OSMANLI ORDUSUNDA MERKEZî BİR REFORM MECLİSİ KURMA GİRİŞİMİ: MECLİS-İ TANZÎMÂT-I ASKERİYE

Yıl 2020, Sayı: 64, 197 - 206, 26.06.2020

M Yasin Taşkesenlioğlu

Öz

Sultan Abdülmecid ve Sultan Abdülaziz dönemlerinde Osmanlı merkez teşkilâtında ortaya çıkan birçok kurum, Padişah veya Sarayın danışma görevini, Bâbıâli'nin iş yükünün ise kurumlara dağıtılması işlevini üstlenmekteydi. Meclis-i Vâlâ, Dâr-ı Şûrâ-yı Bâbıâlî, Dâr-ı Şûrâ-yı Askerî ve Meclis-i Vükelâ gibi yüksek dereceli kurumların yanı sıra alt komisyon şeklinde çalışan birçok meclis bu dönemde görev yapmıştı. Bilhassa merkezi idare yapılanmasının zaman zaman yetki karmaşasına neden olduğu, bu yüzden meclis türündeki oluşumların bir kısmının akamete uğradığı görülmektedir. Fakat Osmanlı ordusunun düzenlenmesi için Sultan II. Mahmud döneminde kurulan Dâr-ı Şûrâ-yı Askerî, uzunca bir süre görevde kalmayı başarabilmişti. 1873 yılında ise orduda Tanzimat reformlarını gerçekleştirmek amacıyla yeni bir adım atıldı ve Meclis-i Tanzîmât-ı Askeriye adıyla bir meclis kuruldu. Bu, Osmanlı ordusunda ilk kez Tanzimat kelimesinin kullanıldığı bir kurumun oluşturulması anlamına geliyordu. Fakat bu teşebbüs, birtakım sebeplerden ötürü başarısızlığa uğramaktan kurtulamamıştır. Çalışmamız, Meclis-i Tanzîmât-ı Askeriye’nin Osmanlı kurumlar tarihindeki yerini ve başarısızlık nedenlerini incelemekle birlikte mecliste görev yapan başkan ve üyeleri de değerlendirerek meclisin fonksiyonunu irdelemeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Meclis, Ordu, Meclis-i Tanzîmât-ı Askeriye

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri-Gazeteler: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA):
• Bâb-ı Âsafî Dîvân-ı Hümâyûn Sicilleri Meclis-i Tanzimat Defterleri (A.DVNSMTAN.d.): Defter nr: 1. İrade Dahiliye (İ.DH.), nr: 671/46760, 673/46899, 674/46984, 677/47173, 680/47377, 680/47419. İrade Dosya Usûlü (İ.DUİT), nr: 59/30. Sadaret Mektûbî Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM), nr: 460/12, 469/92, 470/27, 474/18, 474/35, 475/56. Takvîm-i Vakayi, nr: 1598.
• Kitaplar-Makaleler-Ansiklopedi Maddeleri:
• Ahmed Cevdet Paşa. (2010). Sultan Abdülhamid’e Arzlar (Maʻrûzât). Yusuf Halaçoğlu (Haz.). İstanbul: Babıali Kültür Yayınları. GENCER, Ali İhsan. (1991). “Bahriye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), Cilt: 4, s.501-509, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. GÖRELİ, İsmail Hakkı. (1953). Devlet Şûrası, Ankara: Yeni Matbaa. Karakoç Sarkis. (2006). Külliyât-ı Kavânîn, C.1, M. Âkif Aydın-Fethi Gedikli-Mehmet Akman-Ekrem B. Ekinci-M. Macit Kenanoğlu (Haz). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. KUNERALP, Sinan. (2003). Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922). İstanbul: İsis Yayınları. MOREAU, Odile. (2010). Reformlar Çağında Osmanlı İmparatorluğu, Işık Ergüden (Çev.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. ÖLMEZ, Adem. (2009). “II. Meşrutiyet Devrinde Bir Askeri Meclis: Şuray-ı Askeri”, Amme İdaresi Dergisi, C.42, Sayı: 1, s.43-54. PAKALIN, Mehmet Zeki. (1972). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.3, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. SARIBAL, İsmet. (2019). “Menemenli Tevfik Mustafa Paşa’nın Kırım Harbi Tuna Cephesi Harp Hatıraları” Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl 4, Sayı: 2, s.676-700. TUNALI, Ayten Can. (2003). Tanzimat Döneminde Osmanlı Kara Ordusunda Yapılanma (1839-1876), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. UYSAL, Mustafa Ali. (2014). Hüseyin Avni Paşa (1820-1876), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. ÜNAL, Uğur. (2006). Sultan Abdülaziz Devri Osmanlı Kara Ordusu (1861-1876), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara. Vak’a-nüvis Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi. (1991). M. Münir Aktepe (Haz.). Cilt: XIV, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ziya Şakir. (1957). Tanzimat Devrinden Sonra Osmanlı Nizam Ordusu Tarihi, İstanbul: Çeltüt Matbaası.