CBS VE AHS KULLANILARAK DOĞAL ÇEVRE BİLEŞENLERİ AÇISINDAN KENTSEL MEKÂNIN YERLEŞİME UYGUNLUK ANALİZİNE BİR ÖRNEK: ANTAKYA (HATAY)

Yıl 2015, Cilt: 20 Sayı: 33, 111 - 134, 26.01.2015

Emre Özşahin , Çağlar Kaymaz

https://doi.org/10.17295/dcd.52077

Cited By: 10

Öz

Son yıllarda dünya genelinde hızlı bir şekilde gelişen kentler, doğal
ortamda birçok probleminde ortaya çıkmasına neden olmuştur. Ortaya çıkan bu
problemlerin çözümü için kent alanlarında uygun yer seçimi çalışmalarının
yapılması gerekmektedir. Bu bağlamda özellikle Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)
tekniklerinden yararlanılarak oldukça ciddi çalışmalar gerçekleştirilmektedir.
Bu çalışmada Hatay ilinin merkezini oluşturan Antakya kentinin doğal çevre
bileşenlerinin yerleşime uygunluk açısından analizi yapılmıştır. Çalışmada
materyal olarak 1/25.000 ölçek oranı esas alınarak çeşitli tematik haritalardan
yararlanılmıştır. Çalışmanın analiz ve haritalama aşaması CBS yazılımlarından
ArcGIS/ArcMap 10.1 paket programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yöntem
olarak ise çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan Analitik Hiyerarşi
Süreci (AHS)’den yararlanılmıştır. Çalışma sonunda Antakya kentinin
yarısından fazlasının yerleşmeye az uygun sahalardan oluştuğu tespit edilmiştir.
Yerleşmeye uygunsuz alanlar, başta Asi Nehri olmak üzere akarsu vadileri ile fay
hatlarına yakın konumda bulunan sahalardır. Kentin yakın gelecekte
genişleyeceği mücavir alan sınırları içerisinde bazı riskli alanlar bulunmasına
rağmen, en güvenilir alanlar bu bölgededir. Nihai aşamada ise kentlerin
sürdürülebilir bakımından planlanması için doğal çevre bileşenlerini dikkate
alan çalışmaların yapılmasına ihtiyaç vardır. Bu tarz çalışmalarda CBS’ye
dayalı yöntemlerin kullanılması sağlıklı ve kullanılabilir sonuçlar üretilmesi
bakımından oldukça mühimdir. Bu yöntemlerin benzer alanlarda da
uygulanabilir olması bakımından tercih edilebileceği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kent, Doğal çevre bileşenleri, Yerleşime uygunluk analizi, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS), Antakya (Hatay).

