MOĞOL YÖNETİMİNE KARŞI ORTAYA ÇIKAN BİR HALK HAREKETİ “SEMERKAND SERBEDÂRÎLERİ”

Yıl 2020, Sayı: 64, 327 - 335, 26.06.2020

Derya Coşkun

Öz

XIV. yüzyıl, Moğol yönetimine karşı birçok isyan hareketinin ortaya çıktığı bir dönemdir. Horasan’da Şîa temelli ulusal mahiyette ortaya çıkan Serbedârî Hareketi, bu isyan hareketlerinden biri olup etki alanı bakımından uluslararası platformda büyük ses getirmiştir. Yönetimde söz sahibi olan Moğol idarecilerinin halka karşı acımasız ve ahlak dışı davranış sergilemeleri, dayatılan ağır vergiler ve bu vergiler toplanırken uygulanan zulüm ve haksızlıklar, halkı isyanın eşiğine getirmiştir. Moğol tahsildarlarını gören halk, çareyi evlerine sığınarak dışarı çıkmamakta bulmuştur. Moğol yönetimine karşı oluşan olumsuzluklar karşısında Horasan’da devrim niteliğinde bir halk hareketi olarak Serbedârîler ortaya çıkmıştır. Bu hareketin İran coğrafyası dışında da birçok ayağı olmakla beraber bunlardan biri de Semerkand’da meydana gelen Serbedârî hareketidir. Bu bağlamda değerlendirildiğinde Mevlânazâde adlı bir kişi önderliğinde Moğol yönetimine karşı ortaya çıkan Semerkand Serbedârî hareketi ve bu hareketin etki alanı makalenin ana konusunu oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Semerkand, Serbedârîler, Moğol, İsyan

Kaynakça

• Ajend, Yakûb. 1363/1985. Kıyam-ı Şiî Serbedârân. Tahran. Andican, A. Ahat. 2019. Emir Timur (Tarih, Siyaset, Miras). İstanbul: Selenge Yayınları. Âştiyânî, Abbas İkbal. 1986. Târih-i Moğol Ez-hamle-yi, Çingiz ta Teşkil-i Devlet-i Timûr. Tahran: İntişârât-ı Emir Kebir. Barthold, V. V. 1990. Moğol İstilasına Kadar Türkistan. Çev. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: TTK Yayınları. Baymatof, Lokman. 1379. “Pejuheşha-i Barthold der Bare-i Serbedârân-i Semerkand”. Mecelle-i Keyhan Ferhengi. 164/ Hordad, 60-63. Cevâd Meşkûr, Muhammed. 1372. Ferhengî Fırâk-i İslami. Âsitân-ı Udsi Razavî. Coşkun, Derya. 2016. Serbedârîler Devleti’nin Siyasî, İçtimâi ve İktisadî Tarihi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum. ----------, 2019a. “Şî’a’nın Omuzlarında Yükselen Şehir: Sebzevâr”. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi-Journal of Medieval Researches. Vol. 2 Issue: 1. Haziran. 13-22. ----------, 2019b “XIV. Yüzyıl Horasan’ında Şiî Bir Otorite: Şeyh Hasan Cevrî ve Siyaset Algısı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi. Sa.90. Ankara, 65-76. Duğlat, Mîrzâ Haydar. 2006. Tarîh-i Reşîdi, Çev. Osman Karatay. İstanbul: Selenge Yayınları. el- İstahri, Ebû İshak İbrahim b. Muhammed el-Fârisî. 1927’den ofset 1967. Mesâlikü’l-Memâlik. Nşr. M. J. De Goeje. Leiden. el-Hamevî, Ebu Abdullah Şihabüddin Yâkut b. Abdullah el-Bağdadi er-Rumi. 1399hk. Mu’cemül-Büldân (Zeyli Kelimei Beyhak). Beyrut: Dâr-ul Haya’ul Terâs el Arabî. Emin, Seyyid Alinakî. 1382. Târîh-i Sebzevar. Düzenleyen: Seyid Hasanî Emin, Tahran: İntişârât-i Dâiretu’l Maârif-i İslamî. Eminzâde, Ali. 1384. Conbeşha-i Şiî der Târîh-i İran, Sebzevar: İntişârât-i Ümid Mehr. Ergin, Muharrem. 1996. Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Hândmîr, Gıyasüddin Hândmîr b. Hâce Humâmüddîn Muhammed b. Hace Celaleddin Muhammed el Huseynî. 1353hş. Târîh-i Habîbu’s-siyer fi Ahbâr-i Efrâd-i Beşer. III. Tahran. Hasan Han, Muhammed. 1336ş. İtimatu’s Saltane, Mir’âtu’l Bûldân. I. İhtimam: Abdülhüseyn Nevâî-Mîr Hâşim Muhaddis. Tahran: İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran. I. P Petroushevsky. 1351hş. Nihzet-i Serbedârân-ı Horasan. Çev. Kerim Keşâverz. Tahran: İntişârât-i Peyâm. İbn Battûta, Muhammed b. Abdullah et-Tancî. 2004. İbn Battûta Seyhatanamesi. Çev. A. Sait Aykut. I. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. İbn Funduk, Ebû’l Hasan Beyhaki. 1317hş. Târîh-i Beyhak, Neşr. Ahmed Behmenyâr. Tahran: İntişârât-i Ofset Mervi (Bita). İbn Havkal, Ebû'l-Kâsım Muhammed b. Alî en-Nasîbî el-Bağdâdî. 1938’den ofset 1967. Sûretü’l-arz. Nşr. M, J. De Goeje. Leiden İbn-i Hâvkal, Ebu’l Kasım Muhammed. 1938. Sûretü’l-Arz. Thk. Kramers-Johannes Heind. Leiden. Makdisi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed. 1361ş. Ahsenü't-Tekasim fi Ma'rifeti'l-Ekalim. Trc. Alinakî Münzevî. Tahran: Neşrî Kâvyân, Mîrhând, Seyyid Hamidüddin Muhammed b. Burhaneddin Handşah b. Kemaleddin. t.y. Târîh-i Ravzatu’s-safâ. VI. Tahran. Netenzî, Mûineddîn. 1336ş. Mûntehâb-ut Tevârîh. Neşr. J. Aubin. Tahran: Çâphâne-i Hayyâm. Râzî, Emin Ahmedî. 1341hş. Heft İklimi, Nşr. Cevâd-ı Fâzıl. II. Tahran: Kitâbfurûş-i İlmi/Bita. Schaeder, H. H. 1980. “Semerkand”. İA. X, İstanbul, 468-471 Semerkândî, Ebu Tâhir. 1924. Semeriyye, Neşr. Îrec Afşar. Tahran. Semerkandî, Kemâluddîn Άbdurrezzâk. 1353hş. Matla‘u’s-sa deyn ve Mecma‘u’l-bahreyn. Neşr. Άdulhuseyn Nevâî. Tahran. Strange, Guy Le. 1966. The Lands of the Eastern Calıphate (Mesopotamia, Persia and Central Asia from the Moslem conquestto the time of Timur). London. ŞÂMÎ, Nizameddin. 1987. Zafernâme, Çev. Necati Lugal. Ankara: TTK Yayınları. Taşağıl, Ahmet. 2009. “Soğd”. DİA, XXXVII. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları. Yezdî, Şerefeddin Ali. 2013. Zafernâme. Çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları.