Effects of Natural Environment Conditions on Watershed Management and Planning in İznik Lake Basin

Yıl 2019, Cilt: 24 Sayı: 42, 1 - 24, 15.12.2019

Murat Uzun , Nuriye Garipağaoğlu

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.621776

Cited By: 4

Öz

There
is always a mutual interaction between natural environments and human
activities. However, increasing demands due to rapid population growth lead to
overuse of natural environments and different problems may arise. For this
reason, the concept of sustainability has been prioritized in many management
and planning studies and future-oriented applications have been initiated.
Watershed management and planning studies are one of the fields of study that
focuses on sustainability with its wide dimension, multidisciplinary structure,
legal and public situation, different models and understandings in the context
of protection-use and development balance. In this study, the effects of
natural environment conditions on the basin management and planning studies in
the sample of İznik Lake Basin in Marmara Region were analyzed. Iznik Lake
Basin, which has different natural environment features in itself, is also one
of the areas where human activities are intense. In this study, geological,
geomorphological, climatological, hydrographic, edophic, floristic features of
İznik Lake Basin were examined and analyzed by using geographic information
systems (GIS) within the principles and principles of geography. In addition,
land use and changes of the years 1985, 2000 and 2019 were determined by
satellite images. Erosion, earthquake, landslide, forest fire, flood and flood
risk analyzes of the basin were performed with analytical hierarchy process and
weighted thrust analyzes within the scope of GIS. According to the obtained
data, high risk areas and environmental problems are observed in İznik Lake
Basin. Therefore, it is necessary to add risk data together with the effect of
natural environment conditions and to implement sustainable models for the
future in micro and larger scale watershed management-planning studies for
İznik Lake Basin.

Anahtar Kelimeler

Basin (Watershed) Managemant-Planning, Physical Geography, GIS, Risk Analysis, İznik Lake Basin

İznik Gölü Havzası’nda Doğal Ortam Koşullarının Havza Yönetimi ve Planlamasına Etkisi

Öz

Doğal
ortamlar ile insanoğlu faaliyetleri arasında daima karşılıklı bir etkileşim
bulunmaktadır. Ancak hızlı nüfus artışına bağlı olarak artan talepler doğal
ortamların aşırı kullanılmasına yol açabilmekte ve farklı sorunlar ortaya çıkabilmektedir.
Bu nedenle artık birçok yönetim ve planlama çalışmalarında sürdürülebilirlik
kavramı ön plana alınmış ve geleceğe dönük uygulamalar başlatılmıştır. Havza
yönetimi ve planlama çalışmaları da geniş boyutu, multidisipliner yapısı,
hukuki ve kamusal durumu, farklı model ve anlayışlarıyla koruma-kullanma ve
kalkınma dengesi kapsamında sürdürülebilirliği ön plana alan çalışma
alanlarından biridir. Bu çalışmada Marmara Bölgesi’nde yer alan İznik Gölü
Havzası örneğinde doğal ortam koşullarının özellikleri, oluşabilecek riskler ve
sorunların analizi kapsamında havza yönetimi ve planlama çalışmalarına etkisi
incelenmiştir. Kendi içerisinde farklı doğal ortam özelliklerini barındıran İznik
Gölü Havzası aynı zamanda beşeri faaliyetlerin yoğun olarak yaşandığı alanlardan
biridir. Çalışmada coğrafya ilke ve prensipleri dahilinde coğrafi bilgi
sistemleri (CBS) kullanılarak İznik Gölü Havzası’nın jeolojik, jeomorfolojik,
klimatolojik, hidrografik, edofik, floristik özellikleri incelenmiş ve analiz
edilmiştir. Ayrıca uydu görüntüleri ile 1985, 2000 ve 2019 yıllarına ait arazi
kullanımı ve değişimleri tespit edilmiştir. Analitik hiyerarşi süreci ve CBS
kapsamında ağırlıklı bindirme analizleri ile havzanın erozyon, deprem, heyelan,
orman yangını, sel ve taşkın risk analizleri yapılmıştır. Elde edilen verilerle
İznik Gölü Havzası’nda yüksek riskli alanlar ve ortam sorunlarının olduğu tespit
edilmiştir. Bu nedenle İznik Gölü Havzası için yapılacak mikro ve daha geniş
ölçekli havza yönetim-planlama çalışmalarına doğal ortam koşullarının etkisi ile
birlikte risk verilerinin eklenmesi ve geleceğe dönük sürdürülebilir modellerin
uygulanması gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Havza Yönetimi -Planlaması, Fiziki Coğrafya, CBS, Risk Analizi, İznik Gölü Havzası

