RUS EDEBİYATINDA EKSPRESYONİST GENEZ

Yıl 2022, Sayı: 69, 60 - 66, 30.12.2022

Eda H. Tan Metreş

https://doi.org/10.5152/AUJFL.2022.1035094

Öz

Hiçbir sanat akımı yaşanılan çağın toplumsal koşullarından, hâkim sanat anlayışından ayrı tutulamaz. XX. yüzyılın etkin sanat akımlarından biri olan ve ağırlıklı olarak Almanya ve Avusturya temelli şekillenen ekspresyonizm de yüzyıl sınırında gerçekleşen olaylara bir tepki olarak ortaya çıkar. Bu gelişmeler Almanya’da I. Dünya Savaşı’na işaret ederken Rusya’da 1905–1917 tarihleri arasında gerçekleşen savaşlar ve devrim hareketliliği sürecine karşılık gelir. Bu noktada tarihsel bir dönemin bir parçası konumundaki ekspresyonizm, entelektüel sahada pek çok alana tesir eder; yalnızca şiir ve resim sanatına değil, düzyazı, tiyatro, müzik, mimari gibi pek çok disipline yön verir. Ancak büyük ölçüde görsel sanatlarda gerçekleşen Alman ekspresyonizminden farklı olarak, Rusya’da bu akımın çıkış noktası edebiyat—nesir ve dramaturji türünde—olur. Rusya’da ekspresyonizmin bilimsel bağlamda ilk aktarımı Almancadan çevrilen metinler üzerine kaleme alınan makale ya da eleştiri yazıları formatındadır. Ekspresyonizmin Rusya’da esas itibariyle ortaya çıkışı ise Leonid Andreyev’in “Duvar, 1901” (Стена), “Kızıl Kahkaha, 1904” (Красный смех) adlı eserleriyle eş zamanlı olarak tarihlendirilir. Bu çalışmada dünyayı bir kaos ortamı olarak, bireyi ise bu kaosun susturduğu, baskı altında tuttuğu bir zat olarak algılayan ekspresyonist dünya görüşü Rus edebiyatı özelinde, tarihsel bir bakış açısıyla incelenmiş; ekspresyonizmin Rus edebiyatındaki gelişim süreci XX. yüzyılın düşünsel yoğunluğu içindeki insanı ele alan yaklaşımlar ve eserler örneğinde ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

ekspresyonizm, Rus edebiyatı, XX. yüzyıl, L. Andreyev

Expressionist Genesis in Russian Literature

Öz

There is no art movement that can be separated from the social conditions of the age and the dominant understanding of art. Expressionism, one of the active art movements of the 20th century and mainly shaped by Germany and Austria, also emerged as a reaction to the events that took place at the border of the century. While these developments point to the World War I in Germany, they correspond to the wars and revolutionary mobilization process that took place between 1905 and 1917 in Russia. At this point, expressionism, which is a part of a historical period, affects many areas in the intellectual field; it directs not only poetry and painting but also many disciplines such as prose, theater, music, and architecture. However, unlike German expressionism, which took place largely in the visual arts, the starting point of this movement in Russia is literature—in the genre of prose and dramaturgy. The first scientific transmission of expressionism in Russia is in the form of articles or criticisms of texts translated from German. The emergence of expressionism in Russia is dated simultaneously with the works titled “The Wall, 1901” and “The Red Laugh, 1904” by Leonid Andreyev. In this study, the expressionist worldview, which perceives the world as an environment of chaos and the individual as a person silenced and suppressed by this chaos, has been examined from a historical perspective, in particular Russian literature. The development process of expressionism in Russian literature has been revealed in the example of approaches and works that deal with people in the intellectual intensity of the 20th century.

