ÇANKIRI SANCAĞINDA 1894 KOLERA SALGINI VE KARANTİNA TEDBİRLERİ

Yıl 2021, Sayı: 66, 242 - 263, 24.06.2021

Esat Aktaş

Öz

Salgın hastalıklar, dünya üzerinde birçok toplumu idarî, sosyal, kül-türel ve ekonomik yönlerden etkiler. Salgınlara karşı Avrupa’da 14. yüzyıldan itibaren karantina tedbirleri alınmaya başlandı. Osmanlı Devleti ise kurumsal olarak karantinayı 1838 yılından itibaren uygulamaya başladı. Bu dönemdeki en etkili hastalık koleraydı. Hindistan kökenli olan kolera, 19. yüzyılda büyük salgınlara sebep oldu. Bu salgınlardan biri de 1892-1895 yılları arasında yaşandı. Osmanlı topraklarını etkileyen koleranın görüldüğü yerlerden biri de Kastamonu vilayetine bağlı Çankırı sancağıydı. 1894 yılında İskilip kazasına bulaşan hastalık, hemen ardından sancak merkezine ulaştı. Hastalığın bulaşmasını engellemek için görüldüğü yerler kordon altına alındı ve böyle riskli bölgelerde karantina uygulandı. Sancak sınırlarında dört beş ay kadar uzun bir süre devam eden salgın döneminde seyahat kontrollü şekilde sağlandı. Hastalık bölgede can kayıplarına sebep olurken sosyal ve ekonomik alanları da olumsuz bir şekilde etkiledi. Bu çalışmada 1894 yılında Çankırı san-cağı sınırlarında yaşanan kolera salgını, salgına karşı uygulanan karantina tedbirleri ve salgının toplumsal etkileri ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kolera, Salgın, Karantina, Çankırı, İskilip.

1894 Cholera Epidemic and Quarantine Measures in Çankırı Sanjak

Öz

Epidemics have affected many societies around the world in administrative, social, cultural and economic aspects. Quarantine measures have been taken against epidemics in Europe since the 14th century. The Ottoman State, on the other hand, began to implement quarantine institutionally from 1838. The most effective disease of that period was cholera. Cholera, originating in India, caused major epidemics in the 19th century. One of these epidemics occurred between 1892 and 1895. One of the places where cholera affecting the Ottoman lands was seen was the Çankırı sanjak, connected to the province of Kastamonu. The disease, which was infected to İskilip district in 1894, reached the center of the sanjak right after. In order to prevent the infection of the disease, the places where it was seen were cordoned off, and quarantine was implemented in such risky areas. During the epidemic, which lasted as long as four to five months on the borders of the sanjak, travelling was provided in a controlled manner. While the disease caused casualties in the region, it also negatively affected social and economic areas. In this study, the cholera epidemic in the borders of Çankırı sanjak in 1894, the quarantine measures implemented against the epidemic and the social effects of the epidemic are discussed.

Anahtar Kelimeler

Cholera, Epidemic, Quarantine, Çankırı, İskilip.