Kaynakça

• Akdeniz, H. A., Turgutlu, T., 2007, Türkiye’de Perakende Sektöründe Analitik Hiyerarşik Süreç Yaklaşımıyla Tedarikçi Performans Değerlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1,s.: 1-17.
• Aktaş, R., Kısa T., Doğanay, M., Tarım, A., 2001, Karar Analizleri, KHO Basımevi, Ankara.
• Aliağaoğlu, A., Uğur, A., 2010, Şehir Coğrafyası, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
• Alparslan, E., Ince, F., Erkan, B., Aydöner, C., Özen, H., Dönertaş, A., Ergintav, S., Yağsan, F. S., Zateroğulları, A., Eroğlu, I., Değer, M., Elalmış, H., Özkan, M., 2008, A GIS model for settlement suitability regarding disaster mitigation, a case study in Bolu Turkey, Engineering Geology, Volume: 96, pp.: 126-140.
• Angillieri, M. Y., 2010, Application of frequency ration and logistic regression to active rock glacier occurrence in the Andes of San Juan, Argentina, Geomorphology, Volume: 114, pp.: 396-405.
• Antakya Belediyesi, 2006, 1. ve 2. Etap İmar Planına Esas Jeolojik Jeoteknik Etüt Raporu, Hendese Jeoteknik Mühendislik İmar İnşaat Sanayi Sanayi Ticaret Ltd.Şti, Ankara.
• Ardel, A., Kurter, A., Dönmez, Y., 1969, Klimatoloji Tatbikatı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Arslan, E. T., 2010, Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemiyle Strateji Seçimi: Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesinde Bir Uygulama, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2, s.: 455-477.
• Atalay, İ., 1994, Türkiye Vejetasyon Coğrafyası, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
• Ateş, Ş., Keçer, M., Osmançelebioğlu, R., Kahraman, S., 2004, Antakya (Hatay) İl Merkezi ve Çevresinin Yerbilim Verileri, MTA. Enstitüsü Jeoloji Etütleri Dairesi Derleme Raporu No: 10717, Ankara.
• Aydın, O., 2011, CBS Temelli Hücresel Otomata Yöntemiyle Kentsel Büyüme Modeli: Ankara Örneği, Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı: 9 (2), s.: 135-157.
• Aydöner, C., Maktav, D., 2013, Deprem Açısından Yerleşim Yeri Uygunluk Analizleri, Havacılık ve Uzay Teknolojileri Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, s.: 53-62.
• Baer, K. E., Pringle, C. M., 2000, Special problems of urban river conservation: the encroaching megalopolis. In Global Perspectives on River Conservation: Science, Policy, and Practice (Edit.: Boon, P. J., Davies, B. R., Petts, G. E.), pp.: 385-402, Wiley, New York.
• Bayar, R., 2005, CBS Yardımıyla Modern Alışveriş Merkezleri İçin Uygun Yer Seçimi: Ankara Örneği, Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı: 3 (2), s.: 19-38.
• Berry, B. J. L., 1990, Urbanization, Chapter: 7, The Earth as Transformed by Human action, Global and Regional Changes in the Biospher Over the Past 300 Years, Edited by B. L. Turner II, William C. Clark, Robert W. Kates, John F. Richards, Jessica T. Mathews, William B. Meyer, USA: Cambridge University Press.
• Bilgin, A., 1989, Yerleşme alanlarının seçiminde jeomorfoloji, Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 17, s.: 35-43.
• Brown, L. R., Gray, R. H., Hughes, R. M., Meador, M. R., 2005, Introduction to Effects of Urbanization on Stream Ecosystems, 2005 by the American Fisheries Society, American Fisheries Society Symposium, Volume: 47, pp.: 1–8.
• Bulut, Y., Korkmaz, H., 2008, 5893 Sayılı Belediye Yasası Çerçevesinde Antakya Kentsel Alanının İrdelenmesi, Dönüşen Kentler ve Değişen Yerel Yönetimler (Edit.: Genç, N. F., Yılmaz, A., Özgür, H.), Gazi Kitabevi, Ankara.
• Butler, D., Davies, J. W., 2000, Urban Drainage, E & FN Spon, New York.
• Byun, D. H., 2001, The AHS Approach For Selecting an Automobile Purchase Model, Information & Management, Volume: 38, pp.: 289-297.
• Cürebal, İ., 2004, Yer Değiştiren Yerleşmelere İki Örnek: Kıratlı ve Bahçeli Köyleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, Sayı: 12, s.: 75-84.
• Çetin, B., 2010, Antakya (Hatay) Nüfusunun 1940-2008 Yılları Arasındaki Gelişimi ve Temel Özellikleri, Hatay Araştırmaları I, Antakya Belediyesi, Pegem Yayınları, s: 179-225.
• Çetin, B., 2012a, Hatay’da Kentleşmenin Seyri (1940-2009) ve Mekânsal Dağılışı, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 28, s.: 231-258.
• Çetin, B., 2012b, Antakya ve İskenderun-Dörtyol Çevresinde Suburbanizasyon (Banliyöleşme), Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 28, s.: 259-282.
• Dağdeviren, M., Eren, T., 2001, Tedarikçi Firma Seçiminde Analitik Hiyerarşi Prosesi ve 0-1 Hedef Programlama Yöntemlerinin Kullanılması, Gazi Üniversitesi Mühendislik- Mimarlık Fakültesi Dergisi, Sayı: 16 (2), s.: 41-52.
• Dai, F. C., Lee, C. F., Zhang, X. H., 2001, GIS-based geo-environmental evalution for urban land-use planning: a case study, Engineering Geology, Volume: 61, pp.: 257-271.
