TÜRKÇEDE SON SESTE GÖRÜLEN ÜNLÜ TÜREMELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2015, Sayı: 54, 0 - , 27.07.2015

Süleyman Yalçın

Öz

Ses türemesi, sözcüklerin asıllarında bulunmayan ünlü veya ünsüz bir sesin türemesi olayıdır. Bu türemeler sözcüklerin ön, iç ve son seslerinde görülmektedir. Konumuzu oluşturan son sesteki türemelere bakıldığında bu tür türemelerin çoğunlukla ünlüler üzerine yoğunlaştığı görülmektedir.

Son seste türemiş olduğu düşünülen ünlüler, bilim adamları tarafından çok çeşitli sebeplere dayandırılmıştır. Fakat bu konuda tam bir mutabakata varılamamıştır. Bazı araştırmacılar son sesteki ünlüleri gereksiz bir şekilde ortaya çıkan okutma ünlülerine bağlarken bazı araştırmacılar ise birincil uzun ünlülerin kısalmasına, son sesteki ünsüz çiftlerine veya türeyen ünlünün bir türeme olmadan sözcüğün aslına ait bir unsur oluşuna bağlamaktadırlar.

Bu çalışma son seste görülen ünlü türemelerinin gerçek bir türeme olup olmadığının ve eğer türemeyse bile bağlı bulunduğu asıl nedenin ne olduğunun tespit edilmesini amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, ses türemesi, son seste türeme, ünlü türemesi

Kaynakça

• Akbaba, D., E. (2007). Nogay Türkçesi. Türk Lehçeleri grameri. (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alkaya, E. (2008). Sibirya Tatar Türkçesi. Ankara: Turkish Studies Yayınları.
• Arıkoğlu, E. (2007). Hakas Türkçesi. Türk Lehçeleri grameri. (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arıkoğlu, E. ve Kuular, K. (2003). Tuva Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baskakov, A. N. (1958). Karakalpaksko-Russkiy slovar. (Redaktör: A. N. Baskakov). Moskova.
• Baskakov, A. N. (2006). Türk dillerinin tarihi-tipolojik sesbilimi. (çev. Kenan Koç ve Oktay Selim Karaca). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Baskakov, A. N. ve diğerleri. (1974). Karaimsko-Russko-Polskiy slovar. Moskova.
• Başdaş, C. (2008). Kırgız Türkçesinde ünlü türemesi. Turkish Studies (Türkiye Dışındaki Türkler Dosyası), International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3(7), 13, