Marksist Coğrafya Açısından Mekânsal Bir Eleştiri: Ağrı Kenti Örneği

Yıl 2022, Cilt: 27 Sayı: 47, 28 - 40, 06.07.2022

Muhammed Baltuk , Alperen Kayserili

https://doi.org/10.5152/EGJ.2022.976975

Öz

On dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan Marksizmin coğrafya ilmine yansımaları ve
Marksist coğrafya adlı bir alt alanın oluşumu özellikle hümanist devrimin etkisi ile birlikte 1970’li
yıllara dayanmaktadır. Coğrafya ve Marksizmi bir araya getiren coğrafyacılar, politik ekonomiye
dayalı olan mekân anlayışını ortaya koydular. Bu açıdan bakıldığında mekân ve zamanı toplum ile
beraber ele alan Marksist coğrafyacıların bir anlamda Marksizmi mekânlaştırdığı ifade edilebilir.
Marx ve Engels’in kentin kapitalizm ile karşılıklı bir dönüşüm ilişkisi içerisinde olduğu ve kapitalizmin
kenti, kentin ise kapitalizmi etkileyip dönüştürdüğünü ifade ettiği bilinmektedir. Kenti sınıf
bilinci ile sınıf mücadelesi bağlamında artı ürünün mekânı olarak gördüğünü düşünen Marksist
coğrafyacılar mekâna ekonomik ve politik anlamlarda yoğun eleştiriler ile yaklaşmaktadırlar.
Bu araştırmada Ağrı kenti, Marksist coğrafyanın çağdaş kent kuramlarına göre değerlendirilmiştir.
Araştırmanın amacı; Ağrı kentinin, mekânsal anlamada Marksist coğrafya perspektifi ve David
Harvey’in kent kuramına göre eleştirel kentleşme değerlendirmesini yapmak ve çeşitli alternatif
yerleşim önerilerinde bulunmaktır. Araştırma, nitel araştırmalardan durum çalışması (case study)
yöntemi kullanılmıştır.
Araştırma sahasında gezi ve gözlem yöntemi ile bazı bulgular elde edilmiştir. Araştırmada elde
edilen bulgularla Ağrı kenti, Neo-Marksist ve eleştirel bir perspektifle değerlendirmeye tâbi tutulmuştur.
Sonuç olarak, son yıllarda kent genelinde sermayenin araziden en yüksek verimi elde
edebilmek amacıyla konutları bitişik sayılabilecek bir düzen içinde, çevre düzenlemesi olmadan,
insanların günlük manada vakit geçirebileceği bahçe ve yeşil alanlarından yoksun, otoparkı olmadan
olarak yerleştirdiği ve yan konut mahremiyetinden yoksun olarak şehri şekillendirdiği gözlemlenmiştir.
Ağrı kentine Neo-Marksist perspektifle bakıldığında insan doğasına aykırı olarak gelişen
dar, aşırı betonlaşma ile doğadan koparılmış, kent kültürü oluşturulamamış birçok donatı eksiği
olan ve yatakhane kent olarak tabir edilen bir yapılaşmanın ortaya çıkarıldığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ağrı, Marksizm, Marksist coğrafya, Marksist kent kuramı

A Spatial Criticism in Terms of Marxist Geography: The Case of Ağrı City

Öz

The reflections of Marxism, which emerged in the first half of the nineteenth century, on the science of geography and the formation of a sub-field called Marxist geography, dates back to the 1970s, especially with the impact of the humanist revolution. Geographers, who brought together geography and Marxism, put forward the understanding of space based on political economy. From this point of view, it can be stated that Marxist geographers, who deal with space and time together with society, in a sense spatialize Marxism. It is known that Marx and Engels stated that the city is in a mutual transformation relationship with capitalism and that capitalism affects and transforms the city and the city affects and transforms capitalism. Marxist geographers, who think that they see the city as the space of surplus product in the context of class consciousness and class struggle, approach the space with intense criticism in economic and political terms.
In this research, the city of Ağrı has been evaluated according to the contemporary urban theories of Marxist geography. Purpose of the research; To make a critical evaluation of urbanization according to the Marxist geography perspective and David Harvey's urban theory in spatial understanding of the city of Ağrı and to propose various alternative settlements. In the research, the case study method which is one of the qualitative researches, was used.
Some findings were obtained with the method of travel and observation in the research area. With the findings obtained in the research, the city of Ağrı was evaluated with a neo-Marxist and critical perspective. As a result, in recent years, it has been observed that in order to obtain the highest efficiency from the land throughout the city, the capital has placed the houses in an order that can be considered adjacent, without landscaping, without gardens and green areas where people can spend time in the daily sense, without parking lot, and shaped the city without the privacy of the side dwellings. When the city of Ağrı is looked at from a Neo-Marxist perspective, it is seen that a structuring called a dormitory city, which is narrow, developed in contradiction to human nature, detached from nature with excessive concretion, lacks many equipment, and an urban culture could not be formed.

Anahtar Kelimeler

Marxism, Marxist Geography, Marxist Urban Theory, Ağrı.

Kaynakça

• Ağrı İl Müdürlüğü. (2019). Ağrı il ve İlçeleri Nüfus Verileri. Ağrı.
• Akar, H. B., & Moumtaz, N. (2013, Nowember 15). On Why Struggles over Urban Space Matter: An Interview with David Harvey. Haziran 22, 2020 tarihinde Jadaliyya: https://www.jadaliyya.com/Details/29822 adresinden alındı
• Akın, E. (2007). Kentsel Gelişme ve Kentsel Rantlar: Ankara Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Aras, L. (2015). Günümüz Mimarlık Ortamına Geçmişten Katkılar: Pessac, CIAM ve Pruitt-Igoe. Tasarım+Kuram Dergisi(20), 19-34.
• Bıçkı, D. (2006). Harvey ve Castells'de Kent Sorunsalı: Politik Ekonomi Vizyonu ve Sınırlılıkları. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(11), 111-130.
• Clark, J., & Martin, C. (2016). Anarşi, Coğrafya, Modernite Êlisêe Reclus'nün Seçilmiş Yazıları (1 b.). (O. Yener, & M. Devres, Çev.) İstanbul: Can Yayınları.
• Çınar, A. (2013). Modernizm, Kent ve Toplum (1 b.). Bursa: Emin Yayınları.
• Güllüpınar, F. (2013). Kent Kuramları. F. Güneş (Dü.) içinde, Kent Sosyolojisi (s. 75-78). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Harvey, D. (2002). Sınıfsal Yapı ve Mekânsal Farklılaşma Kuramı. 20. Yüzyıl Kenti (B. Duru, & A. Alkan, Çev., s. 147-172). içinde Ankara.
• Harvey, D. (2012). Marx'ın Kapital'i için Klavuz. (B. O. Doğan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2012). Postmodernliğin Durumu. (S. Savran, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2012). Sermayenin Mekanları Eleştirel Bir Coğrafyaya Doğru. (B. Kıcır, D. Koç, K. Tanrıyar, & S. Yüksel, Çev.) İstanbul: Sel Yayınları.
• Harvey, D. (2012). Sermayenin Sınırları (1 b.). (N. Bedirhanoğlu, Dü., & U. Balaban, Çev.) Ankara: Tan Kitabevi Yayınları.
• Harvey, D. (2013). Asi Şehirler Şehir Hakkından Kentsel Devrime Doğru (1 b.). (A. D. Temiz, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2013). Paris, Modernitenin Başkenti. (B. Kılınçer, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Harvey, D. (2013). Sosyal Adalet ve Şehir. (M. Moralı, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2015). Kozmopolitlik ve Özgürlük Coğrafyaları. (Z. C. Başeren, Çev.) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Harvey, D. (2015). Umut Mekanları. (Z. Gambetti, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2017). Kent Deneyimi. (E. Soğancılar, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Harvey, D. (2019). Dünyanın Halleri. (Ş. Alpagut, Z. C. Başeren, B. Doğan, B. Kıcır, M. Moralı, S. Savran, . . . S. Yüksel, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Kaya, F. (2001). Ağrı Ovası ve Çevresinin Coğrafi Etüdü. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Kaya, İ. (2014). Coğrafi Düşüncede Mêkan Kavramları. Possieble Düşünme Dergisi(4), 1-13. 3 14, 2019 tarihinde http://www.posseible.com/uploads/dergi/30.pdf adresinden alındı
• Kaya, İ. (2014). Coğrafi Düşüncenin Değişimi ve Paradigmalar. Y. Arı, & İ. Kaya (Dü) içinde, Coğrafya Araştırma Yöntemleri (s. 19-49). Balıkesir: Coğrafyacılar Derneği.