• Değerliyurt, M., 2013, Antakya’da Doğal Afet Risk Analizi ve Yönetimi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Demirtaş, R., 2003, Yerleşim ve yapı güvenliği açısından diri faylardan ne kadar uzaklaşılmalı?, (Antakya ve Osmaniye depremselliği ve kentleşmeye etkileri), TMMOB. 26-27 Haziran 2003, Konferanslar Serisi: 1, Jeoloji Odası Yayınları, No: 76, s.: 46-67, Ankara.
• Demographia, 2012, Demographia World Urban Areas, 8th Annual Edition: Version 2,Demographia and The Public Purpose, Belleville, USA.
• Döker, M. F., 2012, İstanbul Kentsel Büyüme Sürecinin Belirlenmesi, İzlenmesi ve Modellenmesi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul.
• Dönmez, Y., 1979, Umumi Klimatoloji ve İklim Çalışmaları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 2506, İstanbul.
• Duda, A. M., Lenat, D. R., Penrose, D. L., 1982, Water quality in urban streams-what we can expect, Journal Water Polluttion Control Federation, Volume: 54, pp.: 1139-1147.
• Dündar, S., Ecer, F., 2008, Öğrencilerin GSM Operatörü Tercihinin Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemiyle Belirlenmesi, Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 1, s.: 195-205.
• Ellis, J. B., Marsalek, J., 1996, Overview of urban drainage: environmental impacts and concerns, means of mitigation and implementation policies. Journal of Hydraulic Research, Volume: 34, pp.: 723-731.
• Erdem, M., Serdar Kaya, H., 2013, İstanbul’un Dere ve Nehirlerinin Ekolojik Tasarım Yaklaşımları Doğrultusunda İrdelenmesi, Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi Bildiriler Kitabı, s.: 390-398, 19-21 Haziran 2013, Fatih Üniversitesi, İstanbul.
• Erkal, T., Taş, B., 2013, Jeomorfoloji ve İnsan (Uygulamalı Jeomorfoloji), Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• Erol, O., 2004, Genel Klimatoloji, 6. Baskı, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Girgin, M., 1995, Kütle Hareketleri Nedeniyle Yeri Değiştirilen Yerleşmelere Bir Örnek, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı: 1, s.: 155-170.
• Heaney, J. P., Huber, W. C., 1984, Nationwide assessment of urban runoff on receiving water quality, Water Resources Bulletin, Volume: 20, pp.: 35-42.
• Herece, E., 2008, Doğu Anadolu Fayı (DAF) Atlası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara.
• House, M. A., Ellise, J. B., Herricks, E. E., Huitved-Jacobsen, T., Seager, J., Lijklema, L., Aalderink, H., Clifforde, I. T., 1993, Urban drainage-impacts on receiving water quality. Water science & technology, Volume: 27, pp.: 117-58.
• Hynes, H. B. N., 1960, The Biology of Polluted Waters, Liverpool University Press, Liverpool, UK.
• Kılıç, Ş., Ağca, N., Karanlık, S., Şenol, S., Aydın, M., Yalçın, M., Çelik, İ., Evrendilek, F., Uygur, V., Doğan, K., Aslan, S., Çullu, M. A., 2008, Amik Ovasının Detaylı Toprak Etütleri, Verimlilik Çalışması ve Arazi Kullanım Planlaması, Mustafa Kemal Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri, Proje No: DPT2002K120480, Antakya/Hatay.
• Klein, R. D., 1979, Urbanization and stream quality impairment, Water Resources Bulletin, Volume: 15, pp.: 948- 963.
• Korkmaz, H., 2006, Antakya’da Zemin Özellikleri ve Deprem Etkisi Arasındaki İlişki, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafya Araştırma ve Uygulama Merkezi Coğrafi Bilimler Dergisi, Sayı: 4 (2), s.: 47-63.
• Korkmaz, H., 2007, Kuruşundan Günümüze Antakya’da Su, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 17/1, s.: 69-96.
• Korkmaz, H., Fakı, G., 2009, Kuseyr Platosu’nun İklim Özellikleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 12, s.: 324-350.
• Kwiesielewiczk, M., Uden, E. V., 2004, Inconsistent and Contradictory Judgements In Pairwaise Comparison Method In The AHP, Computers & Operations Research, Volume: 31, pp.: 713-719.
• Lee, S., Ryu, J. H., Lee, M. J., Won, J. S., 2003, Use of an artificial neural network for analysis of the susceptibility to landslides at Boun, Korea, Environmental Geology, Volume: 44, pp.: 820-833.
• Lee, S., Sambath, T., 2006, Landslide susceptibility mapping in the Damrei Romel area, Cambodia using frequency ratio and logistic regression models, Environmental Geology, Volume: 50, pp.: 847-855.
• McBride, S. B., 1999, Site Planning and Design, Regional Research Institute, West Virginia University, http://rri.wvu.edu/WebBook/McBride/main.html, Son Erişim Tarihi: 10.12.2013.
• Özdemir, M. A., 1996, Türkiye’de Büyük Yerleşme Alanlarının Seçiminde Jeomorfolojik Esaslar, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 8 (2), s.: 209-222.
