SOMUT OLMAYAN KÜLTÜR ÖĞESİ OLARAK YEREL İKLİM BİLGİSİ VE HALK TAKVİMİ: SAFRANBOLU’DA (KARABÜK) BİR SAHA ARAŞTIRMASI

Yıl 2017, Cilt: 22 Sayı: 38, 205 - 226, 18.07.2017

Taşkin Deniz , Oğuz Diker , Adnan Çetinkaya

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.295044

Cited By: 4

Öz

Bu çalışmada, Karabük İli Safranbolu İlçesi’nde halkın
yerel iklim bilgisi ve sonucunda oluşturulan halk takvimi ele alınmıştır. Yerel
coğrafi bilgi, insanların yaşadığı coğrafi mekânda doğal ve beşeri faaliyetlere
göre yüzyıllara dayanan deneyimleri sonucunda ortaya koydukları ve
kendilerinden sonrakilerine aktardıkları gündelik ve sıkça kullanılan
bilgilerdir.

Safranbolu’da yerel iklim bilgisinin ne olduğunu
ortaya çıkarmak amacı ile görüşme yöntemi kullanılmış ve görüşme esnasında
katılımcılara sorular yöneltilmiştir. Görüşmeler köy meydanındaki
kıraathanelerde ve muhtarlıklarda köyün en yaşlıları ve bu konuda bilgi ve
deneyimi olan köylüler ile gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler göz önüne
alındığında, Safranbolu’da iklim elemanlarına ilişkin yaşanan durumların ve
isimlendirmelerin özellikle tarımsal faaliyetlere ve hayvancılığa göre
belirlendiği ve sonuçta bu doğrultuda sayılı günlere dayalı halk takviminin
oluşturulduğu tespit edilmiştir.

Araştırma
sahasında kalan köyler içerisinde Yazıköy hariç diğer köylerde sayılı günlerin
daha fazla olduğu ve bunların değişik kelimeler ile ifade edildiği
gözlemlenmiştir. Bunun nedenleri olarak; Yazıköy’ün Safranbolu merkeze yakın
olması sebebi ile çok eski tarihlerden beri düzenli karayolu ulaşımının
bulunması, buna bağlı olarak kültürel etkileşimin Safranbolu merkezde oturanlar
ile daha fazla olması, eğitim ve öğretim düzeylerinin daha yüksek olması,
KARDEMİR Fabrikasında çalışmaları sebebi ile bağ ve bahçe işleri ile daha az
ilgilenmeleri etkili olmuştur. 

Yakın
dönemlere kadar Safranbolulular, atalarından miras kalan sayılı günleri çok
önemsemişler ve her birini uygulamışlardır. Ancak 1980 sonrası dönemde
Türkiye’nin genelinde yaşanan hızlı değişim Safranbolu’yu da etkilemiş ve diğer
geleneklerde olduğu üzere bu geleneğe verilen önemde azalmaya başlamıştır. Dolayısıyla
köylerde yaşayan genç nesiller halk takvimi ile ilgili bilgileri neredeyse unutmuştur.
Oysaki uzun yıllara dayalı gözlem ve deneyimlerin ürünü olan halk takvimlerine
ve sayılı günlere sahip çıkılması, bu denli önemli soyut kültürel değerimizin
kaybolmasını önleyecektir. 

Anahtar Kelimeler

Karabük, Safranbolu, Yerel İklim Bilgisi, Sayılı Günler

Kaynakça

• Biray, Nergis, (2013), Bugün Hava Nasıl Olacak? Halk Bilgisine Dayalı Takvim ve Hava Tahmini: Kazak Türkçesi Örneğinde, Ankara DTCF Dergisi, 20/2, s: 1-30.
• Bouchenaki, Mounir, The Interdependency of the Tangible and Intangible Cultural Heritage, ICOMOS 14th General Assembly and Scientific Symposium, 27-30 October, Zimbawe, ss: 1-5.
• Demir, Necati, (2012), Trabzon Yöresinde Zaman, Halk Takvimi ve Sayılı Günler, Journal of World of Turks, Vol 4, No 1, s: 5-21.
• Demirkaya, Hilmi, (2013), Antalya’da Geleneksel Hava Durumu Tahmini Yöntemleri, Milli Folklor, Sayı 98, s: 174-186.
• Diker, Oğuz, (2016), Kültürel Miras İle Kültürel Miras Turizmi Kavramları Üzerine Kavramsal Bir Çalışma, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 30, s. 365-374.
• Ekici, Metin (2008), Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlendirme, Millî Folklor, Yıl: 11, Sayı 80, s: 33-38.
• Erginer, Gürbüz (1984), Uşak Halk Takvimi Halk Meteorolojisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Dairesi Yayınları: 58, Gelenek Görenek İnançlar Dizisi: 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Güner, İbrahim ve Şimşek, Oğuz, (1998), Iğdır’da Halk Takvimi ve Halk Meteorolojisi, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 33, s: 129-135.
• Gürsoy, Deniz, (2013), Tarih Süzgecinde Mutfak Kültürümüz, Oğlak Yayıncılık, İstanbul, s: 132.
• Huntington, Henry. P., (2000), Using Traditional Ecological Knowledge in Science, Methods and Applications, 10 (5), p: 1270-1274.
• Karabük Valiliği, (2012), Karabük - Safranbolu Gezi Rehberi, Anıt Matbaa, Ankara.
• Koç, Talat, (2001), Uzunköprü’de Halk Takvimi ve Sıcaklık İlişkisi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 5, s: 1-15.
• Kutlu, Muhtar M., (2009), Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunmasında Eğitime Yönelik İlk Adım: Halk Kültürü Dersi, Milli Folklor, Yıl 12, Sayı 82.
• Orucov, Asev, (2012), Halk Takvimi, Bizim Ahıska Dergisi, Sonbahar Sayısı, s: 27-30.
• Özcan, Selay, (2015), Türk Atasözlerinde İklim, Mevsimler, Hava Olayları ve Halk Takvimi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 8, Sayı 36, s: 179-187.
• Özdemir, Ünal, Güner, İbrahim, Kopar, İbrahim, (2002), Safranbolu Platosu’nda Geçici Kır Yerleşmeleri, Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı 7, s: 133-152.
• Seyidov, Mirali, (1989), Azerbaycan Halkının Soykökünü Düşünürken, Bakü, s: 313.
• Tunçözgür, Ünsal, (2012), Dünden Bugüne Safranbolu, Safranbolu Belediyesi Kültür Yayınları 1, Karist Baskı, İstanbul, s: 15, 16, 17, 18,
• Veren, Ergün, (2010), Halk Takviminde April Beşi, [e-mail], erişim tarihi: 28.02.2016.
• Woo, M., Modeste, P., and others, (2007), Science Meets Traditional Knowledge: Water and Climate in the Sahtu (Greta Bear Lake) Region, Norhwest Territories, Canada, Arctic, Volume 60, No 1, p: 37-46.