Psikanalitik Bir Kavrayış ile “Kelebek Etkisi” Serisi: Dissosiyasyon Dehlizlerinde Dolaşan Ana/Vaka Karakterlerin Çekici Öyküsü

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 4, 2407 - 2431, 31.12.2018

Mehmet Yılmaz , Ferdi Candan

Öz

Gösterime
girdiği 2004 yılında olağan dışı yaşam öykülerine sahip karakterleri bir o
kadar sıra dışı olaylar içinde sunan “Kelebek Etkisi/ The Butterfly Effect”
adlı yapım, konusu ve karakterleri ile ilgi uyandırmış ardından 2006 ve 2009’da
aynı adlı ve ortak temalı yapımlar ile seri niteliği kazanmıştır. Serinin üç
filminde de karakterlerin ve olayların kurgulanmasında psikanalizin alanına
giren ve genel bir çatı olarak “dissosiyasyon” kavramı altında açıklamasını
bulan vakaların yaşantılarından önemli ölçüde yararlanıldığı savı ekseninde
serinin her üç filmindeki ana karakterlerin odağında psikanalitik film
çözümleme yaklaşımı ile irdelenmesi hedeflenmektedir. Psikanaliz,
psikopatolojinin ele aldığı farklı ruhsal sorunlar ve bu sorunlarla mücadele
eden danışanların öyküleri ile sinemaya bir bakıma yeni temalar önererek ilham
olmaktadır. Birbirine benzeyen anlatılarla dolu sinemanın farklılık
arayışlarına karşılık gelen söz konusu temalardan  “dissosiyasyon”un da “Kelebek Etkisi/ Butterfly Effect Serisi”
için bir tema olarak alındığı anlaşılmaktadır. Serinin her üç yapımında da
belirgin biçimde ana karakterlerin temayı taşıdığı görülmektedir. “Dissosiyasyon”
mekanizmasını aşırı şekilde kullanan ana karakterlerin kendi zihinlerinde
yaşadığı zaman sıçramaları, serinin tüm filmlerinde ortak bir payda görünümüyle
ana karakterlerin yer yer kontrolünde zorlandığı özel bir güç olarak dış dünyadakilerin
de paylaşımına açılan olaylar dizisinin esin kaynağıdır. Sinema ve psikanaliz
ilişkisi, yalnızca psikanalizin sinemaya konu vermesi ile değil aynı zamanda
psikopatolojinin karmaşık ruhsal sorunlarının incelenmesinde araştırmacılara
anormal psikolojiyi psikanalitik tanı yöntemlerini kullanarak betimleme
konusunda sağladığı kılavuzun filmlerin çözümlenmesinde de bir yaklaşım olarak
yararlanması ile de karakterize edilebilmektedir. Bu boyutu ile psikanalitik
yaklaşım, serinin tüm filmlerinde karakterlerin inşasında ve olaylar dizisinin
akışında önemli ölçüde ilham alınan ve çözümlemenin merkezine konumlandırılan
“dissosiyasyon” olgusunun analizinde de yol gösterici olmaktadır. Çalışmada,
psikanalitik film çözümleme yaklaşımı çerçevesinde serideki her filmin ana
karakteri (Evan Treborn, Nick Larson ve Sam Reide) ve karaktere bağlı olarak
konuyu destekleyen olaylar dizisi tematik film analizi yöntemi ile ele alınarak
seri örneğinde psikanalitik ve sinema bağına projeksiyon tutulmak
istenmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Psikanalitik Yaklaşım, Film Eleştirisi, dissosiyasyon, dissosyatif bozukluklar