• Özşahin E., Değerliyurt M. 2013, Modeling of Seismic Hazard Risk Analysis in Antakya (Hatay, South Turkey) by Using GIS, International Journal of Innovative Environmental Studies Research, Volume: 1 (3), pp.: 31-54.
• Özşahin E., Kaymaz Ç. K., 2013a, Antakya ve Erzurum Kentlerinin Jeomorfolojik Özelliklerinin Kentsel Ekoloji Penceresinden Analizi, Kuramdan Uygulamaya Yerel Yönetimler ve Kentsel Politikalar (Editörler: Yakup Bulut, Veysel Eren, Sedat Karakaya, Abdullah Aydın), s.: 779-788, Pegem Akademi, Ankara.
• Özşahin, E., Kaymaz, Ç. K., 2013b, Taşkın Riskinin Değerlendirmesine Bir Örnek: Amik Ovası Taşkınları, Turkish Studies-International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 8/8, pp.: 2021-2039.
• Özşahin, E., 2010, Antakya’da (Hatay) Yer Seçiminin Jeomorfolojik Özellikler ve Doğal Risk Açısından Değerlendirilmesi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 13/23, s.: 1-16.
• Özşahin, E., 2012, Mekânın Fiziksel Planlanmasına Bir Örnek: Alan Yaylası (Kırıkhan/HATAY), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 23, s.: 373-385.
• Özşahin, E., Özder, A., 2011, Antakya Şehri ve Jeomorfolojik Birimler Arasındaki İlişkinin Zamansal Değişimi (HATAY), Fiziki Coğrafya Araştırmaları; Sistematik ve Bölgesel, Türk Coğrafya Kurumu Yayınları, No: 5, s.: 657-680, İstanbul.
• Pamir, H., 2009, Alalakh’dan Antiokheia’ya Hatay’da Kentleşme Süreci, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 6 (12), s.: 258-288.
• Park, S., Jeon, S., Kim, S., Choi, C., 2011, Prediction and comparison of urban growth by land suitability index mapping using GIS and RS in South Korea, Landspace and Urban Planning, Volume: 99, pp.: 104-114.
• Paul, M. J., Meyer, J. L., 2001, Streams in the urban landscape, Annual Review of Ecological Systems, Volume: 32, pp.: 333–365.
• Porcella, D. B., Sorensen, D. L., 1980, Characteristics of non-point source urban runoff and its effects on stream ecosystems, EPA-600/3-80-032, EPA, Washington, USA.
• Saaty, T. L., 1986, Axiomatic Foundation of the Analytic Hierarchy Process, Management Science, Volue: 32 (7), pp.: 841-855.
• Saaty, T. L., 1994, How to make a decision: the analytic hierarchy process, Interfaces, Volume: 24, pp.: 19-43.
• Saaty, T. L., Vargas, L. G., 2001, Models, Methods, Concepts and Applications of the Analytic Hierarchy Process, Kluwer Academic Publishers, Boston.
• Saaty, T. L., Vargas, L. G., Dellman, K., 2003, The Allocation of Instangible Resources: The Analytic Hierarchy Process and Linear Programming, Socio-Economic Planning Sciences, Volume: 37, pp.: 169-189.
• Scholl, A., Manthey, L., Helm, R., Steiner, M., 2005, Solving Multiattribute Design Problems with Analytic Hierarchy Process and Conjoint Analysis: An Empirical Comparison, European Journal of Operational Research, Volume: 164, pp.: 760-777.
• Shrestha, R. K., Alavalapatı, J. R. R., Kalmbacher, R. S., 2004, Exploring the Potential for Silvopasture Adoption in South-central Florida: an Application of SWOT-AHP Method, Agricultural Systems, Volume: 81, pp.: 185-199.
• Soba, M., Bildik, T., 2013, İlçelerde Fakülte Yeri Seçiminin Analitik Hiyerarşi Süreci Metodu İle Belirlenmesi, KAU IIBF Dergisi, Sayı: 4 (5), s.: 51-63.
• Suren, A. M., 2000, Effects of urbanisation, In New Zealand Stream Invertebrates: Ecology and Implications for Management (Edit.: Collier, K. J., Winterbourn, W. J.) pp.: 260-288. N.Z. Limnol. Soc., Hamilton.
• Toksarı, M., 2007, Analitik Hiyerarşi Prosesi Yaklaşımı Kullanılarak Mobilya Sektörü için Ege Bölgesi’nde Hedef Pazarın Belirlenmesi, Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, s.: 171-180.
• Tonbul, S., Sunkar, M., 2008, Batman Şehrinde Yer Seçiminin Jeomorfolojik Özellikler ve Doğal Risk Açısından Değerlendirilmesi, Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitapçığı (20–23 Ekim 2008), s.: 103-113, Çanakkale.
• Topay, M., 2013, Mapping of thermal comfort for outdoor recreation planning using GIS: The case of Isparta Province (Turkey), Turkish Journal of Agriculture and Forestry, Volume: 37, pp.: 110-120.
• TUİK ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi), 2010, Antakya kentinin mahalleleri 31.12.2010, TUİK, Ankara.
• Uy, P. D., Nakagoshi, N., 2008, Application of land suitability analysis and landscape ecology to urban greenspace planning in Hanoi, Vietnam, Urban Forestry & Urban Greening, Volume: 7, pp.: 25-40.
• Wind, Y., Saaty, T. L., 1980, Marketing Applications of the Analytic Hierarchy Process, Management Science, Volume: 26 (7), pp.: 641- 658.
• Yalçınlar, İ., 1967, Türkiye’de bazı şehirlerin kuruluş ve gelişmesinde jeomorfolojik temeller, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, Sayı: 16, s.: 53-66.