Anahtar Kelimeler

20th century, Expressionism, L.Andreyev, Russian Literature

Kaynakça

• Andreyev, L. (2021). Kızıl Kahkaha. Kayhan Yükseler. (Çev.). İstanbul: Everest Yayınları.
• Bilici, M. V. (2007). “Hollywood Filmlerindeki Apokaliptik Temalar: Sinema, Popüler Kültür ve Din”. Milel ve Nihal, Sayı: 4, s. 139-161.
• Borev, Yu. B. (1988). Estetika. Moskva: Politizdat.
• Brusyanin, V. V. (2016). Leonid Anreyev. Jizn i tvorçestvo. Moskva: Kniga.
• Fed, T. N. (2014). “Motivı ekspressionizma v russkoy literature XX veka”. Problemı evolyutsii russkoy literaturı XX veka. M. s. 70-76.
• Filonenko, N. Yu. (2003). Stanovlenie i razvitie poetiki ekspressionizma v tvorçestve L. N. Andreyeva 1898-1908 godov: dis… kand. Filol. Nauk: 10. 01. 01. Lipetsk.
• Fischer, E.(1990). Sanatın Gerekliliği. C. Çapan (Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• İoffe, İ. İ. (2010). İzbrannoe: kultura i stil. Moskva: RAO Govoryaşçaya kniga.
• Kandemir, H. (2008). “Destansı Bir Roman ‘Durgun Don’ Ve Bir Yıkımın İzleri: Devrim, Savaş, Ölüm”. Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 48: 2, s. 95-109.
• Kandinski, W. (2020). Sanatta Ruhsallık Üzerine. G. Ekinci (Çev.). İstanbul: Altıkırkbeş Yayın.
• Kuhns, D. F. (1997). German Expressionist Theatre, New York: Cambridge University Press.
• Leyderman, N. L. (2012). Russkaya literatura XX veka: 1917-1920-e godı. Kn.1. Moskva: Akademiya.
• Mann, T. (1968). Goethe and Tolstoy, Mann T. The Complete Works. Vol 9. M.
• Mihaylovski, B. V. (2016). Russkaya literatura XX v. Moskva: Nauka.
• Olcay, T. (2021). “Andrey Belıy’ın Petersburg Romanında Şehir”. E. Gören, E. Y. Gökşenli, M. Ş. Eskin, B. Çağlakpınar. (Ed.). Şehir: Edebî Karşılaşmalar. İstanbul: Istanbul University Press, s. 205-216.
• Özakın, D. (2021). “Leonid Andreyev’in Kızıl Kahkaha’sında Modernite Deneyiminin Radikal Eleştirisi”, http://konferans.modernizm.org/upload/8a5a19 09-a701-4da9-a6ee-7e98c39dd0b0.pdf. (E.T. 20.11.2021).
• Özberk, M. (2015). L. N. Andreyev’in Öykü Sanatı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Wise, P. (2017). “Smoothly Glıdıng Images”: Leonıd Andreyev’s Verbal And Vısual Imagery. ChapelHill: University of North Carolina.
• Punin, N. N. (1989). “Kvartira № 5. Glava iz vospominaniy”. Panorama iskusstv. (Vıp. 12). Moskva.
• Richard, L. (1984). Ekspresyonizm Sanat Ansiklopedisi. B. Madra, S. Gürsoy, İ. Usmanbaş (Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Settarova, N. A. (2020). “Ekspressionizm v tvorçestve Leonida Nikolaeviça Andreyeva” https://nauchkor.ru/pubs/ ekspressionizm-v-tvorchestve-leonida-nikolaevicha-andreeva-5ea9e3cfca23590001ca5e8e s. 1- 54. (E.T.10.09. 20 21).
• Şener, S. (2008). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Ankara: Dost Yayınları.
• Şestakova, M. A. (2013). “Poetika ekspressionizma v vırajenii filosofskogo soderjaniya v proze L. N. Andreyeva”. Vestnik molodıh uçenıh i spetsialistov Samarskogo gosudarstvennogo universiteta № 3., s. 72-76.
• Şestakova, M. A. (2014). “Ekspressionizm v russkoy literature pervoy treti XX veka (Na primere prozı L. N. Andreyeva)”. Vestnik Severo-Osetinskogo gosudarstvennogo universiteta imeni K. L. Hetagurova. № 2, s. 217-222.
• Şestakova, M. A. (2016). Stanovlenie poetiki russkogo ekspressionizma v literature 1900-1920-x godov. Dissertatsiya na soiskanie uçenoy stepeni kandidata filologiçeskih nauk, Samara.
• Terehina, V. N. (Sost.). (2005). Russkiy ekspressionizm: Teoriya. Praktika. Kritika. M.: İMLİ RAN.
• Terehina, V. N. (2004). “Putyami russkogo ekspressionizma”. Vestnik Rossiyskogo gumanitarnogo nauçnogo fonda № 4 (37), s. 82-95.
• Terehina, V. N. (2006). Ekspressionizm v russkoy literature pervoy treti XX veka: genezis. İstoriko-kulturnıy kontekst. Poetika aftoreferat dissertatsii na soiskanie uçenoy stepeni doktora filologiçeskih nauk, Moskva.
• Terehina, V. N. (2016). “Ekspressionizm v Rossii: faktı i sujdeniya” https://litinstitut.ru/sites/default/files/vestnik/2016_1/vestnik_li_2016_1_001_terekhina.pdf (E.T. 02.07.2021).
• Toper, P. M. (Gl. red.) (2008). Entsiklopediçeskiy slovar ekspressionizma. Moskva: İMLİ RAN.
• Toporov, V. L., Slavinskaya A. K. (Sost). (1990). Sumerki çeloveçestva: Lirika nemetskogo ekspressionizma. Moskva: Mosk. raboçiy.
• Vologina, O. V. (2003). Tvorçestvo Leonida Andreyeva v kontekste yevropeyskoy literaturı kontsa XIX-XX vekov: avtoreferat dis… kandidata filologiçeskih nauk: 10.01.01. Orlov. Gos. Un-t, Oryol.