Doğubayazıt sazlığının (Ağrı-Türkiye) arazi örtüsü deseninde meydana gelen değişimlerin ekolojik sonuçları üzerine bir analiz.

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 46, 193 - 210, 20.12.2021

Mehmet Ali Çelik , İbrahim Kopar , Emrah Çelik

https://doi.org/10.17295/ataunidcd.1017835

Öz

Bu araştırmada, Doğubayazıt Sazlığı’nın arazi örtüsü deseninde meydana gelen değişimlerin etkileri iüzerine ekolojik bir değerlendirme yapılmıştır. Kuraklık eğiliminde belirgin bir artış olmamakla birlikte, son yıllarda ekstrem dönem frekansının arttığı bölgede beslenme yetersizlikleri nedenleriyle Doğubayazıt sazlığının hidrografik yapısında önemli yere sahip Saz Göl ve Gölyüzü göllerinin derinlik ve göl aynası yüzey alanı küçülürken, sazlıklar, otlak alanları ve yerleşim yerlerinin taban arazideki yüzölçümleri büyümüştür. Nitekim ofis ve arazi çalışmaları sonuçlarına göre sahada son 40 yıllık periyotta mera alanları % 12,02, sazlık ve vejetasyon alanları % 5,18, göl yüzeyi ise % 4,74 oranında küçülmüştür. Yine aynı dönem içinde yerleşme alanları % 15,28 artarken, bataklık alanı % 1,68, kum ile çıplak yüzeyli arazilerin ise % 4,98 oranında arttığı anlaşılmıştır. Bu verilere göre alanı en fazla daralan arazi örtüsü desen sınıfları göl, mera ve sazlık ile vejetasyon alanları olmuştur. Göl suları yerini sazlık ve bataklığa bırakırken, mera ve vejetasyon alanları ise yerleşim alanı olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. Nitekim sazlığın güneyinde yer alan Doğubayazıt şehrinin son 40 yılda neredeyse 15 katı oranında büyüyerek sazlık üzerinde önemli bir baskı unsuru haline dönüşmesi büyük bir problemdir. Bu değişimlerden sazlıktaki kuş türü kompozisyonu da etkilenmiş, bazı kıyı kuşları ve ördeklerin küçülen göl aynasına bağlı olarak sazlığı kullanmadığı gözlenmiştir.
Canlılara yaşam ortamı sağlayan, yeraltı suyu rezervini oluşturan, sınırlı da olsa bulunduğu bölgenin iklimini stabilize eden sulak alanların korumayı önceleyen bir anlayışla değerlendirilmesi gerekmektedir. Bunun için planlayıcıların ekolojik ve ekonomik kararları bütünlük içinde dikkate alması gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

: Doğubayazıt Sazlığı, Arazi Örtüsü Desen Değişimi, Biyolojik Çeşitlilik, Sulak Alan, Ornitofauna.