Kaynakça

• Adatepe, F., Erel, L (2006) İznik Tarihsel Dönem Deprem Verilerinin İrdelenmesi, İstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Yerbilimleri Dergisi, 19(2): 131-150.
• Akbulak, C. (2006) İznik Gölü Depresyonunun Beşeri ve İktisadi Coğrafya Açısından İncelenmesi İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• Akbulak, C. (2007) İznik Gölü havzasında arazi kullanımının seçilmiş köyler üzerinde incelenmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 15, 24-43.
• Akkaya, C., (2002) Su ve Toprak Kaynakları Yönetiminde Havza Yönetim Modelinin Önemi, Türkiye Mühendislik Haberleri, Sayı 4-5-6, s.20-23.
• Akkaya, C., Efeoğlu, A., Yeşil, N., (2008) Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği, TMMOB Su politikaları Kongresi, 195-204.
• Aladağ, A., Çiçek N, Erul G., (2008) Bütüncül Havza Yönetimi, Fatih Üniversitesi, III. Çevre Sorunları Kongresi, s.170-178.
• Alpaslan, A. H.; Ataç, A.; Yeşil, N. (2007) River basin management plans in Turkey during the accession period to European Union, State Hydraulic Works, International Congress on River Basin Management, Proceeding, Antalya, 148-166.
• Ardel, A., (1943) Marmara Bölgesi Güneydoğu Havzalarının Morfolojik Karakterleri, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 2, s. 160-173.
• Ardel, A. (1954) İznik Depresyonu ve Gölü, İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü Dergisi Cilt:2, Sayı :5-6, s:225-230, İstanbul.
• Ardel, A. (1959) İzmit Körfezi’nden İznik Gölüne Morfolojik Müşahadeler. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, (10), 145-151.
• Ardos, M., Pekcan, N. (1997). Jeomorfoloji Sözlüğü. İstanbul.
• Avcı, S., (1997) Aşağı Filyos Havzasında Planlama Sorunlarına Coğrafi Yaklaşım, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı 32, s. 301-316.
• Aydın Çoşkun, A., (2009) AB Su Çerçeve Direktifi Kapsamında Nehir Havza Yönetim Planlarının Hukuki Analizi, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Seri: A, Sayı: 1, Yıl: 2010, Issn: 1302-7085, Sayfa: 43-55.
• Bach, H., Clausen, T. J., Dang, T.T., Emerton, L., Facon, T., Hofer, T., Lazarus, K., Muziol, C., Noble, A., Schill, P., Sisouvanh, A., Wensley, C. and Whiting, L. (2011) From local watershed management to integrated river basin management at national and transboundary levels. Mekong River Commission, Lao PDR.
• Bahadır, M., (2011) Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Acıgöl Havzasının Sürdürülebilir Kullanımı ve Yönetimi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı Doktora Tezi. Afyonkarahisar.
• Bahadır, M., (2013) Kovada Gölü Milli Parkı’nın Sürdürülebilir Yönetimi, Doğu Coğrafya Dergisi, Cilt 18, Sayı 30, s. 287-310.
• Baloc, M. A., Tanık, A., (2007) Development of an Integrated Watershed Management strategy for Resource Conservation in Balochistan Province of Pakistan, Elsevier, 1(3): 38-46.
• Bargu, S., Sakınç M. (1990) İzmit Körfezi İle İznik Gölü Arasında Kalan Bölgenin Jeolojisi ve Yapısal Özellikleri. İstanbul Üniversitesi Yer Bilimleri Dergisi, 6 (1-2), 45-76.
• Barrow, C.J., (1998) River Basin Development Planning and Management: A Critical Review,World Development, 26(1): 171-186.
