An Evaluation on the Restriction of the Freedom of Travel during Ordinary and State of Emergency Periods in terms of the 1982 Constitution

Yıl 2023, Cilt: 34 Sayı: 3 - Cumhuriyetin 100. Yılında Türk Turizmi Özel Sayısı, 123 - 138, 29.10.2023

Gökhan Dönmez , Sıla Sabancılar Eren

https://doi.org/10.17123/atad.1343757

Öz

Fundamental rights and freedoms have emerged as part of the ontological value of the individual in the historical development process. In this historical context, fundamental rights and freedoms have emerged gradually. Fundamental rights and freedoms, which are dealt with within the framework of universality and natural rights doctrine in international law, may differ in the domestic law of states. In Türkiye, which is a state of law, fundamental rights and freedoms are defined in the constitutional status in accordance with international
principles. Freedom of movement, one of these freedoms, is also legally recognized and protected. Freedom of movement is one of the personal rights. Freedom of movement is considered as a negative status right. Article 23 of the 1982 Constitution, “Freedom of Movement and Settlement” points to an area free from arbitrary interference. However, as with all fundamental rights and freedoms, the freedom to travel does not grant the individual an unlimited area of freedom. In this article, the legal status of the freedom of movement in Türkiye will be discussed by considering the differences between ordinary and extraordinary periods. International conventions, the 1982 Constitution and relevant laws constitute the main references of the paper. The extent to which the State of Emergency Law and the Provincial Administration Law meet the grounds for restricting the freedom of movement in Türkiye is also one of the main questions the paper explores. For this reason, the article also includes evaluations of international reports.

Anahtar Kelimeler

Fundamental rights and freedoms, Freedom of travel, State of emergency

1982 Anayasası Açısından, Olağan ve Olağanüstü Hâl Dönemlerinde Seyahat Özgürlüğünün Sınırlanması Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Temel hak ve özgürlükler tarihsel gelişim sürecinde, bireyin ontolojik değerinin bir parçası olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tarihsellik içinde temel hak ve özgürlükler aşamalı bir biçimde ortaya çıkmıştır. Uluslararası hukukta evrensellik ve doğal hak doktrini çerçevesinde ele alınan temel hak ve özgürlükler; devletlerin iç hukukunda farklılıklar arz edebilmektedir. Hukuk devleti olan Türkiye’de de temel hak ve özgürlükler uluslararası ilkeler gözetilerek anayasal statüde tanımlanmıştır. Bu özgürlüklerden biri olan seyahat özgürlüğü de hukuken tanınan ve korunan bir niteliğe sahiptir. Seyahat özgürlüğü kişisel haklardan biridir. Seyahat özgürlüğü negatif statü hakları içerisinde değerlendirilmektedir. 1982 Anayasası’nın 23. maddesinde yer alan “Seyahat ve Yerleşme Hürriyeti”, keyfi müdahalelerden bağımsız bir alana işaret etmektedir. Ancak tüm temel hak ve özgürlüklerde olduğu gibi seyahat özgürlüğü de bireye, sınırsız bir özgürlük alanı tanımamaktadır. Bu makalede Türkiye’de seyahat özgürlüğünün hukuki durumu, olağan ve olağanüstü dönemlerdeki farklılıklar gözetilerek tartışılacaktır. Uluslararası sözleşmeler, 1982 Anayasası ve ilgili yasalar makalenin temel referanslarını oluşturmaktadır. Olağanüstü Hâl Kanunu ve İl İdaresi Kanunu’nun Türkiye’de seyahat özgürlüğünün sınırlandırılma gerekçelerini hangi ölçüde karşıladığı sorusu da makalenin araştırdığı temel sorulardan biridir. Bu nedenle de makalede uluslararası raporların değerlendirmelerine de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Temel Hak ve Özgürlükler, Seyahat özgürlüğü, Olağanüstü Hal