Kaynakça

• Adızel, Ö., & Durmuş, A. (2009). Sulak Alan Tahribatının Dönemeç (Engil) Deltası Van Örneğinde İrdelenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bil. Enst. Dergisi, 14(1), 42-44.
• Aksoy, A., Vural, C., Dadandı, M.Y. Halıcı, G., Yılmaz, M., Karabulut, K., & Saraç, H. (2007). Sultansazlığı Bitkileri, Kayseri: T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Parklar Genel Müdürlüğü.
• Arı, Y. & Derinöz, B. (2011). Bir Sulak Alan Nasıl Yönetilmez? Kültürel Ekolojik Perspektif ile Marmara Gölü (Manisa) Örneği, Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1): 41-60.
• Arpat E., & Şaroğlu F. (1985). Türkiye'deki Bazı Önemli Genç Tektonik Olaylar. Türk. Jeol. Kur. Bült. 18/1, 91-101.
• Azizoğlu, E., Adizel, O., & Kara, R. (2021). A Statıstıcal Approach on Seasonal Populatıon Changes and Habıtat Preferences on Coastal and Waterfowl Specıes Around Ekşısu Reeds (Erzıncan-Turkey): Usıng Negatıve Bınomıal Regressıon. Applıed Ecology and Envıronmental Research, 19(1), 653-665.
• Baker, C., Lawrence, R., Montagne, C., & Patten, D. (2006). Mapping wetlands and riparian areas using Landsat ETM+ imagery and decision-tree-based models. Wetlands, 26(2), 465-474.
• Balık, S., Ustaoğlu, M. R., Özbek, M., Yıldız, S., Taşdemir, A., & İlhan, A. (2006). Küçük Menderes Nehri'nin (Selçuk, İzmir) Aşağı Havzasındaki Kirliliğin Makro Bentik Omurgasızlar Kullanılarak Saptanması. Su Ürünleri Dergisi, 23(1).
• Bibby, C. J., Burgess, N. D., Hillis, D. M., Hill, D. A., & Mustoe, S. (2000). Bird census techniques. Elsevier.
• Can, Ö., & Taş, B. (2012). Ramsar Alanı İçinde Yer Alan Cernek Gölü Ve Sulak Alanı’nın (Kızılırmak Deltası, Samsun) Ekolojik Ve Sosyo-Ekonomik Önemi. TÜBAV Bilim Dergisi, 5(2), 1-11.
• Carrete, M., Tella, J. L., Blanco, G., & Bertellotti, M. (2009). Effects of habitat degradation on the abundance, richness and diversity of raptors across Neotropical Bio. Biological Conservation, 142(10), 2002-2011.
• Chen, B., Chen, L., Huang, B., Michishita, R., & Xu, B. (2018). Dynamic monitoring of the Poyang Lake wetland by integrating Landsat and MODIS observations. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 139, 75-87.
• Cherry, J. A. (2011). Ecology of wetland ecosystems: water, substrate, and life. Nat. Educ. Knowl, 3, 16.
• Clark, R.G., & Shutler, D. (1999). Avian Habitat selection: Pattern from process in nestsite use by ducks? Ecology, 80 (1), 272-287.
• Cohen J. A (1960). Coefficient of agreement for nominal scales, Educational and Psychological Measurement, 20:37-46.
• Çelik, E., & Durmuş, A. (2017). Determining the Seasonal Ornithological Potential of the Dönemeç (Engil) Delta and Generate the Digital Maps Using Geographical Information Systems (GIS). Journal of the Institute of Science and Technology, 7(3), 73-78.
• Çelik, E., & Durmuş, A. (2020-a). Nonlinear Regression Applications in Modeling Over-dispersion of Bird Populations. The Journal of Animal & Plant Sciences, 30(2), 345-354. Çelik, E., & Durmuş, A. (2020-b). Application of Regression Models in Bird Population Data: An Example of Haçlı Lake. Journal of the Institute of Science and Technology, 10(2), 788-798.
• Çelik, M. A., Kızılelma, Y., Gülersoy, A. E., & Denizdurduran, M. (2013). Farklı Uzaktan Algılama Teknikleri Kullanılarak Aşağı Seyhan Ovası Güneyindeki Sulak Alanlarda Meydana Gelen Değişimin İncelenmesi (1990-2010). Electronic Turkish Studies, 8(12).
• Demircan, S., (2000). Tarih Boyunca Sulakalanlar, Zeynep Boratay (Editör), Türkiye’de Çevrenin ve çevre Korumanın Tarihi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İstanbul: Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı yayınları, 108-118.
• Djelailia, A., Baaziz, N., Samraoui, F., Alfarhan, A. H., & Samraoui, B. (2018). Distribution and breeding ecology of the Ferruginous Duck Aythya nyroca in Algeria. Ostrich, 89(1), 5-12.
• Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (2021). Ulusal Sulak Alan Envanteri Yönetim Bilgi Sistemi. (Erişim Tarihi: 25.09.2021).
• Erdoğan, S. (2011). Fiziksel Etkiye Kimyasal Tepki: Bafa Gölü Sulak Alan Ekosistemi (Türkiye) Örneği. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 3 (1), 1-8.
• Gill, F.B., 2007. Ornithology. Freeman Company, USA, 766.
• Girgin, M., (1991). Eleşkirt Ovası ve Çevresinin Fiziki Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
• Greb, S. F., DiMichele, W. A., & Gastaldo, R. A. (2006). Evolution and importance of wetlands in earth history. Special Papers-Geological Society of America, 399, 1.
• Gülkan, P., Koçyiğit. A., Yücemen, M. S., & Doyuran, V. (1993). En son verilere göre hazırlanan deprem bölgeleri haritası. O.D.T.Ü Deprem Mühendisliği Araştırma Merkezi, Rapor No. 93-01.
• Gürbüz, M., Karabulut, M., & Korkmaz, H. (2008). Gâvur Gölü Bataklığının Kurutulmadan Önceki Kültürel Ekolojisi. Sulak Alan Konferansı Bildiri Kitabı, 57-72.
• İnaç, S. (2001). Kahramanmaraş Türkoğlu Gavur Gölü Sulak Alanında Yaban Hayatı, Türkiye Ormancılar Derneği, I. Ulusal Ormancılık Kongresi Bildiri Kitabı, 19-20 Mart 2001, Ankara, s: 536-543.
• Johnson, M. D. (2007). Measuring habitat quality: a review. The Condor, 109(3), 489-504.
• Karakılçık, Y., & Özcan, A. (2009). Türkiye’de Sulak Alanların Korunmasında Planlamanın Önemi ve Yerel Katılımın Gerekliliği. Çağdaş Yerel Yönetimler, 18(2), 45-69.
• Kardaş, F., & Cebe, M. (2021). Sulak Alanlar ve Göçmen Kuşların Ekosistemdeki Yeri. Menba Kastamonu Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 7(1), 1-5.
• Kasparek, M. (1988). The Demoiselle Crane, Antropoides virgo, in Turkey: distribution and population of a highly endangered species. Zoology in the Middle East, 2(1), 31-38.
• Kaya, F. (2001). Ağrı Ovası ve Çevresinin Coğrafi Etüdü, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
• Kaya, F. (2018) Ağrı İlinin Coğrafi Analizi. Karabulut, K. (Editör) Ağrı İlinin Sosyo-Ekonomik Profili. AİÇÜ Yayınları, Ankara. Kennish, M. J. (2002). Environmental threats and environmental future of estuaries. Environmental conservation, 29(1), 78-107.
• Kirwan, G. M. (1997). The status of the Ferruginous Duck Aythya nyroca in Turkey. Bird Conservation International, 7(4), 345-356.
• Kirwan, G.M., Özen, M., & Demirci, B. (2008). Turkey Bird Report 2002-06. Sandgrouse.
• Kiziroğlu, İ. (2001). Ekolojik Potpuri, Tekav Yayınları, No: 391.
• Korkanç, S. Y. (2004). Sulak Alanların Havza Sistemi İçindeki Yeri. Bartın Orman Fak. Dergisi, 6(6),117-126.
• Korkmaz, H., Karabulut, M., & Gürbüz, M. (2008). Water potential of the Gölbaşı Lakes and their sustainable management. J. Int. Environ. Application & Science, 3(5), 390-398.
• Kumerloeve, H. (1961). Zur Kenntnis der Avifauna Kleinasiens - Mit bsonderer Berücksichtigung der südlichen Landesteile (Taurus - Kilikien - Nordwest- Doğu Fen Bilimleri Dergisi / Journal of Natural & Applied Sciences of East 1(2): 34-40.
• Kummerloeve, H. (1969). Zur Avifauna des Van Gölü-und des Hakkari-Gebietes (E/SEKleinasien). İstanbul Üniv.Fen Fak. Mecm. 34: 245-312.
• Ma, Z., Cai, Y., Li, B., & Chen, J. (2010). Managing wetland habitats for waterbirds: an international perspective. Wetlands, 30(1), 15-27.
• Mitsch, W. J. & Gosselink, J. G. (2000). The value of wetlands: importance of scale and landscape setting. Ecological economics, 35(1), 25-33.
• Møller, A.P. Fiedler, W. & Berthold, P. (2010). Effects of Climate Change on Birds, Oxford University Press.
• Moore, D. R., & Keddy, P. A. (1988). The relationship between species richness and standing crop in wetlands: the importance of scale. Vegetatio, 79(1), 99-106.
• Muriuki, J.N., De Klerk, H,M., Williams, H.P., Bennun, A.L., Crowe, T,M., & Berge, E,B. (1997). Using patterns of distribution and diversity of Kenyan birds to select and prioritize areas for Conservation, Biodiversity and Conservation, 6, 191- 210.