• Başar, H., Gürel, S., Kavkat, A. V., (2004) İznik Gölü Havzasında Değişik Su Kaynaklarıyla Sulanan Toprakların Ağır Metal İçerikleri, Uludağ Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi, 18 (1), 93-104).
• Beheim, E., Rajwar, G. S., Haigh, M., Krecek, J. (2012) Integrated Watershed Management: Perspectives and Problems. Springer Science & Business Media.Bilgin, T.. (1967) Samanlı Dağları, İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü Yay.No:50, İstanbul.
• Cobourn, J., (1999) Integrated Watershed Management on the Truckee River in Nevada, Journal of the American Water Resources Association, Vol. 35, no. 3, pp. 623-632.
• Daeghouth, S., Ward, C., Gambarelli, G., Styger, E., Roux,J. (2008) Havza Yönetim Yaklaşımları, Politikaları ve Faaliyetleri: Ölçek Büyütmeye Yönelik Dersler, Su Sektörü Kurulu Kararı Belge Serisi Belge No.11, Dünya Bankası, Washington, DC.
• Danacıoğlu, Ş., (2017) Bakırçay Havzasında Ekolojik Risk Karakterizasyonuna Dayalı Havza Yönetimi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı Doktora Tezi, Balıkesir.
• Doğanay, H., Sever, R., (2011) Genel Fiziki Coğrafya, Pegem Akademi Yayınevi, Ankara.
• Efe, M., Sılaydın Aydın, B., (2009) İdari Sınıra Dayalı Planlamanın Değiştirilebilirliği ve Havza Temelli İl Sınırları Önerisi, Ege Coğrafya Dergisi, Sayı 18 Cilt 1-2, S.S.73-84.
• Elbaşı, E., Özdemir, H., (2018) Marmara Denizi Akarsu Havzalarının Morfometrik Analizi, Coğrafya Dergisi – Journal of Geography 36, 63-84.
• Erginal, A.E., Kıyak, N.G., Öztürk, M.Z., Yiğitbaş, E., Bozcu, M., Avcıoğlu, M., Ozturk, B. (2012). First note on marine-like cementation of late Holocene beachrock, Iznik Lake (Turkey), Geochronometria, 39(1): 76-83.
• Erginal, A. E., (2018) M.S. 740 İznik Depreminin Yalı Taşlarındaki İzi ve Su Altındaki Bazilika ile İlişkisine Dair Tartışma, TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, s.35-38, 3-6 Ekim 2018, Ankara.
• Erinç, S., (2001) Jeomorfoloji I (Güncelleştirenler; A. Ertek, C. Güneysu), Der yayınları 3.Basım, İstanbul.
• Fernández A. (2016) River Basins and Water Management in Spain. Tagus and Ebro River Basin Districts: an account of their current situation and main problems, Universidad Autónoma de Madrid Spain.
• Gardiner, V., (1990) Drainage Basin Morphometry, In: Goudie AS (Ed) Geomorphological techniques. Unwin Hyman, pp 71–81. London,
• Garipağaoğlu, N., (2012) Havza Planlamalarında Coğrafyanın Rolü ve Türkiye’de Havza Planlamacılığı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 16(2), S:303-337.
• Garipağaoğlu, N. (2017) Bölge Planlama ve Türkiye’de Mekânsal Planlama Yaklaşımları. Yeditepe Yayınları. İstanbul.
• Garipağaoğlu, N., Şahin, C., Çeker, A., Şenol, C., (2015) Çayağzı (Riva) Havzası’nın Doğal Ortam Koşulları (Jeolojik-Jeomorfolojik-Hidrografik Açıdan) ve Sürdürülebilir Kullanım Üzerindeki Rolü, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı 31, s.48-81.
• Girgin, E., (2008) Bütüncül Havza Planlaması ve Yönetiminin Hukuki Temele Dayandırılması, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi Bildirileri, s. 377-388, Ankara.
• Gönenç, İ. E. (2004) Havzaların Sürdürülebilir Yönetimi – Havza Ekosistemini Oluşturan Çevresel, Sosyal Ve Ekonomik Karakteristikler. Igem, Ses Topluluğu Yayınları, İstanbul.
