Türk Halı Sanatı Kompozisyonlarında Hayat ve Zaman Kavramları

Yıl 2019, Sayı: 43, 200 - 213, 26.10.2019

Hakan Çiloğlu

https://doi.org/10.32547/ataunigsed.604315

Öz

Türk
kültürünün önemli bir halkası olan halı sanatının sonsuzluk ve gökyüzü
kompozisyonlarında, hayat ve zaman kavramları gizlidir. Çünkü insanın en önemli
farkındalığı, tekrarı yaşanamayan hayat ve zamandır. Çoğu insan için gençken
hayat ve zaman kavramlarının değeri bilinemese de, güneşin günbatımına
yönelmesi gibi evrede hayat ve zaman kavramları önemini daha çok hissettirir.
Görmeyi bilen ve düşünen insan için hayat ve zamanın ne olduğu, gökyüzü ve
yaşamdaki pek çok olayda gözlemlenebilir. "Güneşin doğuşu ve batışı
arasındaki çizginin hayata dokunuşunu hissedemeyenler, hayatı diğer canlılar
gibi yaşarlar." Gökyüzünde ayın evrelerinde, ya da hilal görünümünde, ya
da sonbaharda düşen bir yaprakta; başladığı noktadan artarak güçlenen ve
tekrardan azalarak biten etkisinde hayatın kendisini görmek mümkündür. Çünkü
hayat; miktarı değişen çizgisiyle yarım daire gibidir ve her bir hayatın kendi
zamanı vardır. Hayat belirli bir yol, yaşam bu yolda gidişler ve zaman ise bu
yolun başından sonuna geçen süre olarak düşünülebilir. Hayat ve zaman
kavramları kare gibi kararlı ve durağan yapıdadır ve hayat; zamanın değişmeyen
kararlı yapısının bir parçasıdır. Hayatın çizdiği yolda hareket, aktiflikler ve
durağanlıklar zamanda farklı etkilerle yaşanır ve her bir hayat süresi içinde
yaşamda değişen kavramlar oluşur.

Bu araştırmada; hayatın içinde
farklı zaman süreçlerinde başlayan ve biten kavramlara dayalı olay ve
görünümlerin iç dünyada oluşturduğu sonsuzluk özlemiyle, Selçuklulardan
günümüze Türk halı sanatının farklı geometrik kompozisyonlarında gökyüzü, yıldız
desenleri ve motiflerle yer aldığı görülmüştür. Orta zeminde anlam kazanan
sonsuzluk ve hayatın bilinen kararlı yapısının dışına çıkılamayacağı bilinci,
kare ve dikdörtgenlerin kararlı alanı içinde desenlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halı, Sanat, Kompozisyon, Hayat, Zaman

The Concepts of Life and Time in Turkish Carpet Art Compositions

Öz

The
concepts of life and time are hidden in the eternity and sky compositions of
carpet art, which is an important part of Turkish culture, because the most
important awareness of human beings is life and time which cannot be repeated.
Although the value of life and time is not known for most people when they are
young, the concepts of life and time are more important in the stage of the sun
turning into the sunset. What life and time are for the person who knows and
thinks to see can be observed in many events in the sky and life. "Those
who cannot feel the touch of the line between sunrise and sunset, live life
like other creatures." In the phases of the moon in the sky, or in the
appearance of a crescent moon, or on a leaf falling in autumn; it is possible
to see life itself under the effect of increasing and decreasing again from the
point where it started. Because the amount of life is like a semicircle with a
changing line and each life has its own time. Life can be thought of as a
certain path, life on this path, and time as the time from the beginning to the
end. The concepts of life and time are stable and stationary, such as the
square, and life is part of the unchanging stable structure of time. On the
path drawn by life, movement, activities and stagnations are experienced with
different effects in time and concepts that change in life occur within each
life span.

In Turkish carpet art, the awareness of life and time
seen from the Seljuks to the present day has been seen with different
compositions featuring sky, star patterns and motifs shaped by emotions and
thoughts as the sky represents infinite time, greatness and power. The eternity
is the fundamental thought in Turkish carpet art compositions. Infinity that
gains meaning in the middle ground and awareness that life cannot go beyond the
known stable structure of life is patterned within the stable area of squares
and rectangles.

Anahtar Kelimeler

Carpet, Art, Composition, Life, Time

Kaynakça

• Ana Britannica (C. 22). (1990). İstanbul: Ana Yayıncılık.
• Hançerlioğlu, O. (1989). Felsefe sözlüğü (7. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hançerlioğlu, O. (1993). Felsefe ansiklopedisi (2. Basım). C. 7. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hançerlioğlu, O. (1995). Düşünce tarihi (6. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Sözen, M., & Tanyeli, U. (1986). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Thomson, G. (1976). İnsanın özü. (C. Üster, Çev.). İstanbul: Payel Yayınları. (Orijinal yayın tarihi, 1974).
• TDK. (1988). Türkçe Sözlük (C. 1 – 2). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yetkin, Ş. (1991). Türk halı sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Görsel 1. Yeni Şafak. (2013). İstanbu’da başkadır güvercin hikayeleri [Fotoğraf]. Erişim adresi: https://www.yenisafak.com/kultur-sanat/istanbulda-baskadir-guvercin-hikayeleri-508049
• Görsel 2. Zamanda hayatın yaşam evreleri [Çizim].
• Görsel 3. Ayın evreleri [Fotoğraf]. Erişim adresi: https://www.tapeciarnia.pl/edycja,224223
• Görsel 3. NASA. (2019). Ayın hilal görünümü [Fotoğraf]. Saturday, August 03, 2019, 20:00 UT. Erişim adresi: https://svs.gsfc.nasa.gov/4442
• Görsel 4. Ayın evreleri ve hayatın kararlı yapısının kare ile miktar çizimi [Çizim].
• Görsel 5. Coşkun, G. (2017). Çınar yaprağı [Fotoğraf]. İletişim: [e-mail]
• Görsel 6.Çiloğlu, G. (2019). Elin yapısı [Fotoğraf].
• Görsel 7. Çiloğlu, H. (2018). Güneşin doğuşu [Fotoğraf].
• Görsel 8. Çiloğlu, H. (2018). Güneşin batışı [Fotoğraf].
• Görsel 9. Çiloğlu, H. (2012). Sonbaharda düşen yapraklar [Fotoğraf].
• Görsel 10. Çiloğlu, H. (2014). Palmiye gövdesinde hayat bulan bitki [Fotoğraf].
• Görsel 11. Çiloğlu, H. (2014). Palmiye gövdesinde hayatı sonlanan bitki [Fotoğraf].
• Görsel 12. Çiloğlu, H. (2014). Palmiye ağacı tohumları [Fotoğraf].
• Görsel 13. Çiloğlu, H. (2019). Topraktan yeni çıkan ve büyüyen bitkiler [Fotoğraf].
• Görsel 14. Çiloğlu, H. (2019). Yapraklar [Fotoğraf].
• Görsel 15. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0099
• Görsel 16. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0156
• Görsel 17. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0079
• Görsel 18. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0011
• Görsel 19. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0140
• Görsel 20. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0155
• Görsel 21. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0145
• Görsel 22. Anonim. (1995). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 5, Code 0579
• Görsel 23. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0024
• Görsel 24. Anonim. (1990). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 4, Code 0424
• Görsel 25. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0016
• Görsel 26. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0118
• Görsel 27. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0014
• Görsel 28. Anonim. (1995). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 5, Code 0526
• Görsel 29. Anonim. (1988). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 2, Code 0148
• Görsel 30. Anonim. (1992). Turkish Handwoven Carpets (2. Basım). Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Code 0020