Üstünlük Kuramı Bağlamında Musahipzade Celal’in İki Model Oyununa Analitik Bakış

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 1, 32 - 42, 25.03.2024

Bünyamin Aydemir , Eren Ekinci

https://doi.org/10.53487/atasobed.1454530

Öz

İnsana özgü bir davranış şekli olarak gülme, antik zamanlardan günümüze değin üzerine düşünülmüş, yorumlar yapılıp tanımlamalarla ele alınmış bir kavram olarak dikkat çeker. Özellikle Platon ve Aristoteles’ten başlamak kaydıyla günümüze kadar süregelen yorum ve değerlendirmeler arasında Bergson’un Gülme adlı kitabında ele aldığı unsurlar bu alanla ilgili yapılmış temel referanslardan başlıcası olarak bilinir. Bununla birlikte Hobbes’un gülme kavramının dört farklı özelliğinden biri olan ve “üstünlük duygusu” kavramıyla kuramsallaştırdığı üstünlük kuramının sözlü - yazılı kültürün ve kurmaca - kurmaca olmayan literatürün en önemli unsurlarından biri olduğu söylenebilir. Bu çalışmanın da üzerinde temellendiği bu kuram, üzerine gülünen şeyi (kusurlu, hatalı, yetersiz, beceriksiz vb.) dinleyen / seyreden kişide, aynı hataya düşmemenin, aynı kusuru yapmamanın verdiği gururla oluşan üstünlük duygusu’yla ortaya çıkan bir gülme türü olarak tanımlanır. Özürlerin, kusurların, beceriksizliklerin kendinde olmaması, kendi başına gelmemesi kişide aniden bir gurur halinin oluşmasına, akabinde ise gülmesine yol açar. Burada gülme, adeta alay yoluyla kazanılan bir kutlama anı gibidir. Çalışmada üstünlük kuramı doğrultusunda Musahipzade Celal’in iki oyunu üzerinden üstünlük kuramının yansıyışını betimleyici – nitel bir yöntemle ele alınmıştır. Türk tiyatrosu yazarları arasında üstünlük kuramının özellikleri doğrultusunda oyunlar kaleme alan en dikkat çekici isimlerden olan Musahipzade Celal, özellikle İstanbul Efendisi ve Kafes Arkasında adlı oyunlarında bu kuramın gerektirdiği komik üretimini bütün unsurlarıyla gerçekleştirir. Özellikle toplumsal olanı, toplumsal olan içinde ise dini kesimler ile geleneksel olanı (Osmanlı) yerginin - komiğin odak noktası haline getiren Yazar, oyunlarını üstünlük kuramına uygun bir izlekle, "alay yoluyla kazanılan bir kutlama anı"na dönüştürmeyi başarır.

Anahtar Kelimeler

Gülme, komedi, üstünlük kuramı, Musahipzade Celal, İstanbul Efendisi, Kafes Arkasında

Kaynakça

• Akın.A.B. & Yıldırım.G. (2021). Komedide Kusurlu Fizyolojiye Gülmek: Konik Annalar (Komik Aynalar). SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi. 27 (14), 316-330.
• Aristoteles (2004). Retorik. Çev. Mehmet H. Doğan. Yapı Kredi Yayınları.
• Aydın S. & Güner D. (2011). Mustafa Şekip Tunç ve Gülme Üzerine. Gülmenin arkeolojisi ve Medya Mizah Olgusu - Ulusal İletişim Kongresi Bildiriler Kitabı. Atatürk Üniversitesi İletişim Fak.
• Bayraktar. Z. (2011). Gülme Teorileri ve Gülme Teorilerine Göre Fıkraların Tahlili. Gülmenin arkeolojisi ve Medya Mizah Olgusu - Ulusal İletişim Kongresi Bildiriler Kitabı. Atatürk Üniversitesi İletişim Fak.
• Bergson. H. (2014). Gülme. Çev:.Devrim Çetinkasap. İşbankası Yayınları.
• Çoştu, F.C. (2020) Gülme Üzerine Bir Deneme: Bergson ve Freud. Felsefe Dünyası Dergisi. Sayı:71.
• Erkek, F.(2017). Kahkaha Toplumdan Yana: Henri Bergson’un Gülme Yorumu. Dört Öge Dergisi. Sayı 11, 1-16
• Hobbes.T. (1992). Leviathan. çev. Semih Lim. Yapı Kredi Yayınları.
• Morreal, J. (1997), Gülmeyi Ciddiye Almak. Çev. Kubilay Aysevener- Şenay Soyer İris Mizah Kültürü.
• Musahipzade Celal (1936). İstanbul Efendisi. Kanaat Kitabevi.
• Musahipzade Celal (1936). Kafes Arkasında. Kanaat Kitabevi.
• Nesin.A (1973). Cumhuriyet Döneminde Türk Mizahı, Akbaba Yayınları.
• Sütcü, Ö.Y. (2022). Gülmenin Ciddiyeti: Üstünlük Teorisi. Ethos: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar. 15(2), 49-65.
• Şener.S. (2006). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Dost Kitabevi. Ankara.
• Usta. Ç. (2005). Mizah Dilinin Gizemi. Akçağ Yayınları.