Kaynakça

• Adugit, Y. (2013). Özgürlüğün Kısa Tarihi, FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 16: 63-94.
• Anayasa Mahkemesi Kararı (1963). Esas No.:1963/128, 11685 Sayılı Resmi Gazete, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/11685.pdf (Erişim Tarihi: 19 Temmuz 2023).
• Anayurt, Ö. (2018). Anayasa Hukuku: Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Arslan, Z. (2002). Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması: Anayasanın 13. Maddesi Üzerine Bazı Düşünceler, Anayasa Yargısı, 18(1): 139-154.
• Asrak Hasdemir, T. (2018). İnsan Hakları. Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Yayını.
• Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonu (2016). Sokağa Çıkma Yasaklarının Yasal Çerçevesi Hakkında Görüş Raporu. Venedik.
• Avrupa Komisyonu (2019). Komisyon Tarafından Avrupa Parlamentosuna, Konseye, Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesine ve Bölgeler Komitesine Sunulan Bilgilendirme-AB Genişleme Politikasına İlişkin 2019 Bilgilendirmesi COM (2019) 260 nihai. Brüksel.
• Avrupa Konseyi. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (EHCR), https://www.echr.coe.int/documents/convention_tur.pdf Erişim Tarihi: 05 Mayıs 2023.
• Aybay, R. (2015). İnsan Hakları Hukuku. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Aydoğdu, Y. (2017). Türk Hukukunda Siyasi Haklar ve Siyasi Hakların Kullanılmasının Engellenmesi Suçu, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 128: 39-72.
• Aygün, B. (2012). Kolluk Yetkileri Bağlamında 1982 Anayasasında Seyahat Özgürlüğü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Berlin, I. (2007). İki Özgürlük Kavramı, Liberal Düşünce Dergisi, 46: 59-72.
• Bulgan, B. G. (2017). Georg Jellinek’in Hak ve Devlet Kuramı. İstanbul: Onikilevha Yayıncılık.
• Bülent, Y. (2012). “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Eşitlik İlkesinin Yorumlanması ve Cinsiyet Ayrımcılığına Yargısal Bakış”, (Ed. Ozan Ergül). Kamu Hukukçuları Platformu Anayasa Hukukunda Yorum ve Norm Somutlaşması (içinde), Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları.
• Caniklioğlu, M. D. (2001). Anlamı, kapsamı ve sınırlarıyla temel haklar ve anayasalarımız. DEÜ Hukuk Fakültesi Mahmut Tevfik Birsel Armağanı, Özel Sayı: 461-493.
• Carter, Ian (2003). "Positive and Negative Liberty", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2022 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = https://plato.stanford.edu/archives/spr2022/entries/liberty-positive-negative/ ( Erişim: 25 Temmuz 2023).
• Çağlayan, R. (1998). Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hukuk Devleti İlkesi. Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, 2 (1): 41-54.
• Çüçen, A. K. (2011). İnsan Hakları Düşüncesinin Gelişimi, Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Dalgıç, M. Y. (2021). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Seyahat Özgürlüğünü Sınırlandırma Biçimleri Olarak Sokağa Çıkma Yasağı ve Karantina Uygulamaları. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi, 4(7): 349-379.
• Değirmenci, M. (2020). Türkiye’de Temel Hak ve Hürriyetlerin Durdurulmasının Anayasal Çerçevesi. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (10): 45-72.
• Duman, İ. H. (1997). 1982 Anayasasında İnsan Haklarına Saygılı Devlet. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Erdoğan, M. (2015). Anayasal Demokrasi, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Erdoğan, M. (2016). İnsan Hakları: Teorisi ve Hukuku, Ankara: Orion Yayınevi.
• Esen S. (2020) "Impacts Of The Covid-19 Pandamic On The Constitutional Rights In Turkey" Covid-19 and Constitutional Law. Coordinator: José Ma. Serna de la Garza, https://archivos.juridicas.unam.mx/www/bjv/libros/13/6310/28.pdf, (Erişim Tarihi: 10 Kasım 2023)
• Favoreu, L., Gaïa, P., & Ghevontıan, R. (1980). alii, Droit constitutionnel. Paris: Dalloz, 6: 411.
• Fendoğlu, H. T. (2002). 2001 Anayasa Değişikliği Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması (AY. Md 13). Anayasa Yargısı, 18 (1): 111-149.
• Fertellioğlu, B. (2019). Anayasal Dilin Semantiği Üzerine: Anayasanın Ruhu Kavramı (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Freedom House. (2023). https://freedomhouse.org/country/turkey/freedom-world/2023, (Erişim Tarihi: 18 Eylül 2023).
• Gaus, G. (2010). The order of public reason: A theory of freedom and morality in a diverse and bounded world. New York: Cambridge University Press.
• Gören, Z. (2016). Aktif Statü Hakları, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(3): 3303-3322.
• Gözler, K. (1990). Olağanüstü Hâl Rejimlerinde Özgürlüklerin Sınırlandırılması Sistemi ve Olağanüstü Hâl Kanun Hükmünde Kararnamelerin Hukuki Rejimi, Ankara Barosu Dergisi, 47(4): 561-590.
• Gözler, K. (2011). Anayasa Hukukunun Genel Teorisi: Cilt II, Bursa: Ekin Yayınevi.
• Gözler, K. (2018). İnsan Hakları Hukuku. Bursa: Ekin Yayınevi
• Gözler, K. (2018). Türk Anayasa Hukuku (2. Baskı). Bursa: Ekin Yayınevi