• Grigg, N. S., (1996) Water Resources Management: Principles, Regulations and Cases, McGraw-Hill, New York.
• Grigg, N. S., (1999) Integrated Water Resources Management: Who should Lead, Who should Pay?, Journal of the American Water Resources Association, Vol. 35, no. 3, pp. 527-534.
• Güngördü, M., (1999) Marmara Bölgesinin Bitki Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Yayın No 3416, İstanbul.
• GWF (2000) Integrated Water Resources Management. Global Water Partnership, Technical Advisory Committee (TAC). Tac Background Papers No. 4, Stockholm, Sweden.
• Harmancıoğlu, B. N. Gül, A., Fıstıklıoğlu, O. (2002) Entegre Su Kaynakları Yönetimi, Türkiye Mühendislik Haberleri, (419):29-39.
• Hızal, A., Serengil, Y., Özcan, M. (2008) Ekosistem Tabanlı Havza Planlama Metodolojisi ve Havza Çalışmalarında Yapılan Yanlış Uygulamalar, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi, 20-22 Mart 2008 Ankara.
• Hoşgören, M. Y., (2010) Hidrografya’nın Ana Çizgileri I, 6. Baskı, Çantay Kitabevi, İstanbul 2004. ISBN: 975-7206-40-7
• Hoşgören, M. Y.,(2011) Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• Hooper, B. P., (2003) Integrated Water Resources Management and River Basin Governance, Universities Council On Water Resources Water Resources Update, Issue 126, pp. 12-20
• İzbırak, R., (1986) Coğrafya Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, Öğretmen Kitapları Dizisi,: 157. İstanbul.
• Karadağ, A. A., Barış, M. E., (2012) Kovada Gölü Alt Havza Yönetim Planının Geliştirilmesi, Düzce Üniversitesi Ormancılık Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, s.118-136
• Kates, R. W. (1962) Hazard and Choice Perception in Flood Plain Management. Department of Geography Research Paper No. 78. University of Chicago, Chicago.
• Kayacılar, C., (1999) Gemlik Körfezi, İznik Gölü, Bursa ve Yenişehir Ovaları Arasında Kalan Sahanın Jeomorfolojisi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
• Kayan, İ. (1996) İznik Gölü batısındaki Ilıpınar Höyüğü çevresinde jeomorfolojik ve jeo-arkeolojik araştırmalar. Ege Coğrafya Dergisi, 9, 43-70.
• Küçükali, U. F., Atabay, S., (2013) Havzaların Fiziki Planlamasına Ekolojik Yaklaşım, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, Sayı 6 Cilt 1 s.s.180-183.
• Lee, D. C., Dinar, A. (1996) Integrated Models Of River Basin Planning, Development, And Management, Water International, 21, 213-222.
• Liu, Y., Guo, H., Zhang, Z., Wang, L., Dai, Y., Fan, Y., (2007) An Optimization Method Based on Scenario Analysis for Watershed Management Under Uncertainty. Environ Manage 39, 678–690.
• Meriç, E., Nazik, A., Avşar, N., Alpar, B., Ünlü, S., Gökaşan, E. (2009) Kuvaterner’de olası Marmara Denizi-İznik Gölü Başlantısının delilleri: İznik Gölü (Bursa-KB Türkiye) güncel sedimanlarındaki Ostrakod ve Foraminiferlerin değerlendirilmesi. İstanbul Yerbilimleri Dergisi, 22 (1), 1-19.
• Meşeli, A. (2010) İznik Gölü havzasında çevre sorunları, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 134-148.
• Mitchell, B. (1991) “BEATting” Conflict and Uncertainty in Resource Management and Development. In Mitchell, B. (ed.) Resource Management and Development. Oxford university Press, Toronto.
