Bitlis City Place Names According to Evliya Çelebi's Seyahatnâme

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 68, 58 - 66, 26.06.2022

Adnan Alkan

https://doi.org/10.5152/AUJFL.2022.1006566

Cited By: 1

Öz

In this study, place names related to the city of Bitlis mentioned in Evliya Çelebi's book Seyahatnâme were handled and evaluated from a geographical point of view. Seyahatnâme was written in the seventeenth century and is an important work in terms of culture, history and geography. Seyahatnâme, a rich source for cultural and historical geography research, XVII. century gives satisfactory information about the city of Bitlis. In the study, the seventeenth century and the present structure of the place names in the city of Bitlis were examined, and the factors that were effective in naming were discussed. The main purpose of the study is to examine the place names in the city of Bitlis and to reveal some traces of the historical and cultural geography of the region from the recent past to the present. According to the findings obtained in the study, it is understood that some of the place names in the Seyahatnâme are not used today, some names have changed, and some are used as they are. In addition, it has been determined that religious elements and person, lineage and tribe names are effective in naming place names in Seyahatnâme. As a result, it is understood that Seyahatnâme is a toponomically rich source and sheds light on the historical and cultural geography the city of Bitlis.

Anahtar Kelimeler

Place Names, Evliya Çelebi, Geography, Bitlis, Seyahatnâme

Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’ne Göre Bitlis Şehri Yer Adları

Öz

Bu çalışmada, Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme adlı eserinde geçen Bitlis şehri ile ilgili yer adları ele alınmış ve coğrafi bir bakış açısıyla değerlendirilmiştir. XVII. yüzyılda yazılmış olan Seyahatnâme kültür, tarih ve coğrafya açısından önemli bir eserdir. XVII. yüzyılda Bitlis şehri ile ilgili doyurucu bilgiler veren Seyahatnâme, kültürel ve tarihi coğrafya araştırmaları için zengin bir kaynaktır. Çalışmada, Bitlis şehrindeki yer adlarının XVII. yüzyıl ile günümüzdeki yapısı irdelenmiş, adlandırmada etkili olan unsurlar ele alınmıştır. Çalışmanın temel amacı, Bitlis şehrindeki yer adlarını inceleyerek yakın geçmişten günümüze yörenin tarihi ve kültürel coğrafyasına ait bazı izleri ortaya çıkarmaktır. Çalışmada elde edilen bulgulara göre Seyahatnâme’de geçen yer adlarının bir kısmının günümüzde kullanılmadığı, bazı yer adlarının değişime uğradığı, bazılarının ise olduğu gibi kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca ilgili eserde yer adlarının isimlendirilmesinde dini öğeler ile kişi, soy, aşiret isimlerinin adlandırmada etkili olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak Seyahatnâme’nin toponimik açıdan zengin bir kaynak olduğu ve Bitlis şehrinin tarihi ve kültürel coğrafyasına ışık tuttuğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yer Adları, Evliya Çelebi, Seyahatname, Bitlis, Coğrafya

