Nostaljinin Derinliklerinde Kaybolup Giden Mekânlar: İzmir’in Deniz Hamamları

Yıl 2024, Cilt: 35 Sayı: 1, 7 - 16, 09.07.2024

Yasin Taşkın

https://doi.org/10.17123/atad.1395524

Öz

İzmir, kurulduğu ilk dönemlerden itibaren denizle iç içe bir kent olmuştur. Tarihsel süreçte idaresi altında tutulduğu devletler nezdinde hem bir liman kenti olarak hem de ticari ve askeri bir üs olarak önemini korumuştur. Kent, tarih boyunca kayda değer bir nüfusa ve canlı bir gündelik hayata ev sahipliği yapmıştır. Bu yüzden kentin zengin kültürü ve renkli sosyal ortamı vardır. Kent, halkın istifade edebileceği ve sosyalleşebileceği mekânlara sahip olmuştur. Bununla birlikte denizle iç içe olması sebebiyle halkın eğlence hayatında denizin önemli bir yeri vardır. Deniz hamamları da halkın gündelik yaşamında yer eden eğlence ve dinlence mekânlarından biridir. Buradan hareketle bu çalışmada bir dönem kentin gündelik yaşamında özel bir yeri olan deniz hamamlarından bahsedilmiştir. Deniz hamamları, bir dönem İzmirlilerin en fazla rağbet ettikleri sosyal mekânlardan biri olmuştur. Kullanış itibariyle günümüzdeki plajların öncüsü sayılmaktadır. Bu mekânlar sayesinde halk arasında denize girme alışkanlığı yaygınlaşmış ve günümüzdeki tatil kültürünün ilk nüveleri ortaya çıkmıştır. Çalışmada günümüzde kentte örneği bulunmayan bu mekânların gündelik yaşamda yeri ve önemine değinilmiştir. Zaman dilimi olarak Osmanlı Devleti’nin son dönemleri ile cumhuriyetin ilk yılları işlenmiştir. Çalışmanın teşekkülünde arşiv belgelerinden ve yıllıklardan faydalanılmıştır. Ayrıca kaynak niteliğinde kitap, anı türü eser ve süreli yayınlardan da istifade edilmiştir. Kentle alakalı yıllıklar ve raporlardan deniz hamamları ile ilgili kayıtlar incelenmiş ve çalışmada değerlendirilmiştir. Böylece deniz hamamları üzerinden eski İzmir’in gündelik yaşamından ve sayfiye kültüründen kesitler sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İzmir, deniz, deniz hamamı, plaj, turizm

Places Lost in The Depths of Nostalgia: Sea Baths of Izmir

Öz

İzmir has been a city intertwined with the sea since the first periods of its foundation. Throughout history, it has maintained its importance as a port city and as a commercial and military base for the states under its rule. Throughout history, the city has been home to a significant population and a vibrant daily life. Therefore, the city has a rich culture and colorful social environment. The city has always had places where the people could benefit and socialize. In addition, the sea has an important place in the entertainment life of the people as it is intertwined with the sea. Sea baths are also one of the places of entertainment and recreation in the daily life of the people. From this point of view, this study focuses on the sea baths, which once had a special place in the daily life of the city. Sea baths were once one of the most popular social places for the people of Izmir. They are considered to be the pioneers of today’s beaches in terms of usage. Thanks to these places, the habit of swimming in the sea became widespread among the people and the first nuclei of today’s holiday culture emerged. In this study, the place and importance of these places, which have no examples in the city today, in daily life are mentioned. As the time period, the last periods of the Ottoman Empire and the first years of the republic are covered. Archival documents and yearbooks were utilized in the formation of the study. In addition, reference books, memoirs and periodicals were also utilized. The records related to the sea baths from the yearbooks and reports related to the city were examined and evaluated in the study. Thus, through the sea baths, it has been tried to present sections of the daily life and countryside culture of old Izmir.