• Mody, J., (2004) Achieving Accountability Through Decentralization: Lessons for Integrated River Basin Management, World Bank Policy Research Working P. 33-46.
• Mostert, E.N.W.M., Bouman, E., Savenije, H.H.G., Thissen, W.A.H., (2000) River Basin Management and Planning, River Basin Management – Proceedings of the International Workshop, The Hague, UNESCO, Paris
• Okur, N., Çengel, M., Katkat, V., Uçkan, H.S. (2001) Kirlenme sürecindeki İznik Göl suyu ile sulanan tarım topraklarında mikrobiyolojik aktivitenin değişimi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 38(2-3), 119-126.
• Omernik, J.M. ve Bailey, R.G., (1997) Distinguishing Between Watersheds and Ecoregions, Journal of The American Water Resources Association (JAWRA), Paper No. 96178, 33(5): 935-949.
• Özhan, S. (2004) Havza Amenajmanı. İstanbul Üniversitesi, Rektörlük Yayın No: 4510, İstanbul: Orman Fakültesi Yayın No: 481
• Özşahin, E., (2012) Mekânın Fiziksel Planlamasına Bir Örnek Alan Yaylası (Kırıkhan / Hatay), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 5, Sayı 23, s.373-385.
• Öztürk, S., (2011) Devrekani Çayı Alt Havzası Örnekleminde Havza Yönetim Planının Geliştirilmesi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Pektezel, H., (2013) Mekece- İznik-Gemlik fay Zonu’nun tektonik Jeomorfoloji İncelemesi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
• Selçuk Biricik, A., (2009) Fiziki Coğrafya – Jeomorfoloji İle Hidroloji’nin Temel Prensipleri Ve Araştırma Yöntemleri, Cilt 1. Gonca Yayınevi, İstanbul.
• Snellen, W.B. Scherel, A., (2005) IWRM: for Sustainable Use of Water 50 Years of International Experience with the Concept of Integrated Water Resources Management, Background Document to the FAO/Netherlands Conference on Water for Food and Ecosystems, The Hague.
• Tağıl, Ş., Menteşe, S., (2013) İznik Gölü Yakın Çevresinde Arazi Kullanımı-Arazi Örtüsü Değişimi (1987-2001), Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi Bildiriler Kitabı, 19-21 Haziran 2013, s. 710-718.
• Turoğlu, H., (2000) Doğal Ortam Analizi ve Düzenleme-Planlama Çalışmaları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, Sayı: 8, s.: 201-212, İstanbul.
• Turoğlu, H., (2005) Fiziksel Planlama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri, Ege Üniversitesi, Ege Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu, 27-29 Nisan 2005, Bildiri Özetleri Kitabı, s.: 355-368, İzmir.
• Turoğlu, H., (2014) İklim Değişikliği ve Bartın çayı Havza Yönetim Muhtemel Sorunları, Coğrafi Bilimler Dergisi, 12 (1), 1-22.
• Üçler, N., (2015) Bütünleşik Havza Yönetimi Karar Verme Mekanizmasına Oyun Teorisinin Potansiyel Katkısının Belirlenmesi, Gebze Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Kocaeli.
• White, G. F. (1963) Contributions of geographical analysis to river basin development. Geographical Journal 129: 412-36.
• White, G. F. (1997) The River as a System. A Geographer’s View of Promising Approaches. Water International 22 (2): 79-81.
• Yalçınlar, İ., (1985) Strüktüral Jeomorfoloji 1, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 800. İstanbul.