The Profession of Tour Guiding in Turkey: A Historical Perspective

Yıl 2023, Cilt: 34 Sayı: 3 - Cumhuriyetin 100. Yılında Türk Turizmi Özel Sayısı, 80 - 108, 29.10.2023

Nazım Çokişler

https://doi.org/10.17123/atad.1324330

Öz

The purpose of this paper is to present through a historical perspective the stages of development of the profession of tour guiding in Turkey. Based on literature review, the study examines the development of the tour guiding profession in two main sections: pre-Republican Period (1800–1918) and Republican Period (1923–2023). The research is based on secondary data accessed via academic publications, bylaws, and newspaper articles. According to the research results, the profession of tour guiding emerged in the 19th century by virtue of its function of interpretership, and was subjected to regulation during all periods, owing to its strategic importance. To that end, the first legal regulations were promulgated in as early as 1890 and 1925, when Turkey was struggling with image-building problems; the first golden age of the profession spanned 1925–1930, and those glory years ended with the beginning of World War II. Tour guiding regained currency as of 1950s, when tourism movements gathered momentum again; amateur guides, followed by professional ones, were trained. The training course started by the Istanbul Municipality in 1955 turned out to be a milestone in terms of the institutionalization of the profession. Initially limited mostly to Istanbul, tour guiding spread to destinations such as Cappadocia, Izmir, and Antalya beginning in the 1960s, had its second heyday in 1985–1995, and acquired a law of its own in 2012. Throughout the profession’s nearly-150-year past, the issues debated about tour guiding have remained largely the same.

Anahtar Kelimeler

History of tourism, Tour guiding, Profession of tour guiding

Türkiye’de Turist Rehberliği Mesleği: Tarihsel Bir Bakış Açısı

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de turist rehberliği mesleğinin gelişim aşamalarını tarihsel bir bakış açısı ile ortaya koymaktır. Alanyazın taramasına dayanan çalışmada rehberlik mesleğinin gelişimi; Cumhuriyet Öncesi (1800-1918) ve Cumhuriyet Dönemi (1923-2023) olmak üzere iki ana bölümde incelenmiştir. İnceleme akademik yayınlardan, resmi mevzuattan ve gazete arşivlerinden ulaşılabilen ikincil verilere dayandırılmıştır. İnceleme sonucunda ortaya çıkan sonuca göre rehberlik mesleği, 19. yüzyılda tercümanlık işlevi ile ortaya
çıkmış, stratejik önemi sayesinde her dönemde denetim altında tutulmaya çalışılmıştır. Bu amaçla ilk düzenlemeler, 1890 ve 1925 gibi erken tarihlerde Türkiye’nin imaj sorunları ile uğraştığı dönemlerde çıkarılmış, rehberlik mesleğinin ilk altın çağı 1925-1930 arasında yaşanmış, II. Dünya Savaşı’nın başlaması ile bu devir sona ermiştir. Turizm hareketlerinin hız kazandığı 1950’lerden itibaren rehberlik mesleği yeniden gündeme gelmiş, önce amatör, ardından profesyonel rehberler yetiştirilmeye başlanmıştır. 1955’te İstanbul Belediyesi
tarafından açılan kurs, mesleğin kurumsallaşması açısından önemli bir dönüm noktası olmuştur. Başlangıçta büyük ölçüde İstanbul ile sınırlı olan rehberlik mesleği, 1960’lardan itibaren Kapadokya, İzmir ve Antalya gibi yerlere de yayılmış, ikinci altın çağını 1985-1995 arasında yaşamış ve 2012 tarihinde kendine has bir kanuna sahip olmuştur. Yaklaşık yüz elli yıllık geçmişinde, rehberlik mesleği ile ilgili tartışılan sorun başlıkları ise büyük ölçüde aynı kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