Anahtar Kelimeler

İzmir, Sea, Sea baths, Beach, Tourism

Kaynakça

• Adanalı Ahmet Şükrü. (1322). Deniz Hamamları (Envâi, Menâfii), Denize Kimler Girmelidir?. İstanbul: Matbaa-ı Kütüphane-i Cihan.
• Adil, F. (1941). Deniz Hamamından Plaja, Tan, (9 Ağustos 1941).
• Alpaslan, H. (2012). Osmanlı Dönemi İzmir’inde Milletlerin Sosyo-Ekonomik Konumlarındaki Değişimlerin Yerleşim Dokusuna Etkileri, Ege Coğrafya, 21 (2): 25-35.
• Alus, Sermet M. (2005). 30 Sene Evvel İstanbul. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arıkan, Z. (2003). İzmir Basınından Seçmeler. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Aytunç, C. (2010). Suadiye. İstanbul: Heyamola Yayınları.
• Beşiktaşlı Selahattin Ali. (1334). Hamamlar, Deniz Hamamları ve Denizde Banyo, Banyoların Tesirat-ı Şifaiyyesi ve İstihmamat Suret-i İcrasındaki Şerait-i Sıhhiye. İstanbul: Ayyıldız Matbaası.
• Beyoğlu, S. (2004). Osmanlı Deniz Hamamları, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 5: 53-73.
• Beyru, R. (2000). 19. Yüzyılda İzmir’de Yaşam. İstanbul: Literatür Yayınları.
• BOA. Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO). 4494/336982.
• BOA. Maârif Nezareti Mektûbi Kalemi (MF.MKT.) 1057/22.
• BOA. Meclis-i Vâla (MVL) 255/20.
• BOA. Sadâret Mektûbi Kalemi Umûm Vilâyat Evrâkı (A.}MKT.) 127/44.
• BOA. Sadâret Mukâvelenâmeler (A.}DVN.MKL.) 7/6 Madde 4.
• BOA. Sadâret Nezâret ve Devâir Evrâkı (A.} MKT.NZD.) 363/44.
• BOA. Şûra-ı Devlet (ŞD.) 2/12, 2392/92, 675/43.
• Bulut, F. (2010). I. Dünya Savaşı Yıllarında İzmir’de Eğlence Kültürü ve Toplumsal Yaşama Etkileri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Cemal Nadir. (2002). Ticari ve İktisadi İzmir Rehberi 1926. (Hzl. Sabri Yetkin). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Çetintahra, G. vd. (2018). Osmanlı’dan Günümüze İzmir Mahallelerinin Sosyo-Ekonomik Yapısının Mekâna Yansımaları, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 3 (1): 39-55.
• Deville, H. (1324). Deniz Banyoları. (Çev. Yanbolulu Mustafa Şevki). İzmir: Keşişyan Matbaası.
• Ege, Ş. (2002). Eski İzmir’den Anılar. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ersöz, C. (1987). Osmanlı Erkeğine Has Bir Serüven Yeri: İstanbul’un Deniz Hamamları, Cumhuriyet, (30 Ağustos 1987).
• Evliya Çelebi. (2002). Evliya Çelebi Seyahatnamesi. (Hzl. Orhan Şaik Gökyay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi. (2003). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: İstanbul. (Hzl. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliya Çelebi. (2003). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Kütahya, Manisa, İzmir, Antalya, Karaman, Adana, Halep, Şam, Kudüs, Mekke, Medine. (Hzl. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evren, B. (2000). İstanbul’un Deniz Hamamları ve Plajları. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Gök, S. “Smyrna/İzmir Agorası’nda Osmanlı Döneminin Günlük Yaşamından İzler”, İzmir Akdeniz Akademisi, 6 (Kış 2019): 98-102.
• Hüseyin Hulki. (1310). Deniz Hamamları (Kimler Girebilir). İstanbul: Mahmud Beğ Matbaası.
• Hüseyin Rıfat. (1914). Aydın Vilayeti 1330 Sene-i Maliyesi Ticaret Rehberi. İzmir: Akademi Kitabevi.
• İbrahim Cemal. (1307). Deniz Hamamı Risalesi. İstanbul: Kasbar Matbaası.
• Kaya, M. (2013). 1922 İzmir Yangını ve Yapı Bunalımı. İstanbul: Bilge Karınca Yayınları.
• Kaya, Ö. (2017). İstanbul’un Deniz Hamamları, Z, 2: 300-305.
• Kayın, E. (2000). İzmir Oteller Tarihi. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Lee, S. (1897). Dictionary of National Biography. London.
• Özkaya, Y. (2010). 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Rüsumat Emaneti Kayıt Odası Ketebesi’nden İsmail Bey. (1889). Denize Girmek Yararsız mı?, Tarik (14 Temmuz 1889).
• Şahin, K. (1994). Deniz Hamamları, Vakıflar, 23: 243-254.
• Taşkın, Y. (2023). Deniz Hamamları. İstanbul: Libra Yayıncılık.
• Uluslararası Amerikan Koleji Araştırma Komitesi. (2000). İzmir’deki Bazı Sosyal Koşullar Hakkında Bir Araştırma: İzmir 1921. (Çev. Aykan Candemir). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Yakın, Gülnaz K. (1997). İzmir Sanayi Mektebi (Mithatpaşa Endüstri Meslek Lisesi) 1868-1923. İzmir: İzmir Valiliği.
• Yeğin, U. (2009). Evvel Zaman İçinde İzmir. İstanbul: D Yayınevi.
• Yetkin, M. (1989). Osmanlı Basınında Yüz Yıl Önce Bu Ay, Tarih ve Toplum, 67: 3-5.
• Yıldız, M. (2012). İzmir Levantenleri Üzerine Bir İnceleme, Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi, 4 (13): 36-54.
• Zat, V. (2005). Eski İstanbul Otelleri. İstanbul: Bilge Karınca Yayınevi.
• Zorlusoy, H. (2013). Fransız Gezginlerin Gözüyle İzmir (XVII. Yüzyıldan Günümüze). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.