• Gözler, K. (2020). Türk Anayasa Hukuku Dersleri. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Gürbüz, N. (2019). Ulusal ve Uluslararası Alanda Seyahat Özgürlüğüne Bakış ve Diğer Temel Hak ve Özgürlüklerle İlişkisi, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi, 3: 95-126.
• Gürbüz, R. (2019). İnsan Hakları ve Demokratikleşme, İzmit: Kuram Kitap.
• Gürühan, C. (2016). Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi’nin 35 Nolu Genel Yorumu Madde 9: Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği, Küresel Bakış Çeviri Hukuk Dergisi, 6(20): 81-107.
• Hayek, F. A. (2011). Law, legislation and liberty, volume 3: The political order of a free people. University of Chicago Press.
• Hobbes, T. (2013). Leviathan,(çev. Lim, Semih), 11. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnsan Hakları ve Ana Hürriyetlerin Korunmasına Dair Sözleşme'ye Ek ve Bu Sözleşme ile İlk Ek Protokol Kapsamında Bulunanlardan Başka Diğer Bazı Hak ve Özgürlükleri Tanıyan 4 Numaralı Protokol (1994) 21861 Sayılı Resmi Gazete, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc077/kanuntbmmc077/kanuntbmmc07703975.pdf, (Erişim Tarihi: 25 Temmuz 2023).
• Kaboğlu, İ. Ö. (2013). Özgürlükler Hukuku: İnsan Hakları Genel Kuramına Giriş. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Kaboğlu, İ. Ö. (1989). Kollektif Özgürlükler, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları. Dicle Üniversitesi Basımevi.
• Kapani, M. (1981). Kamu Hürriyetleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Locke, J. (2007). Hükümet Üzerine Birinci İnceleme, Bay Robert Filmer ve Yandaşlarının Yanlış İlke ve Temellerinin Yıkılışı. (çev. F. Bakırcı), Ankara: Kırlangıç Yayınevi.
• Mill, J. S. (1974). On liberty, UK: Macmillan Education.
• Karabıyık, O. (2015). Türk Hukukunda Seyahat Özgürlüğünün Sınırlandırılması ve Sınırlandırmada Karşılaşılan Sorunlar (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Marks, S. P. (2014). Human Rights: A Brief Introduction. Working Paper, USA: Harvard School of Public Health.
• Ölmeztoprak, İ. K. (2011). Türk Anayasalarında İnsan Hakları (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özbudun, E. ve Yürük, A. T. (2003). Anayasa hukuku. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Özenç, B. (2016). Hukuk Devleti: Kökenleri ve Küreselleşme Çağındaki İşlevi: Kökenleri ve Küreselleşme Çağındaki İşlevi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Preda, A. (2015). Rights: Concept and justification, Ratio Juris, 28 (3): 408-415.
• Puri, A. (2018). The Meaning of Rights, UIC Law Review, 51(3): 1.
• Rousseau, J. J., (2007). Toplum Sözleşmesi. (çev. V. Günyol), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sağlam, F. (1982). Temel Hakların Sınırlanması ve Özü. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
• Saral, M. (2021). İnsan Hakları Normları ve İnsan Hakları Hiyerarşisi, Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 6(2): 464-482.
• Sepuldeva, M., Van Banning, T., and van Genugten, W. (2004). Human rights reference handbook, Costa Rica: University for Peace.Stetler.
• Şirin, T. (2018). Özgürlük ve Güvenlik Hakkı Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-1. Baskı, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Sisteminin Desteklenmesi Ortak Projesi Yayını, Ankara: Avrupa Konseyi Ankara Program Ofisi.
• Tezcan, D., Erdem, M. R., Sancakdar, O., Önok, R. M., (2014). İnsan Hakları: El Kitabı. Ankara. Seçkin Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1982). Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku (No. 2472). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
• Tunç, H. (2018). Anayasa Hukuku Genel Esaslar: Ders Kitabı. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Turhan, M. K. (2020). Covid-19 Pandemisinde İlan Edilen Sokağa Çıkma Yasaklarının İdare Hukuku Yönüyle Değerlendirilmesi, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(2): 550-566.
• Türk Dil Kurumu (TDK), http://www.tdk.gov.tr, (Erişim Tarihi:19 Temmuz 2023)
• Uluslararası Hukukçular Komisyonu (UHK), Keyfi Sınırlama: Olağanüstü Hâl Süresince ve Sonrasında Türkiye’de Seyahat ve Toplantı Özgürlüklerinin Kullanımı, https://www.icj.org/wp-content/uploads/2019/11/Turkey-FoEA-Advocacy-analysis-brief-2019-TUR.pdf, (Erişim: 23 Temmuz 2023).
• Uluslararası Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d22/c016/tbmm22016089ss0150.pdf, (Erişim Tarihi: 10 Mayıs 2023).
• Uygun, O. (1992). Anayasası’nda Temel Hak ve Özgürlüklerin Genel Rejimi, İstanbul: Kazancı Yayınları.
• Verhellen, E. (2000). Convention on the rights of the child: background, motivation, strategies, main themes. Belgium: Gent University, Children's Rights Centre.
• Yetim, C. (2019). Anayasallaşma Sürecinde Türkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasası Kişi Hak ve Ödevlerinin Sınırlandırılmasının İncelenmesi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, H. (2013). Hukuk Devleti’nin Gelişim Sürecinde Mülk Devleti ve Polis Devletinin Yeri, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(2): 211-230.
• Yüzbaşıoğlu, N. (2003). Anayasa Hukukunun Temel Kavramları ve Türk Anayasa Hukuku, Ankara: Turhan Yayınevi.