SAĞLIK İLETİŞİMİNDE YALAN HABER-YANLIŞ ENFORMASYON SORUNU VE DOĞRULAMA PLATFORMLARI

Yıl 2017, Sayı: 14, 81 - 100, 12.12.2017

Recep Ünal , Ahmet Taylan

Öz

Tarih boyunca söylenti, dedikodu, yalan haber ve
yanlış bilgi çeşitli amaçlarla kullanılmış ve etkileri tartışmalara konu
olmuştur. Ancak yeni medya ortamında doğruluğu henüz kanıtlanmamış
enformasyonunun ya da yalan haberin yayılım hızı artmış, bu tür içerikler hem
profesyonel içerik sağlayıcılar hem de kullanıcı türevli içerik yoluyla kısa
sürede geniş kitlelere ulaşmıştır. Yapılan araştırmalar sağlık ile ilgili
konularda da İnternet’in kullanıcılar tarafından bilgi edinme kaynağı olarak
kullanıldığı ancak bu kullanıcılardan sadece dörtte birinin bilginin kaynağının
güvenilir olup olmadığını sorguladığını ortaya koymuştur. Web siteleri ve
sosyal medya ağları üzerinden yayılan yalan haberler ve yanlış bilgi,  popüler mesajlaşma uygulaması WhatsApp
aracılığıyla da dağıtılmaya başlanmış, özellikle kamuoyunda sağlıkla ilgili
endişe yaratma ya da hasta kişiler üzerinden dramatik yalan hikâyeler yaymanın
ortamı haline gelmiştir.

Bu çalışmada yeni medya ortamında yayılan bu tür
enformasyonun önlenmesinde doğrulama platformlarının ne tür bir işlevi olduğu
incelenmiş, Türkiye’de faaliyet gösteren teyit.org doğrulama platformunun İnternet
üzerinden yayılan sağlıkla ilgili iddialar ile ilgili yaptığı incelemenin
sonuçlarının ne olduğu ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmada, İnternet,
sosyal medya ve WhatsApp grupları üzerinden paylaşılan sağlık konusundaki 19
iddianın sadece birinin doğru bilgi olduğu, bu tür enformasyonun en fazla
sosyal medya ve WhatsApp üzerinden yayıldığı görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler

Sağlık haberciliği, yalan haber, yeni medya, sosyal medya, doğrulama platformları

Kaynakça

• Anderson, J. ve Rainie, L. (2017). The Future of Truth and Misinformation Online. http://www.pewinternet.org/2017/10/19/the-future-of-truth-and-misinformation-online/
• Aragão, A. (2017). WhatsApp Has A Viral Rumor Problem With Real Consequences. https://www.buzzfeed.com/alexandrearagao/whatsapp-rumors-have-already-provoked-lynch-mobs-a?utm_term=.payD3bNaaw#.ak9VQErXX5
• Binark, M. ve Bayraktutan, G. (2013). Ayın Karanlık Yüzü: Yeni Medya ve Etik. İstanbul: Kalkedon Yayıncılık.
• Büyüktanır, S. (2017). İnternet haberlerini doğrulamak için ‘teyit.org’. http://gorunumgazetesi.net/medya-etik/internet-haberlerini-dogrulamak-icin-teyit-org
• Castells, M. (2005). Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür Birinci Cilt, Ağ Toplumun Yükselişi. (Çev. Ebru Kılıç). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Digital News Report (2017). Reuters Institute. https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/Digital%20News%20Report%202017%20web_0.pdf
• Fox, S. (2006). Online Health Search 2006. http://www.pewinternet.org/2006/10/29/online-health-search-2006/
• Fox, S. (2011). The Social Life of Health Information, 2011. http://pewinternet.org/Reports/2011/Social‐Life‐of‐Health‐Info.aspx
• Jenkins, H. (2016). Cesur Yeni Medya. Teknolojiler ve Hayran Kültürü. (Çev. N. Yeğengil). İstanbul: İletişim Yayınları
• Keyes, R. (2017). Hakikat Sonraı Çağ. Günümüz Dünyasında Yalancılık ve Aldatma. (Çev. D. Özçetin). İzmir: Delidolu Yayınları
• Lau, A., Gabarron, Fernandez-Luque L, Armayones M. (2012). Social media in health--what are the safety concerns for health consumers?. Health Information Management Journal, 41(2), 30-35.
• Lazer, D., Baum, M., Grinberg, N., Friedland, L., Joseph, K., Hobbs, W, Mattsson, C. (2017). Combating Fake News: An Agenda for Research and Action. https://shorensteincenter.org/combating-fake-news-agenda-for-research/
• Mukherjee, K. (2017). On WhatsApp, Fake News is Nearly Impossible to Moderate. Is That a Bad Thing?. https://www.stopfake.org/en/on-whatsapp-fake-news-is-nearly-impossible-to-moderate-is-that-a-bad-thing/
• Nielsen, R. K. ve Graves, L. (2017). “News you don’t believe”: Audience perspectives on fake news, (October), 1–8. https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/2017-10/Nielsen%26Graves_factsheet_1710v3_FINAL_download.pdf
• Schmidt, A. L., Zollo, F., Del Vicario, M., Bessi, A., Scala, A., Caldarelli, G., … Quattrociocchi, W. (2017). Anatomy of news consumption on Facebook. Proceedings of the National Academy of Sciences, 114(12), 3035–3039. doi:10.1073/pnas.1617052114
• Silverman, C. (2015). Lies, Damn Lies, And Viral Content How News Websites Spread (And Debunk) Online Rumors, Unverified Claims, And Misinformation. Tow Center for Digital Journalism A Tow/Knight Report.
• Stencel, M. (2017). International fact-checking gains ground, Duke census finds. https://reporterslab.org/international-fact-checking-gains-ground/
• Sudagezer, E. (2017). Google'ın bilgi doğrulama sistemi, sansürün önünü açar mı?. http://t24.com.tr/haber/googlein-bilgi-dogrulama-sistemi-sansurun-onunu-acar-mi,398429
• Uzunoğlu, S. (2017). Yalan haber nedir? Ona karşı neden savunmasızız?. https://journo.com.tr/yalan-haber-nedir
• Van Dijck, J. (2016). Senin Gibi Kullanıcılar mı? Kullanıcı Türevli İçerikteki Failliği Kuramlaştırmak. Yeni Medya Kullanıcının Yükselişi içinde. (Ed. H. Hülür, C. Yaşın). 160-184. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Wardle, C. (2017). Fake news. It’s complicated. First Draft, ss. 1–11. https://firstdraftnews.com