Barker Raporu: Çok Partili Hayata Geçiş Döneminde İktisadi Kalkınmayı Hızlandırmak Amacıyla Yabancı Uzmanlara Hazırlatılan Örnek İnceleme

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 4, 114 - 161, 14.07.2021

Yaşar Semiz , Güngör Toplu

Öz

İkinci Dünya Savaşından sonra Marshall Planı çerçevesinde alınacak yardımla gelişmeye başlayan Türk- Amerikan İlişkileri Türkiye’nin Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (International Bank for Reconstruction and Development “IBRD”) ve Uluslararası Para Fonu’na (İnternational Money Fund “IMF”) üye olması ile gelişmeye devam etmişti.
Bu gelişmelerin ardından 1950 öncesi CHP (Cumhuriyet Halk Partisi) iktidarının son Hükümeti olan Şemsettin Günaltay’ın Başbakanlığı döneminde Türk ekonomisinin kalkındırılması için incelemeler yapmak üzere Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankasından bir uzman heyet davet edilmiş, Banka da James M. Barker başkanlığındaki bir heyeti Türkiye’ye göndermeye karar vermişti.
Demokrat Partinin iktidara geldiği 14 Mayıs 1950 seçimlerinin ardından Haziran 1950 de Ankara'ya gelerek çalışmalarına başlayan heyet üyeleri 8 Eylül 1950’de Türkiye'den ayrılmıştı. Heyetin hazırladığı rapor 15 Mayıs 1951’de Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası Başkanlığına teslim edilmişti. Rapor, Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası tarafından da gözden geçirildikten kısa bir süre sonra Cumhurbaşkanı Celal Bayar’a iletilmişti. Rapor Türkiye’de de bir uzman heyeti tarafından incelendikten sonra Başbakanlık makamına sunulmuştu.
Rapor, iki kısım ve on üç fasıldan oluşmaktadır. İlk kısımda Türkiye’nin Ekonomik problemlerini, tarihi gelişimi ile birlikte belirtilmekte, ikinci kısımda ise izlenmesi gereken politikalar ve uygulanacak programın Finansmanı ele alınmaktadır. Raporun öngördüğü tavsiyeler iki büyük başlık altında toplanabilir. Bunlardan ilki, iktisadi kalkınmayı engelleyen unsurların tashihine ait tedbirlerdir. İkincisi ise, Türkiye’nin ihtiyaçlarına ve imkânlarına uygun bir iktisadi kalkınma programının hazırlanmasıdır. Birinci grupta iktisadi işlerde koordinasyon ve daha iyi bir yönetim mekanizmasının kurulması, ikinci grupta da tarım alanına ait sorunlar ile teknik ve idari personel yetiştirilmesine ağırlık verilerek dengeli bir kalkınmanın şartları incelenmekte ve öneriler yapılmaktadır.
Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası tarafından hazırlanan raporun Banka ile Türkiye arasında mâli ve teknik yardım konusundaki müzakerelere esas olması bekleniyordu. Ancak Banka ve Hükümet arasındaki ilk temaslar sonunda bazı görüş farkları belirmiş ve arzu edilen işbirliği tam olarak gerçekleşmemişti.

Anahtar Kelimeler

Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası, Barker, Türkiye, Kalkınma, Rapor, Menderes Hükümeti