Kaynakça

• Acar, A., (2012). Midyat Köy Adları Üzerine Bazı Düşünceler. Uluslararası Midyat Sempozyumu, 7-9 Ekim 2011, 447-465, Mardin.
• Akar, A. (2006). “Renge Bağlı Yer Adlandırmalarında Muğla Örneği”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, s.51-63.
• Akar, A. (2012). Yer Adları Bilimi Bakımından Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. Doğumunun 400. Yılında Uluslararası Evliya Çelebi Sempozyumu, (ed. Yusuf Akçay), İstanbul: Gelişim Üniversitesi Yayınları.
• Alagöz, C. (1984). Türkiye Yer Adları Üzerine Bazı Düşünceler. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984) Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi:17, 275-278, Ankara.
• Alay, O. (2018). “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Bitlis Halk Kültürü”. Turkish Academic Research Review, 3/2, s.11-26.
• Aliağaoğlu, A. ve Uğur, A. (2018). “Şehirsel Toponimi: Erzurum’da Cadde Adları”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21/40, s.1-26.
• Alkan, A. (2017). “Siirt ilinin eski köy adları üzerine coğrafi bir inceleme”. Türk Coğrafya Dergisi, 68, s.63-76.
• Arınç, K. (1995). “Geçmişteki Önemi Azalmış Kent Yerleşmelerine Bir Örnek: Bitlis”. Atatürk Üniversitesi Doğu Coğrafya Dergisi, 1, 67-95.
• Beyazıt, Y. (2011). Evliya Çelebi’nin Sunduğu Önemli Bir Portre: Bitlis Hanı Abdal Han, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, s.67-82.
• Cunbur, M. (1984). Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Yer Adları. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11-13 Eylül 1984) Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yay.No.60, Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi:17, 201-217, Ankara.
• Dağlı, Y. (1994). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin 1. Cildi’ndeki Yer ve Şahıs İsimleri İndeksi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Türk Dili Anabilim Dalı, İstanbul.
• Dankoff, R. (1990). Evliya Çelebi in Bitlis, The Relevant Section of the Seyahatname Edited with Translation, Commentary and Introduction. Leiden: E. J. Brill.
• Dankoff, R. (2009). Çağının Sıra dışı Yazarı Evliya Çelebi (Hazırlayan: Nuran Tezcan). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Deniz, T. & Ersöz, D. (2020). “Safranbolu Şehri Yer Adları: Mekân, Kimlik Ve Kültür”. lnternational Journal of Geography and Geography Education, 42, s.427-542.
• Erinç, S. (1989). “Güneydoğu Avrupa'da Türkçe Ekzonimler”. İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 6, s.9-13.
• Evliya Çelebi, (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1 (1-6 kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları (Hazırlayan Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Cilt:4, 5).
• Fuchs, S. (2015). “History and Heritage of Two Midwestern Towns: A Toponymic-Material Approach”. Journal of Historical Geography, 48, s.11-25.
• Gülensoy, T. (1998), “Anadolu Yer Adlarına Genel Bir Bakış”. Folkloristik: Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, s.41-48.
• Güner, İ. ve Ertürk, M. (2004). “Türkiye İl Merkezi Kent Adlarının Kaynakları Üzerine Bir Araştırma”. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, s.39-62.
• İbret, B. Ü. ve Topal, E. (2020). “Yer Adları Açısından Bir İnceleme: Tosya’da (Kastamonu) Yer Adları”. Folklor/Edebiyat, 26 (101), s.41-54.
• Helleland, B, Ore, C.E, ve Wikstrøm, S. (2012). “Names and Identities”. Oslo Studies in Language, 4/2, s.95–116.
• Kardaş, S. (2018). “Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Muş ve Çevresi”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8/15, s.377-397.
• Kayserili, A. (2015). Erzurum Şehri’nde Yer Adları Üzerine Bir Deneme. Coğrafyaya Adanmış Bir Ömür Prof. Dr. Hayati Doğanay. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. No:1056.
• Köhler, W. (1989). Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Bitlis ve Halkı (çev. Haydar Işık). İstanbul: Alan Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (2012). “Osmanlıdan Günümüze Yer Adları”. BELLETEN, 76/275, s.147-166.
• Naci, H. N. (2010). “Anadolu'da Türklere Ait Yer İsimleri”. Türkiyat Mecmuası, 2, s.243-260.
• Okumuş, E. (2008). “Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde Tatvan ve Çevresi”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 24, s.187-216.
• Okumuş, E. (2019). Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde Bitlis ve Çevresi, Tarihi Ve Kültürel Yönleri İle Bitlis (Ed. M. İnbaşı Ve M. Demirtaş) (Cilt 2). Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları. s.391-421.
• Öz, S. (2007). Evliya Çelebi seyahatnamesine göre Anadolu’da yer adları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Tavernier, J.B. (2010). Tavernier Seyahatnamesi (Hazırlayan: Ali Berktay, çev. Teoman Tunçdoğan). İstanbul: Kitap Yayınları.
• Tezcan, N. (2009). Seyahatname. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 37.
• Tucci M., Ronza R.W., ve Giordano A., (2011). “Fragments from Many Pasts: Layering The Toponymic Tapestry of Milan”. Journal of Historical Geography, 37, s.370-384.
• Tunçel, H., (2000). “Türkiye’de İsmi Değiştirilen Köyler”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/2, s.23-34.
• Ulugana, S. (2015). “Bitlis Mirliği Tarihinde Abdal Han Dönemi”. Kürt Tarihi Dergisi, 20, s.52-57.
• Uygur, N. (1967). “Yer Adları”. Türk Dili Dergisi, 187, s.495-502.
• Yılmaz Çildam, S. (2019). “Toponomi (Yer Adları) Açısından Siirt’te Mahalle Adları”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23/4, s.1443-1458.