Osmanlı’nın Sol Basını İştirak, İnsaniyet, Medeniyet ve Sosyalist Gazeteleri

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 9, 42 - 95, 30.12.2023

Tuba Özhazinedar

https://doi.org/10.56448/ataddergi.1316708

Öz

Meşrutiyet’in ilanı önemli sosyal ve siyasi değişimlere neden olmuştur. Bu değişimler Osmanlı Devleti’nde fikirsel gelişmeleri meydana getirmiştir. Ortaya çıkan yeni fikirler basını, düşünce hayatını, siyasi yapılanmayı derinden etkilemiştir. Bu dönemde pek çok yeni gazete ve siyasi parti ortaya çıkmıştır. Mevcut özgürlük ortamında sol fikirler de hayat bulmuştur. Hem sosyalist içerikli gazeteler yayın hayatına başlamış hem de bir sosyalist parti kurulmuştur. Osmanlı’nın ilk sosyalist gazetesi “İştirak” 1326 [1910] senesinde Hüseyin Hilmi Bey tarafından yayınlanmıştır. İştirak yayınladığın ilk günden itibaren hükümet baskına maruz kalmıştır. İştirak kapatıldığında; İştirak’in yerine İnsaniyet, Sosyalist ve Medeniyet gazeteleri yayınlamıştır. Böylece İştirak yayın faaliyetlerini sürdürebilmiştir. İştirak gazetesi, ülke sorunlarının sosyalizmle çözüleceğine inanmış, ülkede sosyalist bir düzenin kurulması için gayret etmiştir. Gazete, işçinin temel halk ve hürriyetlerini sıklıkla dile getirmiş, haklarını kazanmaları için işçileri teşvik etmiş, sendikaların önemine atıfta bulunmuş ve işçi örgütlenmesini sağlamaya çalışmıştır. Bunun için 2 Eylül 1326’da [15 Eylül 1910’da] kurulan “Osmanlı Sosyalist Fırkası” ile dayanışma sağlamıştır. Gazetede işçi haklarının yanı sıra basın özgürlüğü, hürriyet, eşitlik ve demokrasi kavramlarına sıklıkla yer verilmiş, hükümetin uygulamaları eleştirilmiştir. II Meşrutiyet’in sağladığı hürriyet ortamı ile siyasal ve toplumsal düşünce akımları doğmuştur. Bu ortamda mevcudiyet bulan sosyalist fikirler İştirak gazetesi etrafında gelişme göstermiştir. Bu çalışmada İştirak gazetesi ve alt yayın organlarının politikaları, amaçları, topluma katkıları ve Osmanlı sosyalistleri hakkında bilgi vermek amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler

II Meşrutiyet, Basın, Osmanlıda Sosyalizm, İşçi, İştirak

Kaynakça

• Acabey, Mehmet Beşir, “Basın Özgürlüğü ve Bu Özgürlüğün Bir Sınırı Olarak Kişilik Hakkı,” Yaşar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 8, Özel Sayı, 2013, s.1-54.
• Aslan, Taner, “II. Meşrutiyet Dönemi İşçi Hareketleri ve Bu Hareketlerin Meydana Getirdiği Sorunlar Üzerine Bir Deneme,” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 25, 2009, s.33-63.
• Becer, Emre, İletişim ve Grafik Tasarım, Dost Kitabevi, Ankara, 1997.
• Benlisoy, Foti ve Çetinkaya, Doğan, “Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce”, Cilt 8, Sol, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007.
• Berkes, Niyazi, İki Yüz Yıldır Neden Bocalıyoruz, Yön Yayınları, İstanbul, 1964.
• Çolak, Melek, “XX. Yüzyıl Başlarında İstanbul'da Trafik ve Tramvay,” Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S.5, 2012, s.75-87.
• Çapanoğlu, Münir Süleyman, Türkiye’de Sosyalist Hareketleri ve Sosyalist Hilmi, Pınar Yayınevi, İstanbul, 1964.
• Çarkçı, Akif, “İlk Osmanlı Sosyalistlerinden Dr. Refik Nevzat ve Siyasi Faaliyetleri,” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.22, S.44, 2022, s.227-244.
• Demir, Kenan, “II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Basınında Tütün Tarımı ve Reji Şirketi,” Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.22, S.41, 2019, s.419-446.
• Durgun, Hatice, II. Meşrutiyet Döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nda Görülen Sosyalist Faaliyetler (1908-1914), Türk Yurdu Dergisi, C.101, S.293, 2012, s.1-10.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin “Türk Anayasa Hukukunda Olağanüstü Hal Kavramı ve Bu Konuda İleri Sürülen Teoriler.” Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S.5, 1992, s.179-203.
• Görgün, Hilal, “Sosyalizm”, İslam Ansiklopedi, C.37, TDV Yayınları, İstanbul, 2009.
• Güngörmez, Bengül, “Kitle İletişim Araçları, Siyaset ve Propaganda,” Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.3, S.3, 2002, s.1-12.
• Gürsoy, Selçuk, Osmanlı Sosyalist Fırkası ve Yayınları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
• Harman, Chris, Halkların Dünya Tarihi, Çev: Uygur Kocabaşoğlu, Yordam Kitap, İstanbul, 2009.
• Hastaş, Mehmet T, II Meşrutiyet’te Muhalif Bir Gazeteci, İletişim, İstanbul, 2012.
• Hüseyinoğlu, Emin, Dağ Asiye Nurşen,“ Ölüm Cezası Hakkında Güncel Bir Değerlendirme,” Akademik Düşünce Dergisi, S.5, 2022, s.47-84.
• İnuğur, Mehmet Nuri, Basın Yayın Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul, 1978.
• Mazıcı, Gülşen, “1930'a Kadar Basının Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu”, Atatürk Yolu Dergisi, C.5, S.18, 1996, s.131-154.
• Odabaşı, Arda, “Ferrer Olayı’nın Osmanlı’da Yankıları ve Selanik Sosyalist İşçi Federasyonu’nun Mitingi,” Toplumsal Tarih, S.319, 2020, s.36-41.
• Özhazinedar, Tuba, “Osmanlının Düşünce Suçluları Ahmet Samim Bey Örneği,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.12, s.62, 2019, s.395-412.
• Özhazinedar, Tuba, “II. Meşrutiyet Basınında Temel Haklar”, Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara, 2019.
• Öztel, Muharrem, “Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Kolay Para Kazanmanın Yolu: İhtikâr/Vurgunculuk”, Tarih ve Gelecek Dergisi, C.5, S.2, 2019, s.360-.374.
• Robers, J. M, Avrupa Tarihi, Çev: Fethi Aytuna, İnkılâp Yayınevi, İstanbul, 2015.
• Tekin, Yusuf, Türkiye’de İlk Sosyalist Hareket İştirak Çevresinin Sosyalizm Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C.54, S.4, 2002, s.171-184.
• Temür, Haydar, “Kendi Yayınları Çerçevesinde Osmanlı Sosyalist Fırkası Çevresinin Fikirleri, Atatürk Yolu Dergisi, S.60, 2017, s.233-276.
• Topuz, Hıfzı, Türk Basın Tarihi: II. Mahmut’tan Holdinglere, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2003.
• Toraman, Cengiz, SÖNMEZ Âdem Ruhan, Toraman Aysun, “ Osmanlı Devlet Bütçelerinin Analizi: 1909-1918
• Kânun-ı evvel N.2 Y.1, 1326, s.2. “Sosyalizm Nedir,” Medeniyet Gazetesi, 1 Kânun-ı evvel 1326, N.1 Y.1, s.4.