Kaynakça

• Arslan, U. T. (2009). Aynanın sırları: Psikanalitik film kuramı, Kültür ve İletişim, 12.1: 9-38.
• Botz-Bornstein, T. (2011). Filmler ve Rüyalar: Tarkoski, Bergman, Sokurov, Kubrick, Wong Kar-Wai, İstanbul: Metis Yayınları.
• Braun, Bennet G. &Sachs, Roberta G. (1985). The development of multiple personalty disorder: predisposing, precipitating, and perpetuating factors. In RP. Kluft, (Ed.), Childhood antecedents of multiple personality, Washington DC: American Psychiatric Press.
• Brunet. A., Holowka, DW., Laurence, JR. (2001). Dissociation. In Encyclopedia of the Neurological Sciences (Eds MJ Aminoff, RB Daroff):304-307. San Diego: Academic Press: 304-307.
• Butler, Andrew M. (2011). Film Çalışmaları, İstanbul: Kalkedon
• Butler LD., Duran REF., Jasiukaitis P., Kopman C., Spiegel D. (1996). Hypnotizability and traumatic experience: a diathesis-stress model of dissociative symtomatology. Am J Psychiatry, 153 (7).
• Candan, F. ve İlden, S. (2017). ‘‘A Clockwork Orange’’ Filmi Üzerine Freudyen Kişilik Kuramları Çerçevesinden Psikanalitik Bir Bakış, Muğla: 2. Uluslararası Felsefe, Eğitim, Sanat ve Bilim Sempozyumu Tam Metin Bildiri Kitabı.
• Casetti, F. (1997). Theories of Cinema: 1945-1995, Texas: Austin Press.
• Courtois, CA. (1997). Healing the incest wound. Am J Psychotherapy, 51: 464-496.
• Erten, Y. (2010). Karanlık Odadaki Suretler: Aşk, Kurgu ve Oyun Üzerine Yazılar, İstanbul: Goa Yayınları.
• Evren C., Şar, V., Karadag, F. et al. (2007) Dissociative disorders among alcohol-dependent inpatients. Psychiatry Res: 233-241.
• Freud, S. (2004), Sanat ve Sanatçılar Üzerine, (Çeviren: Şimal, K.), İstanbul: (3. Baskı)Yapı Kredi Yayınları.
• Gabbard GO. (2000). Psychodynamic Psychiatry in Clinical Practice, 3rd edition. Washington DC: AmericanPsychiatric Publishing. Gabbard, G. ve Gabbard, K. (2001), Psikiyatri ve Sinema, (Çeviren: Aradam, Y. , Satılmışoğlu, H.), İstanbul: (1. Baskı) Okuyan Us Yayın.
• Gürkan, H. ve Ozan, R. (2014) , Kelebek Etkisi Filmi Örneğinde Karşı Sinemanın Hollywood’da Dönüşümü, İstanbul: (TR Edition 4 (8) Spring 2014) Global Media Journal.
• Indict, W. (2004). Senaryo Yazarları İçin Psikoloji, ( Çeviren: Yılmaz, E. , Karaarslan, Y. ), İstanbul: (2. Baskı) Agora Kitaplığı.
• Kluft, RP. (1995). Six completed suicides in dissociative identity disorderpatients: clinical observations. Dissociation, 8:104-110.
• Lewis, DO., Yeager, CA., Swica Y., et al. (1997). Objective documentation of child abuse and dissociation in 12 murderers with dissociative identity disorder. Am J Psychiatry ; 154: 1703-171.
• Lyssenko, L. (2017). “Dissociation in Psychiatric Disorders: A Meta-Analysis of Studies Using the Dissociative Experiences Scale”, American Journal of Psychiatry- September: 1-10.
• McWilliams, N. (2010). Psikanalitik Tanı, Klinik Süreç İçerisinde Kişilik Yapısını Anlamak, Çeviren: Kalem, E., İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Monaco, J. (2001). Bir Film Nasıl Okunur?, İstanbul: OğlakYay.
• Moran, B. (2007). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: (16. Baskı) İletişim Yayınları.
• Mortimer, L. (2001). “We are the Dance: Cinema, Death and the Imaginary in the Thought of Edgar Morin.” Thesis Eleven 64.
• Öztürk E. ve Şar V. (2005). ‘Apparently normal’ family. A contemporary agent of transgenerational trauma and dissociation. J Trauma Practice ; 4: 287-303.
• Putnam, F.W. (1989). Diagnosis and treatment of multiple personality disorder. New York: Guilford Press.
• Ross, CA. (1991). Epidemiology of multiple personality disorder and dissociation. Psychiatr Clin North Am; 14
• Ross, CA. (1989). Multiple personality disorder: Diagnosis, clinical features, and treatment. New York: Wiley.
• Şar, V. (2009). Psikiyatri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Basım ve Yayınevi.
• Şar, V. (2014). Disosiyatif Kimlik Bozukluğu: Çocukluk Çağı Ruhsal Travmaları ile İlişkili Bir Psikopatoloji, http://www.klinikgelisim.org.tr/eskisayi/kg_22_4/5.pdf, (Erişim Tarihi: 11.12.2014).
• Terbaş, Ö. (2013). Sine-masal Dil ve Psikanalitik Eleştiri, ‘‘Sinema ve Psikanaliz Filmler ve Bilinçdışı’’ Derleme Kitap, Derleyen: Özden Terbaş, İstanbul: (2. Baskı) İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Terr LC. (1991). Childhood traumas: An outline and overview. Am Jour Psych,148(1).
• Üvez, A.S. (1995) Gerçeküstü Akım ve Luis Bunuel Sineması, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yargıç, L.İ., Tutkun H., Şar, V. (1995). Dissosiyatif kimlik bozukluğu hastalarında önde gelen bir yakınma: Baş ağrısı. İstanbul: Ağrı Dergisi ;2:39-43
• Yılmaz, M. ve Candan, F. (2017) ‘‘Kelebek Etkisi/Butterfly Effect’’ (2004) Karakterleri Üzerine Psikanalitik Bir Çözümleme, Antalya: 2. International Academic Research Congress Tam Metin Bildiri Kitabı.