turizm tarihi, turist rehberliği, turist rehberliği mesleği

Kaynakça

• Ahipaşaoğlu, S. (2001). Turizmde Rehberlik. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Akçura, G. (2002). Turizm Yıl Sıfır 4. İstanbul: Om Yayınevi.
• Akçura, G. (2004). 1924 Yılından Bir Tercüman Rehberin Anıları. İstanbul'da Turist Gezdirmek Zor Zanaat!, İstanbul Üç Aylık Dergi, (49): 112-115.
• Akşin, S. (1993). Siyasal Tarih (1789-1908). İçinde; M. Kunt ve diğerleri (Editörler) Türkiye Tarihi–3, Osmanlı Devleti: 1600-1908 (ss. 77-188). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Ali Polat, H., Çakmak, T. F. ve Arslan, A. (2022). A Historical Review of Illegal Tour Guiding in Turkey, Tourism: An International Interdisciplinary Journal, 70 (1): 101-112.
• Apalı, Z. A. ve Kırlar-Can, B. (2020). Turist Rehberliği Mesleğine Genel Bakış. İçinde; E. Düzgün (Editör) Örnek Olaylarla Turist Rehberliği (ss.19-42). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Arslan, A. ve Polat, H. A. (2016). Guidance Services and Legal Regulations Aimed at İnterpreters and Guides in the 19th Century Ottoman Empire, Tourism Management Perspectives, (19): 40-47.
• Bakar, B. (2008). Turizm Tarihimizde İdealist ve Öncü Bir Organizasyon, Müstakbilin Cemiyeti. Türklük Araştırmaları Derneği (Prof. Dr. Mücteba İlgürel’e Armağan-II) (20): 521-550.
• Balon, R. (2022). What Is a Review Article and What Are Its Purpose, Attributes, and Goal(s), Psychotherapy and Psychosomatics, 91 (3): 152-155.
• Bilge, B. (1989). Profesyonel Turist Rehberliği (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm Anabilim Dalı.
• Cumhuriyet (1956, 7 Ocak). Turist Polis Teşkilatı Kurulması İsteniyor, Cumhuriyet Gazetesi Arşivi. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1956-07-01/1 Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Cumhuriyet (1965, 17 Şubat). Yeni Tercüman Rehberlere Diploması Dağıtılacak, Cumhuriyet Gazetesi Arşivi. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1965-02-17/3 Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Cumhuriyet (1972, 22 Ağustos). Seyahat Acenteleri Tercüman Rehber Sıkıntısı Çekiyor, Cumhuriyet Gazetesi Arşivi. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1972-08-22/1 Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Cumhuriyet (1974, 11 Aralık). Okuyucu Mektupları Rehber Enflasyonu, Cumhuriyet Gazetesi Arşivi. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1974-12-11/3 Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Cumhuriyet (1977, 24 Mart). Tercüman Rehberlerin Ruhsatları 15 Nisan Tarihinden Başlayarak Değiştirilecek, Cumhuriyet Gazetesi Arşivi. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1977-03-24/2 Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Cumhuriyet. (2012, 8 Ağustos). CHP'den Anayasa Mahkemesi'ne İptal Başvurusu. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/chpden-anayasa-mahkemesine-iptal-basvurusu-364856 Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2023.
• Çelik, E. (2019). Osmanlı’nın Ecnebî Misafirleri: Seyyah-Turist, Güzergâh ve Devlet (1863-1914) (Basılmamış Doktora Tezi). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı.
• Çelik, E. (2020). Osmanlı Topraklarına Yeni Bir Gezi Türü: 19. ve 20. Yüzyılda Cruise Gezileri, CTAD, 16 (32): 399-430.
• Çimrin, H. (1995). Turizm ve Turist Rehberliğinin ABC’si. Antalya: Akdeniz Kitabevi.