• Kaygalak, İ. (2011). Postmodern Eleştirilerin Coğrafi Düşünce ve Yeni Mekân Kavrayışları Üzerine Etkileri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(1), 1-10. 4 13, 2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/691180 adresinden alındı
• Keleş, R. (2013). Kentleşme Politikası (13 b.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Koç, T. (2010). Kapitalist Kent Olgusu ve Kentsel Siyaset Üzerine Yaklaşımlar. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 8(29), 41-54.
• Koçak, F. A. (2008). Social and Spatial Production of Atatürk Boulevard in Ankara. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Kurtar, S. (2012). Bir Şehir Filozofu Olarak Henri Lefebvre ve Gündelik Yaşam Sanatı. Şehir ve Felsefe II. Uluslararası Felsefe Kongresi. Bursa. 4 26, 2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/461620 adresinden alındı
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın Üretimi. (I. Ergüden, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Lefebvre, H. (2020). Modern Dünyada Gündelik Hayat. (I. Gürbüz, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Marx, K. (1990). Kapital Ekonomi Politiğin Eleştirisi (Üçüncü Cilt). (A. Bilgi, Çev.) İstanbul: Sol Yayınları.
• Merrifield, A. (2012). Metromarksizm Şehrin Marksist Bir Hikayesi. (N. Ünver, Çev.) Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Özdemir, E. (2010). Kentin Tanımlanmasında Sosyolojik Yaklaşımlar: Toplumsal Süreç ve/veya Mekânın Çözümlenmesi. İdealkent Dergisi, 44-77. 6 17, 2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/460248 adresinden alındı
• Soja, E. W. (2017). Postmodern Coğrafyalar Eleştirel Toplumsal Teoride Mekânın Yeniden İleri Sürülmesi (1 b.). (B. Cezar, Dü., & Y. Çetin, Çev.) İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Sönmez, V., & Alacapınar, F. G. (2017). Örneklendirilmiş Bilimsel Araştırma Yöntemleri (5 b.). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Şengül, H. T. (2001). Sınıf Mücadelesi ve Kent Mekanı. Praksis Dergisi(2), 9-31.
• Tatlıdil, E. (1992). Kent Sosyolojisi: Kuram ve Kavramlar. Sosyoloji Dergisi(3), 25-44. 6 23, 2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/592829 adresinden alındı
• Turut, H., & Özgür, E. M. (2018). Klasik Kent Kuramlarından Eleştirel Kent Kuramlarına Geçiş Bağlamında Kentleri Yeniden Okumak. Ege Coğrafya Dergisi, 27(1), 1-19.
• Türk, S. M. (2015). 20. Yüzyıl Kent Kuramları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(3), 41-59. 4 4, 2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/84464 adresinden alındı
• Yörükân, T. (2005). İnsanca Yaşamak için Şehir ve Konut (1 b.). (T. Yörükân, Dü., & A. Yörükân, Çev.) Ankara: Babil Yayıncılık.
• URL-1: AFAD. (2022, 03 30). tdth.afad.gov.tr. https://tdth.afad.gov.tr/TDTH/main.xhtml adresinden alındı
• URL-2: Ağrı'da çatılardan düşen kar ve buz kütleleri 10 araca zarar verdi. (2019, 3 6). 2 13, 2020 tarihinde Hürriyet.com.tr: https://www.hurriyet.com.tr/galeri-agrida-catilardan-dusen-kâr-ve-buz-kutleleri-10-araca-zarar-verdi-41139474/1 adresinden alındı
• URL-3: Ağrı'da yağışlar sele neden oldu. (2011, Mayıs 5). Milliyet Gazetesi: http://www.milliyet.com.tr/agri-da-yagislarsele-neden-oldu-gundem-1386572/ adresinden alındı.