Kaynakça

• Sadaret Mektubî Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.): 552/26, 553/33, 554/37, 555/9, 713/22.
• Bab-ı Âlî Evrak Odası Evrakı (BEO.): 516/38694, 743/55715.
• Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT.): 183/12, 190/63, 2067/23, 2067/79, 2068/23, 2068/56, 227/36, 233/41, 233/51, 235/33, 244/32, 244/63, 244/74, 247/25, 256/1, 266/68, 290/64, 302/77, 303/31.
• İrâde Dahiliye (İ.DH.): 1313/14, 1313/51, 1325/10, 1331/48.
• İrâde Maliye (İ.ML.): 10/67.................................................
• Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT.): 206/43, 213/16, 231/44...............
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.): 82/12.................................
• Şûrâ-yı Devlet Evrakı (ŞD.): 1202/5, 1658/3, 2656/14.....................................
• Yıldız Sadaret Hususî Maruzât Evrakı (Y.A.HUS.): 297/47, 300/59, 301/119, 301/33, 301/71, 304/91, 312/12.
• Kastamonu Vilayeti Salnamesi (KVS), Defa 17, H. 1311............................
• Kastamonu Vilayeti Salnamesi (KVS), Defa 18, H. 1312..................
• Ankara, No: 978, 983.....................................................
• İkdam, No: 6, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 36, 47.
• Kastamonu, No: 1036, 1042, 1043, 1044, 1045, 1046, 1047, 1048, 1049, 1054.
• Sabah, No: 1704, 1705, 1707, 1709, 1710, 1711, 1712, 1714, 1715, 1717, 1718, 1719, 1720, 1721, 1722, 1724, 1725, 1726, 1727, 1728, 1729, 1730, 1731, 1732, 1733, 1734, 1735, 1736, 1736, 1738, 1739, 1740, 1741, 1742, 1743, 1744, 1745, 1746, 1748, 1749, 1751.
• Aktaş, Esat. (2015). Erzurum ve Trabzon Vilayetlerinde Salgın Hastalıklar (1838-1914). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Ayar, Mesut. (2007). Osmanlı Devletinde Kolera, İstanbul Örneği (1892-1895). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Aydın, Erdem. (2003). “Tanzimat ve Osmanlı Sağlık Hizmetleri”. IV. Türk Tıp Tarihi Kongresi, 18-20 Eylül 1996, İstanbul. (s. 445-455). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bingül, Şeyhmus. (2020). “II. Abdülhamid Döneminde İstanbul’da Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklara Karşı Alınan Tedbirler: Mektep Tatilleri”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, s. 77-104.
• Çetin, Emrah. (2017). Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Anadolu’da Karayolu Ulaşımı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Genç, Coşkun. (2019). Batı Karadeniz’de Frengi Hastalığıyla Mücadele (1860-1922). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Kara, Adem. (2008). Osmanlı Teşkilat Yapısı İçerisinde Çorum Sancağı. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Karcı, Erol. (2019). “Sinop Frengi ve Gureba Hastanesi’ne Dair Bazı Tespitler”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 19/39, s. 461-483.
• Kodaman, Bayram. (1999). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Şerif. (2003). Çorum’un İdarî, Sosyal ve Ekonomik Yapısı (Tanzimat-II. Meşrutiyet). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Onul, Behiç. (1971). İnfeksiyon Hastalıkları, Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları.
• Ortaylı, İlber. (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî İdareleri (1840-1880). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özdemir, Seda. (2019). XIX. Yüzyılda Kastamonu Vilayeti’nde Salgın Hastalıklar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karabük.
• Pakalın, Mehmet Zeki. (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Cilt: 1. İstanbul: MEB. Yayınları.
• Sarıyıldız, Gülden. (1994). “Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”. Belleten, Sayı: LVIII/222, s. 329-376.
• Şahin, Burhan. (1992). Cumhuriyet Öncesinde Kastamonu’nun İdâri-Nüfus ve Etnik Yapısı (1839-1903). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Şenel, Şennur. (2015). “19. Yüzyılda Kastamonu Vilayetinde Frengi Hastalığıyla Mücadele”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 13/1, s. 256-274.
• Yıldırım, Nuran. (1994). “Karantina”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt: 4, s. 459-461. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları.
• Yıldırım, Nuran. (2006). “Kolera Salgınlarında Alınan Karantina Önlemleri ve Osmanlı Toplumsal Yaşamındaki Yansımaları (1831-1918)”. Esin Kahya, Sevgi Şar, Adnan Ataç, Mümtaz Mazıcıoğlu (Ed.). IX. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri, XXIV. Gevher Nesibe Tıp Günleri, 24-27 Mayıs 2006, Kayseri. (s. 328-341). Ankara: Nobel Yayınları.
• Yozkatlı, Ömer Faruk. (2002). 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Kastamonu’nun Sosyal ve Ekonomik Durumu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.