Dünyadaki Bazı Önemli Boğazlar ile Kanalların Coğrafi Özellikleri ve Jeopolitik Önemleri

Yıl 2017, Cilt: 21 Sayı: 3, 879 - 940, 20.09.2017

Zeki Koday , Saliha Koday , Çağlar Kıvanç Kaymaz

Öz

Dünya
üzerinde doğal veya yapay yollardan açılmış olan önemli denizyolu geçitleri
olarak nitelendirilen boğaz ve kanallar jeopolitik, jeostratejik ve jeoekonomik
açıdan oldukça önemli bir role sahiptir. Ayrıca bu stratejik alanlar bulunduğu
ülkeler ile denizyolu ulaşımında bu yolları ve geçitleri kullanan ülkeler
açısından küresel öneme sahiptir. Deniz ticareti başta olmak üzere askeri
açıdan da önemli sayılan bu alanlar yüzyıllar boyunca ülkelerin hâkim olmayı
istedikleri ve halende bu amaç doğrultusunda dünya hâkimiyeti için dikkatlerini
verdikleri bariz bir şekilde görülmektedir. Bu kapsamda dünyadaki bazı önemli
boğaz ve kanalların coğrafi özellikleri ile jeopolitik açıdan taşımış oldukları
önem çalışmada genel hatlarıyla incelenmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırma ve
incelemeler neticesinde dünyada birçok boğaz ve yapay yollardan açılmış
kanallar bulunmasına karşın jeopolitik ve coğrafi özellikleriyle bazılarının
daha çok ön plana çıktıkları görülmektedir. Boğazlar ve kanallar her ne kadar
karaları ayırıcı bir rol üstlenmiş olsalar da aynı zamanda birleştirici bir
yanı olduğu da gerçektir. Dünya ticaretinin % 80’lere yakınının önemli deniz
yolları ve mesafeyi kısaltıcı özellikleriyle boğazlar üzerinden akması her yıl
bu alanlardan milyonlarca yük, tanker ve yolcu gemilerinin geçişine sahne
olmasında etkili olmuştur. Bu ekonomik boyutunun yanı sıra askeri açıdan da bu
alanlar ülke savunmaları için taşımış oldukları önem jeostratejik planların
belirlenmesi üzerinde de rol oynadığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Boğazlar, Kanallar, Coğrafya