• Murkin, H.R., Murkin, E.J., & Ball, J.P. (1997). Avian habitat selection and Prairie wetland dynamics: A 10 year experiment, Ecological Applications, 7(4), 1144-1159.
• Nergiz, H., & Durmus, A. (2017). Effects of habitat change on breeding waterbirds in arin (sodali) lake, (Turkey). Applied Ecology and Environmental Research, 15(3), 1111-1118.
• Nowald, G., Fanke, J., & Hansbaurer, M. M. (2018). Linking crane life history and feeding ecology with natural habitats and agricultural lands. Cranes and Agriculture: A Global Guide for Sharing the Landscape. Baraboo, Wisconsin, USA: International Crane Foundation. p, 18-35.
• Orman ve Su İşleri Bakanlığı (2017). Doğubayazıt Sazlıkları Sulak Alan Yönetim Planı (2018-2022) Nihai Rapor. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 13. Bölge Müd., Ağrı Şube Müdürlüğü. s 206.
• Quesnelle, P. E., Fahrig, L., & Lindsay, K. E. (2013). Effects of habitat loss, habitat configuration and matrix composition on declining wetland species. Biological Conservation, 160, 200-208.
• Radakoff, W. N. (1879). Ornithologische Bemerkungen iiber Bessarabien, Moldau, Walachei, Bulgarien und Ost-Rumelien. - Bulletin de la Societe Imperiale des Naturalistes de Moscou, 54(1): 150 - 178, Moscou.
• Sanderson FJ, Donald PF, Pain DJ, Burfield IJ, & Van Bommel FP. (2006) Long-term population declines in Afro-Palearctic migrant birds. Biol Conserv 131(1):93–105.
• Savcı, G. (1980). Doğu Anadolu Volkanizmasının Neotektonik Önemi, Yeryuvarı ve İnsan Derg., 573-4, 46-49.
• Seçmen, O. (2005). Sulak Alanlar. Türkiye’nin Biyolojik Zenginlikleri, 418 Chapter Thirty 210-214 Türkiye Çevre Vakfı Yayınları.
• Sih, A. (2013). Understanding variation in behavioural responses to human-induced rapid environmental change: a conceptual overview. Anim. Behav. 85 (5), 1077–1088.
• Stanevicius, V. (2002). Nest site selection by coot and great-crested grebe in relation to structure of halophytes, Acta Zoologica Lituanica, 12(3), 265-275.
• Şaroğlu, F. & Yılmaz, Y. (1986). Geological Evolution and Basin Models During Neotectonic Episode in the Eastern Anatolia. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 107 (107) , 70-93.
• Şaroğlu, F. (1986). Doğu Anadolu’nun Neotektonik dönemde jeolojik ve yapısal evrimi, MTA Raporu No: 7857, Ankara.
• Şaroğlu, F. (1999). Neotektonik ve Türkiye’nin neotektoniğinden örnekler, TPAO Arama Grubu Notları, 1. Bölüm, 195 s.
• Tapan, T., Özvan, A, & Şengül, A. (2005). Temmuz 2004 Doğubayazıt Depremi Yer – Yapı İlişkisi ve Yaşanan Kayıplar. Deprem Sempozyumu Kocaeli 23-25 Mart 2005.
• Xu, F., Yang, W., Ma, M., & Blank, D. A. (2021). Vigilance of the Demoiselle Crane Antropoides virgo: The Effects of Group Size, Human Disturbance, and Predation Vulnerability. Pakistan Journal of Zoology, 53(1).
• Xu, Y., Si, Y., Yin, S., Zhang, W., Grishchenko, M., Prins, H. H., ... & de Boer, W. F. (2019). Species-dependent effects of habitat degradation in relation to seasonal distribution of migratory waterfowl in the East Asian–Australasian Flyway. Landscape Ecology, 34(2), 243-257.
• Yeniyurt, C., Hemmami, M., Cagirankaya, S., & Koopmanschap, E. (2011). Türkiye’nin Ramsar alanlarında sulak alan yönetim planları değerlendirme raporu. Doğa Derneği, Ankara, Türkiye.
• Yıldız, K., Baykal, T., & Altın, M. (2002). Çevrenin tanınması ve öneminin kavranmasına yönelik örnek bir sulak alan çalışması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3).
• Yılmaz, Y., Şaroǧlu, F., & Güner, Y. (1987). Initiation of the neomagmatism in East Anatolia. Tectonophysics, 134: 177-199.
• Yulu, A. (2020) Ağrı Dağı’nda Dağcılık Faaliyetleri Turizmi ve Çevresel Etkileri. Birinci, S., Kaymaz, Ç.K. ve Kızılkan, Y. (Editör) Coğrafi Perpektifle Dağ ve Dağlık Alanlar, Kriter Yayınevi, İstanbul.