma. (1976, 15 Mart). Tatsan Güllük Tatil Kenti: Şehircilik (Planlama) Raporu, https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/213702, Erişim tarihi: 24 Ocak 2023.
• Salt Online. (2014, 25 Ekim). Ersen Gürsel ve Öcal Ertüzün’den Aktur Tatil Siteleri [Video], YouTube, https://www.youtube.com/watch?v=1w_sV2fpwMA, Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.
• Stabler, M. ve Goodall, B. (1989). Timeshare: A New Dimension in Tourism, Built Environment, 15 (2):101-124.
• Serengil, Ş. M. (2000). Kapıdağ Yarımadası’nda Bulunan İkinci Konutların Turizm Amaçlı Değerlendirilmesi. (Basılmamış Yüksek lisans tezi). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1963). Kalkınma Planı (Birinci Beş Yıl) 1963-1967, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Kalkinma_Plani_Birinci_Bes_Yillik_1963-1967.pdf, Erişim tarihi: 20 Nisan 2023.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı. (1967). II. Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1968-1972, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/Ikinci_Bes_Kalkinma_Plani-1968-1972.pdf, Erişim tarihi: 20 Nisan 2023.
• T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (1972). Yeni Strateji ve Kalkınma Planı, Üçüncü Beş Yıl, 1973-1977, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Yeni-Strateji-ve-Kalkinma-Plani_Ucuncu-Bes-Yil_1973_1977.pdf, Erişim tarihi: 20 Nisan 2023.
• T.C. Devlet Planlama Teşkilatı. (1996). Konut Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Konut-Ozel-Ihtisas-Komisyonu-Raporu.pdf, Erişim tarihi: 20 Nisan 2023.
• Tuna Ultav, Z. ve Savaşır, G. (2015). 50 Yılın Ardından Türkiye’nin İlk Otel – Motel Zinciri TUSAN. İzmir: Yaşar Üniversitesi Yayınları.
• Upchurch, R. S. (2002). Product Design Evolution in the Vacation Ownership Industry: From Fixed Weeks to Points and Vacation Clubs, Journal of Leisure Property, 2 (3):239-253.
• Ülkümen, Y. ve Ayaydın, E. (1979). Turizm Bankası Tatil Köyü, Marmaris, Çevre Dergisi, 2(3-4): 34-38.
• Vanlı, Ş. (2006). Mimariden Konuşmak, Bilinmek İstenmeyen 20. Yüzyıl Türk Mimarlığı, Eleştirel Bakış. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
• Volo, S. (2016). Second Home. İçinde; J. Jafari ve H. Xiao (Editörler), Encyclopedia of Tourism (ss.832). Springer, https://link.springer.com/referencework/10.1007/978-3-319-01384-8, Erişim tarihi: 11 Nisan 2023.
• Yetimoğlu, U. (2004). Devreli Tatil Sistemleri ve Tüketici Hukuku, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 55: 364-382.
• YÖK Başkanlığı Tez Merkezi Veri Tabanı. (2023), https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp, Erişim tarihi: 18 Şubat 2023.
• Yönetmelik (1975, 14 Kasım). Resmi Gazete (Sayı: 15412), https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/15412.pdf, Erişim tarihi: 18 Nisan 2023.