ERZURUM YAZMA ESER KÜTÜPHANESİNDEKİ BEYLİKLER DEVRİ CİLT ÖRNEKLERİ

Yıl 2021, Sayı: 38, 52 - 80, 28.10.2021

Yasin Çakmak

https://doi.org/10.47571/ataunigsfd.888169

Cited By: 1

Öz

Beylikler Devri sanatı; Anadolu coğrafyasında farklı yönetimlerin ortaya koymuş oldukları eserlerle zenginleşen bir dönem olarak karşımıza çıkar. Türk cilt sanatı, Anadolu Selçuklularından sonra fethe kadar Karamanoğulları Beyliği çatısı altında devam etmiş ve akabinde Osmanlılara intikal etmiştir. Bu geçişe kadar Selçukluların sanat anlayışına bağlı kalınsa da yeni arayışların da ortaya çıktığı, geometrinin yanında yavaş yavaş bitkisel formların kendini gösterdiği ve aynı zamanda malzeme ve teknik anlamda yeni denemelerin de vücut bulduğu dikkati çekmektedir. Erzurum Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki 1173 adet yazma eser incelenerek 11 adet Arapça muhtevaya sahip yazma eser ciltlerinin Beylikler Dönemine ait olduğu tespit edilmiştir. Cilt sanatı araştırmalarında Erken Devire ait örneklerin az bulunmasından dolayı bu sahadaki çalışmalara katkı sağlamak amacıyla kütüphanedeki eserler irdelenmiş ve ciltler; desen, teknik ve kompozisyon açısından değerlendirilerek diğer müze ve koleksiyonlardaki örneklerle de karşılaştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

erzurum, beylikler, yazma eser, tezyinat, Türk cilt sanatı

SAMPLES OF PRINCIPALITIES BOOKBINDINGS IN ERZURUM MANUSCRIPT LIBRARY

Öz

Art of the Age of Principalities; it appears as a period enriched by the works produced by different administrations in the Anatolian geography. Although this diversity comes to the fore in architecture and other plastic fields, we can talk about a unity when we evaluate it in terms of book arts. Seljuk bookbinders who came to Anatolia via Iran continued their cultural and artistic accumulation in this region without interruption and played an active role in the production of works of the same character during the Principalities Period. While the bindings were adorned with geometric, knitting (interlacing) and rumi motifs, seals with bookbinder signatures and prayer phrases were also used as a decorative element. Turkish bookbinding art, which continued mostly under the roof of the Karamanid Principality and the Mamluks after the Anatolian Seljuks, began to be ornamented with floral in the 14th and 15th centuries and was enriched with the innovations brought by other administrations in the Islamic geography and then transferred to the Ottomans. It has been determined that 11 manuscript bindings with Arabic content from 1173 works in Erzurum Manuscript Library belong to the Principalities Period. The scarcity of examples from this period in bookbinding research, the limited number of sources available from literature reviews, and the fact that no academic study on bookbinding has been carried out in the library until now has prompted our research in this direction. After examining the bindings of the manuscripts in the library, they were evaluated in terms of pattern, technique and composition, and their drawings were made and compared with the examples in other museums and libraries.

Anahtar Kelimeler

Turkish Bookbinding Art, Principalities, Anatolian Seljuk, Ornamentation, Erzurum

Kaynakça

• Acar, A. (2007). “Selçuklu Medreseleri Ve İslam Kültür ve Medeniyetine Kazandırdıkları”. Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyete Katkıları Sempozyumu. 31 Mayıs-1 Haziran-Isparta: 351-364.
• Ali̇kılıç, D, Yılmaz, M. (2018). “Erzurum Kütüphanelerinin Tarihi ve Bugünü”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S63, 705-720.
• Arıtan, A. S. (1992). Konya Dışındaki Müze ve Kütüphanelerde Bulunan Selçuklu ve Selçuklu Üslûbunu Taşıyan Cild Kapakları. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arıtan, A.S. (2008). Karamanoğulları Cild Sanatı. Konya: Extra Dizayn Tasarım Matbaacılık ve Medya Hizmetleri.
• Bilmiş, H. G. (2013). Bursa İnebey Kütüphanesindeki Ortaçağ İslam Ciltlerinin (13-14. Yüzyıl) Cilt Sanatı Açısından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Binark, İ. (1965). “Türk Kitapçılık Tarihinde Cilt Sanatı”. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Türk Kültürü. Ankara: S36. 985-996.
• Boydak, F. Ş. (2020). Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesindeki Selçuklu ve Beylikler Dönemi Ciltleri. Doktora Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çağman, F. (1991). “Baba Nakkaş”. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde, (C.4, ss. 369-370). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çakmak, Y. (2020). Manisa Yazma Eser Kütüphanesindeki Geometrik Tezyinatlı Ciltler. Sanatta Yeterlik Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Dağar, K. (2019). Diyarbakır Ziya Gökalp Kütüphanesindeki Ortaçağ İslam Ciltlerinden Bazı Örnekler. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Edis, A. (2006). Tire Necip Paşa Kütüphanesindeki Cild Örnekleri. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurtoğlu, M. (2019). “Erzurum Şeyhler Vakfı ve Külliyesi”. Vakıflar Dergisi. S51. 181-184.
• Küçük, C. (1995). “Erzurum”. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde, (C.11, ss. 321-329). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler; Selçuklu Çağı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları:503, Sanat Eserleri Dizisi:1
• Öcal, O. (1971). Kitabın Evrimi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ohta, A. (2016). “The Bindings of Qansuh al-Ghawri”. Art, M. Rogers & R.W. Haddon (Ed.), Trade and Culture in the Islamic World and Beyond; From the Fatimids to the Mughals içinde (ss. 264-276). London: Gingko Library.
• Özyıldız, İ. (2019). Süleymaniye Kütüphanesi Şehzade Mehmed Koleksiyonunda Geometrik Süslemeli Ciltler. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Pedersen, J. (2013). İslam Dünyasında Kitabın Tarihi. (Çev. Mustafa Macit Karagözoğlu). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Sarıtepe, S. (2007). Sivas Ziya Bey Kütüphanesindeki Kitap Kapakları. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, C. (2011). Bursa Türk İslam Eserleri Müzesinde Sergilenen Tezhipli Yazmalar. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.