Atabegler Dönemine Ait Erbil Muzafferiye Minaresi

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 4, 162 - 176, 14.07.2021

Ömer Eroğlu

Öz

Günümüzde Irak Cumhuriyetine bağlı Federal bir yapının merkezi olan Erbil, ülkenin kuzeyinde bulunmaktadır. Bölge 1056 yılında Tuğrul Bey’in halifenin daveti üzerine Bağdat’a girmesiyle Türk hâkimiyetine geçer. Merkezi Selçuklu idaresinin 1157 yılında Sultan Sencer’in ölümü üzerine Atabekler ’in kontrolüne girer. Kanuni Sultan Süleyman’ın Irak Seferi esnasında (1535) Bağdat’la birlikte Osmanlı topraklarına katılır. Ve Birinci Dünya Savaşına kadar Osmanlı kontrolünde kalır. Türk egemenliğinde uzun tarihsel bir süreç geçiren bölgede çok sayıda Türk dönemi yapılanması gerçekleşir. Minare Sözlükte “ışık veya ateş çıkan / görünen yer” anlamındaki Arapça menâreden gelmektedir. Ayrıca, bazı bölgelerde aynı anlamda mi’zene de (ezan okunan yer) olarak kullanılmaktadır. Minarelerin kökeninin Orta Asya ve İran’daki, işaret ve haberleşme (ateş) kulelerine, Suriye’deki gözetleme ve çan kulelerine, Akdeniz ülkelerindeki deniz fenerlerine veya doğudaki Hint zafer abidelerine dayandığına ilişkin farklı görüşler vardır. Irak’ta İslâm mimarisi altın çağını; Abbasî, Selçuklu ve Atabekler döneminde yaşamış, ancak bu eserlerin çoğu günümüze ulaşmamıştır. Başlangıçta, Mezopotamya kültürlerinden, özellikle Bâbil mimarisinden etkilenen Abbasî sanatı Sâmerrâ ile birlikte Türk dünyasına açılmış, Bağdat Tuğrul Bey’den sonra Selçuklu abideleriyle donatılmıştır. Osmanlı döneminde; yapılan ve günümüzde bu kültürün temsilcisi olan mimari eserler, daha çok mahallî üslûpta ele alınmış olup, küçük ölçekte sade yapılar iken; XVIII. yüzyıl sonlarına tarihlenen minare örneklerinde, dış süslemelerinde İran sanatı etkisi izlenilmektedir. Bu araştırmada stratejik konumuyla şehrin önemli bir statüsünde bulunan Erbil Muzafferiye minaresi atabekler dönemindeki kültürel durumu incelemesine, Erbil coğrafyası ve tarihi yapısı üzerine genel bilgilere yer verilmiştir. Atabeklerin mimari yapısına ışık tutmanın yanı sıra Erbil’in klasik bir Türk şehrinin izlerini taşıdığını göstermesi bakımından da önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Atabegler, Erbil, Muzafferiye, Minare

Kaynakça

• 1. 1. 1. 1. Zeki, M. (1961). Kürtler ve Kürdistan'ın İlk Çağlardan Bugüne Tarihsel Özeti, Süleymaniye.
• 2. 2. 2. 2. Zirkani, H. (2004). Erbil Kalesi Tarihin En İhtişamlardan Biridir, Küfe Araştırmaları Merkezi Dergisi, sayi.1, Küfe, s.197-212.