Kaynakça

• Akbulut, G. (2011). “Coğrafî Bakımdan Türkiye’nin Enerji Kaynaklarının Değerlendirilmesi”. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15.09.2007, Bildiriler, 27-48, Ankara.
• Akçadağ, E. (2015). ABD’nin Panama Kanalı’na Rakip: Çin’in Nikaragua Kanalı, Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM), No: 1180, 1-2.
• Akengin, H. (2012). Siyasi Coğrafya İnsan ve Mekân Yönetimi (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Akengin, H. (2016). “Türkiye’nin Jeopolitiği”. Meryem Hayır Kanat (Ed.), Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, 1-28, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Akten, N. (2003). “The Strait of Istanbul (Bosphorus) The Seaway Separating The Continents With Its Dense Shipping Traffic”. Turkish Journal Marine Sciences, 9(3), 241-265.
• Algan N. ve Sav, Ö. N. (2000). “Türk Boğazları’nda Çevrenin Korunmasına Yeni Yaklaşım: Özellikle Duyarlı Bir Deniz Alanı”, Marmara Denizi 2000 Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Bayram Öztürk, Mikdat Kadıoğlu, Hüseyin Öztürk (Ed.), Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 11-12 Kasım 2000.
• Atalay, İ. (2011a). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği (8. Baskı). İzmir: META Basım Matbaacılık.
• Atalay, İ. (2011b). Genel Coğrafya (2. Baskı). İzmir: META Basım Matbaacılık.
• Başar, E. (2010). “Investigation into Marıne Traffıc and A Risky Area in The Turkish Straits System: Canakkale Strait”. Transport, 25(1), 5-10.
• Bediz, D. (1951). “Süveyş Kanalının Önemi”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 9(3), 329-352.
• Celalifer Ekinci, A. (2012). İran’ın Stratejik Kartı Olarak Hürmüz Boğazı’nın Önemi Akademik Orta Doğu, 6(2), 21-39.
• Demir, A. (2014). “İran’ın Basra Körfezi’ni Bloke İhtimali ve Hürmüz Boğazı’ndan Geçişlerin Uluslararası Hukuk Açısından Analizi”. Savunma Bilimleri Dergisi, 13(1), 107-140.
• Deniz Sektörü Raporu, (2016). İstanbul: İstanbul ve Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz Bölgeleri Deniz Ticaret Odası.
• Deniz Ticareti 2015 İstatistikleri (2015). Deniz Taşıtları, Denizyolu Taşıma, Teşvik ve Gemi Sanayi İstatistikleri. Ankara: T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü.
• Doğanay H. (1998). Enerji Kaynakları. Ankara: Kariyer Matbaacılık,
• Doğanay, H. (2014). Türkiye Beşeri Coğrafyası. Ankara: Pegem Akademi.
• Eisenstadt, M. (1996). Iranian Military Power Capabilities and İntentions. Washington DC: The Washington Institute for Near East Policy, Policy Papers 42.
• Erol, A. (2000). “Boğazlarımızda Kaza Olasılığı En Alt Düzeye Nasıl İndirilir?”, Marmara Denizi 2000 Sempozyumu Bildiriler Kitabı,
• Bayram Öztürk, Mikdat Kadıoğlu, Hüseyin Öztürk (Ed.), Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Yayınları, Yayın No: 5, İstanbul, 11-12 Kasım 2000.
• Ertek, A. (2016). “Türkiye’nin Hidrografik Özellikleri”. Meryem Hayır Kanat (Ed.), Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, 71-117, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Groves, S. (2011). Accession to The U.N. Convention on The Law of The Sea Is Unnecessary to Secure U.S. Navigational Rights and Freedoms. http://www.heritage.org/research/reports/2011/08/accession-to-un-convention-law-of-the-sea-is-unnecessary-to-secure-us-navigational-rights-freedoms Erişim Tarihi: 18.03.2017.
• Günel, K. (2008). Coğrafyanın Siyasal Gücü. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Güner, İ. (2010). “Türkiye’nin Coğrafi Konumu Sınırları ve Jeopolitiği”. Hakkı Yazıcı ve Mehmet Kürşat Koca (Ed.) Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği (2. Baskı), 1-40, Ankara: Pegem Akdemi.
• Gürdeniz, C. (2009). The Role Of Sea Security on The Security of Energy Supply, International Symposium of Seeking of Common Resolution for Energy Security. http://www.harpak.edu.tr/saren2/files/GSD/SYMPOSIUM%20BOOK_ING.pdf Erişim Tarihi: 18.03.2017.
• Ilgar, R. (2002). “Çanakkale Boğaz Ekosisteminde Ulaşım Faaliyetleri”. Doğu Coğrafya Dergisi, 7(8), 45-59.
• Ilgar, R. (2010). “Investigation of Transit Maritime Traffic in the Strait of Çanakkale (Dardanelles)”, World Journal of Fish and Marine Sciences, 2(5), 427-435.
• Ilgar, R. (2015). Çanakkale Boğazı’ndaki Gemi Hareketliliği ve Kaza Risk Haritasının Belirlenmesi”. Türk Coğrafya Dergisi, 65, 1-10.
• Karadağ, A. (2016). “Türkiye Ulaşım Coğrafyası”. Meryem Hayır Kanat (Ed.), Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, 433-457, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karam, R. A. (2012). “The Strait of Hormuz: What’s at Stake?”, Foreign Policy Journal, 12 Ocak 2012,
• http://www.foreignpolicyjournal.com/2012/01/12/the-strait-of-hormuz-whats-at-stake/ Erişim Tarihi: 09.03.2017.
• Kurumahmut, A. (2006). Montrö Sözleşmesi. Türk Boğazları ve Karadeniz, İstanbul: Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Omidi, A. (2011). “Will Iran Block the Hormuz Strait?”, Foreign Policy Journal, 23 Aralık 2012,
• http://www.foreignpolicyjournal.com/2011/12/23/will-iran-block-the-hormuz-strait/ Erişim Tarihi: 09.03.2017.
• Özey, R. (2011). Günümüz Dünya Sorunları. İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Özey, R. (2012). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği (3. Baskı). İstanbul: Aktif Yayınevi.