Kaynakça

• CDABCA, 030. 01. 00. 00. 134. 573. 8. CDABCA, 030. 05. 00. 00. 134. 833. 8. CDABCA, 030. 01. 00. 00. 134. 873. 8. Cumhurbaşkanlığı İsmet İnönü Arşivi, yer No: 2/13- 36; Fihrist No: 11095-2- 4.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, C. 4, Toplantı 1, 146. Birleşim, 9. Şubat 1947.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, 44. Birleşim, 14 Şubat 1947.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, C. 1, Dördüncü Birleşim, 29 Mayıs 1950.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, C. 9, Yüz altıncı Birleşim, 30 Temmuz 1951.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, C. 9, Yüz yedinci Birleşim, 1 Ağustos 1951.
• TBMM Tutanak Dergisi, Devre 9, İçtima 2, Kırk İkinci İnikat, 20 Şubat 1952.
• TBMM Tutanak Dergisi, Devre 9, İçtima 2, Kırk Üçüncü İnikat, 21 Şubat 1952
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 9, C. 26, toplantı 4, Yirminci birleşim, 21 Aralık 1953.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, 44. Birleşim, 14 Şubat 1947.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem 8, C. 4, Toplantı 1, 46. Birleşim 19. Şubat 1947.
• TBMM Zabit Ceridesi, Devre 11, İçtima 1, Kırk Birinci İnikat, 20 Şubat 1958.
• TBMM Zabit Ceridesi, Devre 11, İçtima 1, Kırk Birinci İnikat 21 Şubat 1958.
• Akşam (1950). Cumhuriyet (1948- 1951). Son Posta (1948). Vatan (1950- 1951). Yeni İstanbul (1950- 1952). Yeni Sabah (1949- 1950). Zafer (1950). Akdeniz, Gıyas, “Barker Raporu”, Yeni İstanbul, 1 Temmuz 1951. Akdeniz, Gıyas, “Barker Heyetinin Tavsiyesi”, Yeni İstanbul, 10 Temmuz 1951. Akdeniz, Gıyas, “Barker Heyetinin Tavsiyeleri”, Yeni İstanbul, 24 Temmuz 1951. Akdeniz, Gıyas, “Türkiye Sinai Kalkınma Bankası”, Yeni İstanbul, 9 Nisan 1952.
• Akdur, Recep, Sağlık Sektörü, Temel Kavramlar, Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Durum ve Türkiye’nin Birliğe Uyumu, Ankara Üniversitesi bs., Ankara 2006. Aktan, Reşat, Türkiye Ziraatına Ait Görüşler, TMMO Ziraat Mühendisleri Odası yayını, Ocak 1962. Akyol, İzzet, “Sanayi Bankası”, Ticaret Dünyası, S. 8, Şubat 1950. Albayrak, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınevi, Ankara 2004. Baade, Fritz, FAO Türkiye Raporu 1959, Ziraat Bankası 100. Yıl Yayını, Ankara 1962.
• Bayer, Muhsin Zekai, “Barker Raporu ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Projeleri”, Türkiye Ziraat Mecmuası, S. 3, Temmuz 1953, 61. “Beynelmilel Banka ile Türkiye’nin Münasebeti”, Cumhuriyet, 3 Mart 1949.
• Cillov, Haluk, “Türkiye’de Sanayi Sayımları”, İ. Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası, (199– 228), C. 13, S. 1-4, İstanbul 1952, 215– 228. Costat, M., Türkiye’de Mesleki Okullar Hakkında Raporu, Maarif Basımevi, Ankara 1956. Demokrat Parti Tüzük ve Programı, Doğuş Matbaası, Ankara 1949, 60– 63. Demokrat Parti Tüzük ve Programı, 15 Ekim 1951, 52- 53. Eroğlu, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, İmge Kitabevi, 4. Bs., Ankara 2003, 103.
• Ete, Muhlis, Türkiye’nin Sanayi Politikası, Tan Matbaası, İstanbul 1956, (Sanayi Planı Tasarısı), 106- 122. Gürsöy, Bedri, “Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası”, Yeni İstanbul, 5 Nisan 1950, 5. Güven, Sami, 1950’lı Yıllarda Türkiye Ekonomisi Üzerine Kalkınma Reçeteleri, Ezgi Kitabevi, Bursa 1991, 117- 118. Himmetoğlu, Hüsnü, “Amerika’nın Türkiye’yi Kalkındırma Programı Ne Olmalıdır– Son Raporlar”, Muhasebe ve Maliye Mecmuası (2- 6), S. 61, Eylül 1951, 2.
• Ilo/ Unesco, Erkek Teknik Öğretim İçin Beş Yıllık İnkişaf Raporu, Çev. Cihan Zorlu, Maarif Basımevi, Ankara 1957. İktisat ve Ticaret Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul 1952, 252– 256. İrem, Cihat, “Türkiye Ekonomisi Kalkınma Programı İçin Tahlil ve Tavsiyeler- Barker Raporu”, Türkiye İktisat Mecmuası, (13- 26), S. 36, Temmuz 1951, 13. İrem, Cihat, “Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu Niçin Meyve Vermiyor?”, Türkiye İktisat Mecmuası, S. 89, Ekim 1951, 11- 12.
• Nicholls, William H., “Türkiye’de Zirai Yatırımlar”, İstanbul Ticaret Odası Mecmuası, C. 73, S. 5-6, Mayıs- Haziran 1956, 55. Okyar, Osman, “Türk Devlet Planı Meselesi”, Yeni İstanbul, 27 Aralık 1949, 3. Robinson, Richard D., The First Turkish Republic- A Case Study in National Development, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 1963. Rufi, John J., Orta Öğretin Raporu, Maarif Basımevi, Ankara 1956. Somel, Nihat Basri, “Fritz Alten’in Birinci Raporu”, Tarım Dergisi, C. 1, S. 7, Ocak 1953, 16- 27.
• Suvla, Refii Şükrü, “Türkiye ve Marshall Planı”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, (145- 165), C. 10, S. 1- 4, İstanbul 1949, 162- 165. Şibay, Esat, “Marshall Planı ve Türkiye”, Çalışma, S. 27, Nisan, Mayıs, Haziran 1949, 11- 19. Tokgöz, Erdinç, Türkiye’nin İktisadi Gelişime Tarihi (1914– 2001), İmaj Yayınları, (6. Baskı)., Ankara 2001. “Türk- Amerikan Dostluğunu Kuvvetlendiren Anlaşma”, (Baş yazı) Cumhuriyet, 10 Temmuz 1948.
• Türkiye Ekonomisi Kalkınma Programı İçin Tahlil ve Tavsiyeler- Barker Misyonu Raporu (hulasa), Milletlerarası İmar ve Kalkınma Bankası Washington (D. C.), 1951, 5- 6. “Türkiye’de Marshall Plan”, Türkiye İktisat Mecmuası, S. 42, Ocak 1952, 42- 49. Üç yıldız (rumuz), “Türkiye’nin İktisadi Kalkınması”, Yeni İstanbul, 3 Ocak 1950, 3. Wofford, Kate V., Köy İlkokulları Hakkında Rapor, Çev. Fatma Varış, Milli Eğitim Bs., Ankara 1952.
• Yayman, Hüseyin, Türkiye’nin İdari Reform Politiği, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Ankara 2005, 170– 173. Yazman, Selim Cevat, “Sanayi Sayımı”, İktisadi Uyanış, S. 29, Haziran 1951. Yıldız, Murat, Türk İdare Teşkilatında Rasyonalizasyon: Leimgruber Raporu, Nobel yay. Ankara 2020. “1951 Umumi Sanayi Kongresi”, Türkiye İktisat Mecmuası, S. 33, Nisan 1951.