• Çokişler, N. (2021). Turist Rehberliği Mevzuatının Tarihsel Değişimi, International Journal of Turkic World Tourism Studies, 6 (1): 17-28.
• Çokişler, N. (2022a). Apranti. İçinde; N. Kozak ve M. Kozak (Editörler) Türkiye Turizm Ansiklopedisi Cilt II (ss. 96-97). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Çokişler, N. (2022b). Turizm Rehberliği Eğitiminde Parçalanmış Yapı Sorunu: Öyküleyici Alanyazın İncelemesi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (50): 398-410.
• Çoruh, S. (1952a). Turizm Tercüman ve Rehberliği-I, İller ve Belediyeler Dergisi, 7 (82): 24-28.
• Çoruh, S. (1952b). Turizm Tercüman ve Rehberliği-II, İller ve Belediyeler Dergisi, 7 (83): 21-26.
• Danıştay (1984). Onuncu Daire 1982/2853 E.,1984/1182 K. 04.06.1984. https://mursidindemircan.com/2018/04/danistay-onuncu-daire-04-06-1984-tarih-1982-2853-e-1984-1182-k-sayili-karari/ Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Danıştay (1991). Onuncu Daire 1990/1318 E.,1991/1335 K. 09.04.1991. https://mursidindemircan.com/2018/04/danistay-onuncu-daire-09-04-1991-tarih-ve-1990-1318-e-1991-1335-k-sayili-karar/ Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Danıştay (1995). Onuncu Daire 1994/1121 E., 1995/6175 K.28.11.1995. https://mursidindemircan.com/2018/02/10-daire-1994-1121-e-1995-6175-k/ Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Değirmencioğlu, A. Ö. (2001). Türkiye’de Turizm Rehberliği Eğitimi Üzerine Bir Araştırma, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 12 (2): 189-196.
• Deniz, Ü. (1955, 21 Eylül). Dünyanın En Nazik ve Bilgili Turist Rehberleri Türkiye’dedir, Milliyet Gazetesi Arşivi. http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/1955/09/21 Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Düzgün, E. (2021). Türkçe Rehberlik Önerisinin Paydaşlar Tarafından Değerlendirilmesi: Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(1): 239-258.
• Editöryel. (1997). Oturum Tartışmaları, Hafta Sonu Semineri IV: Türkiye’de Turizmin Gelişmesinde Turist Rehberlerinin Rolü, (ss. 231-241). Nevşehir Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu, 05-07 Aralık, Nevşehir.
• Erdem, Ü.B. ve Hanilçe, M. (2022). Yıldız Belediye Gazinosu: Yeni Cumhuriyet’in Eski İmparatorluk Başkentinde Batılı Turist Çekme Girişimi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan Bilimleri Dergisi, 3 (1): 81-108.
• Evcin, E. (2016). Basın-Yayın ve Turizm Bakanlığı Döneminde Turistik Tanıtım ve Propaganda (1957-1963), Atatürk Dergisi, 6 (2): 41-91.
• Forlar Yazıcı, Ö. (2022). Osmanlı İmparatorluğu’nda Turizm (1850-1923) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı.
• Gülersoy, Ç. (1985). Turizm Tarihimizden Bir Yaprak Tercüman Rehberlik, TÜRSAB Turizm Dergisi, (34): 19-22.
• Gülersoy, Ç. (1996). Turizm Elçilerimiz Tercüman Rehberler, Rehber Dünyası Dergisi, (Kasım): 4-7.
• Güneş, N. ve Çokbankir Şengül, N. (2017). Antik Dönemden Günümüze Turist Rehberliği ve Rehber Pirleri. İçinde; Ö. Güzel, V. Altıntaş ve İ. Şahin (Editörler) Turist Rehberliği Araştırmaları Öngörüler ve Uygulamalar (ss. 3-27). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Howe, K. S. ve Rosovsky, N. (1997). Revealing the Holy Land: the Photographic Exploration of Palestine. Kaliforniya: University of California Press.