• Özey, R. (2014). Dünya ve Türkiye Ölçeğinde Siyasi Coğrafya. İstanbul: Aktif Yayınları.
• Özşahin, E. (2015). “İstanbul’un Tektonik Jeomorfolojisi (KB Türkiye)”. Route Educational and Social Science Journal, 2(2), 200-225.
• Pazarcı, H. (1989). Uluslararası Hukuk Dersleri (3. Baskı). Ankara: A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Basın-Yayın Yüksekokulu Basımevi.
• Renee P. (2010). “Karadeniz ve Boğazlar Meselesi”, Ocak-Nisan 2010, (çevrimiçi),
• http://www.johschool.com/Makaleler/1781106008_11-%20Renee%20Pithon%20Karadeniz%20ve%20Bo%C4%9Fazlar%20Meselesi.pdf, 28.10.2013. Çeviren: Hüseyin NURİ Tarih Okulu Ocak – Nisan 2010, VI, 73-93.
• Sevgi, C. (1988). “Jeopolitik ve Jeostratejinin Tarihsel Gelişimi Açısından Türkiye’nin Stratejik Konumu”. Ege Coğrafya Dergisi, 4(1), 214-249.
• Şahin, İ. F. (2010). “Türiye’de Ulaşım”. Hakkı Yazıcı ve Mehmet Kürşat Koca (Ed.) Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği (2. Baskı), 1-40, Ankara: Pegem Akdemi.
• Şener, B. (2015). “Tarihsel Boyutlarıyla Boğazlar’ın Jeopolitik ve Jeostratejik Önemi”. International Journal of Social Science, 35, 327-349.
• Şimşek, İ. (2014). Türkiye’nin Jeopolitik Önemi; Köprü mü, Kanat mı, Merkez mi? http://www.tasam.org/tr-TR/Icerik/5222/turkiye_kopru_mu_kanat_mi_merkez_mi Erişim Tarihi: 18.03.2017.
• Talmadge, C. (2008). “Closing Times: Assessing The Iranian Threat to The Strait of Hormuz”. International Security, 33(1), 82-117.
• Tamçelik, S. (2011). “Kıbrıs’taki İngiliz Üslerinin Stratejik Önemi”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(1), 1510-1539.
• Tarakçı, N. (2003). Devlet Adamlığı Bilimi: Jeopolitik ve Jeostrateji. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Tarkçı, N. (2007). Türkiye ve Dünya Üzerine Jeopolitik Analizler Sorunlar ve Çıkış Yolları. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Taşlıgil, N. (2004). “İstanbul Boğazı’nın Ulaşım Coğrafyası Açısından Önemi”. Marmara Coğrafya Dergisi, 10, 1-18.
• Tümertekin, E. (1987). Ulaşım Coğrafyası (2 Baskı). İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 2053, Coğrafya Enstitüsü Yayınları No: 85, İstanbul: Türkiyat Matbaacılık.
• Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2007). Ekonomik Coğrafya Küreselleşme ve Kalkınma. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Türkeş, M. (2007). “Prof. Dr. Oğuz Erol’a Göre Çanakkale Yöresinin Jeomorfolojik ne Neotektonik Evrimi”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 129-145.
• United Nations, (2016). United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), Review of Maritime Transport, New York and Geneva: Unıted Natıons Publıcatıon.
• Uzun, E. (2003). “Tehlikeli Madde Taşıyan Ticaret Gemileri Hakkında Milletlerarası Standartlar ve Boğazlardan Geçiş”. Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 23(1-2), 851-875.
• Ünsan Y., İnsel M. ve Helvacıoğlu, İ. H. (2007). “Dünya Deniz Ticareti ve Gemi Filosu Analizi”, 426-437, 7. Ulaştırma Kongresi, 28.04.2014, http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/3122.pdf Erişim Tarihi: 18.03.2017.
• Vank, D. M. (1998). “Uluslararası Boğazların Hukuki Statüsü Geçiş Rejimleri ve Türkiye Boğazları”. Ankara Barosu Dergisi, 1, 84-116.
• Wenger, A., Orttung, R. ve Perovic, J. (2009). Energy and The Transformation of International Relations. Oxford University Press.
• Yüce, K. Ç. (2006). Kafkasya ve Orta Asya Enerji Kaynakları Üzerinde Mücadele. İstanbul: Ötüken Yayıncılık.
• Zengin, E. (2013). “Türk Boğazlarında Geçiş Rejimi ve Türkiye’nin Boğazlardan Geçişi Düzenleme Yetkisi”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, 2(2), 41-56.
• https://www.linkedin.com/pulse/d%C3%BCnya-deniz-ta%C5%9F%C4%B1mac%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%B1-rotalar%C4%B1-b%C3%B6l%C3%BCm-1-orhan-veli-koyuncuoglu Erişim Tarihi: 05.03.2017.
• http://www.worldshipping.org/about-the-industry/global-trade/trade-statistics#2 Erişim Tarihi: 05.03.2017.
• http://nicolasrapp.com/shop/wp-content/uploads/2014/10/F21CHAv2-1.jpg Erişim Tarihi: 05.03.2017.
• http://www.istanbultekneturlari.com/istanbul-bogazi/olusumu Erişim Tarihi 10.02.2017.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Malakka_Bo%C4%9Faz%C4%B1 Erişim Tarihi: 20.02.2017.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Cebelitar%C4%B1k_Bo%C4%9Faz%C4%B1 Erişim Tarihi: 20.02.2017.
• http://www.nenedirvikipedi.com/cografya/hurmuz-bogazi-nerede-bulunur-hangi-kitalari-birbirinden-ayirir-hurmuz-bogazinin-ozellikleri-3808.html Erişim Tarihi: 23.02.2017.
• https://www.turkcebilgi.com/macellan_bo%C4%9Faz%C4%B1Erişim Tarihi: 20.02.2017.
• http://danmarkshistorien.dk/leksikon-og-kilder/vis/materiale/vitus-jonassen-bering-1681-1741/?no_cache=1 Erişim Tarihi: 20.02.2017.
• http://www.dho.edu.tr/sayfalar/00_anasayfa/11_pusula/71/suveys-kanali.html Erişim Tarihi: 20.02.2017.
• http://www.bbc.com/news/world-latin-america-11953800 Erişim Tarihi: 20.02.2017.
• http://www.nuveforum.net/1038-afrika/56097-misir-cumhuriyat-masr-al-arabiya-cografya-ekonomi-turizm-kulturel-miras/ Erişim Tarihi: 20.02.2017.
• https://atlantis.udhb.gov.tr/istatistik/gemi_gecis.aspx Erişim Tarihi: 20.02.2017.