• Kaya, A. ve Yetgin D. (2021). Seyahatnamelerde Turist Rehberleri, Turizm Akademik Dergisi, 8 (2): 37-55.
• Kılıç, F. (2018). Bir Almancının Kaleminden Turizmin Tarihi. İstanbul: Yazıgen Yayınevi.
• Kılıç, F. (2022). Bir Almancının Kaleminden Hatıralar ve Turizmin Tarihi II. İstanbul: Post Yayınevi.
• Kıvanç, H. (1955, 21 Haziran). İstanbul’a Gelen Turist Bilgili Rehberler Bulacak, Milliyet Gazetesi Arşivi. http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/1955/06/21 Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Mardin, Ş. (2008). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1895-1908). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Milliyet (1956, 18 Ocak). Rehber Hanımlar Diploma Aldılar, Milliyet Gazetesi Arşivi. http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/1956/01/18 Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Milliyet (1959, 5 Kasım). Tercüman Rehberlerin Ücretleri Tesbit Edildi, Milliyet Gazetesi Arşivi. http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/1959/11/05 Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Net Holding. (2023). Tarihçe. https://www.netholding.com/net-grubu/tarihce, Erişim Tarihi: 01 Haziran 2023.
• Önsoy, R. (1988). Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• ÖSYM. (2022). 2022-Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu. https://www.osym.gov.tr/TR,23885/2022-yuksekogretim-kurumlari-sinavi-yks-yuksekogretim-programlari-ve-kontenjanlari-kilavuzu.html Erişim Tarihi: 06 Temmuz 2023.
• Özbay, E. M. (1986). Turizm ve Tercüman Rehber. İstanbul: Hürses Matbaacılık.
• Samih, F. (1941). Seyyahların Bayıldığı İstanbul ve Tercümanlık Hatıralarım, İstanbul Belediye Mecmuası, 196 (17): 12-16.
• Saral, E. ve Malkoç, E. (2018). Erken Cumhuriyet Döneminde İstanbul’da Turizm Etkinlikleri ve Turizmi Geliştirme Çabaları (1923-1938), XVIII. Türk Tarih Kongresi, (ss. 345-366). 1-5 Ekim 2018, Ankara, Türkiye.
• Shaw, W. M. (2004). Osmanlı Müzeciliği: Müzeler, Arkeoloji ve Tarihin Görselleştirilmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Snyder, H. (2019). Literature Review as a Research Methodology: An Overview and Guidelines, Journal of Business Research, 104, 333-339.
• Şahin, G. (2006). Atatürk Döneminde Batı’daki Olumsuz Türk ve Türkiye İmajını Düzeltme Çabaları ve Türk Seyyahin Cemiyetinin Bu Konudaki Çalışmaları, Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (3): 137-160.
• Şensılay, A. (2018). (Görüşen: Savaş Evren), İçinde; N. Kozak (Editör) Türkiye Turizmi Sözlü Tarih Araştırması, Cilt 7 (ss. 262-275). Detay Yayıncılık: İstanbul.
• Sökmen, T. (2018). (Görüşen: Serhat Bingöl), İçinde; N. Kozak (Editör) Türkiye Turizmi Sözlü Tarih Araştırması, Cilt 6 (ss. 407-414). Detay Yayıncılık: İstanbul.
• Turan, A. ve Kozak, N. (2016). Residents’ Support for tourism in Cappadocia: Case of the Hippies, The Social Sciences, 11 (20): 4875-4881.
• TUREB. (2023). Rehber İstatistikleri. https://www.tureb.org.tr/tr/RehberIstatistik/ Erişim Tarihi: 15 Haziran 2023.
• Ulunay, R. C. (1955, 20 Nisan). Piston ve Hesap, Milliyet Gazetesi Arşivi. http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/1955/04/20 Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023.
• Yılmaz, İ. (2021). Osmanlı’da Turizmin Doğuşu ve Gelişimi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23 (3): 1149-1158.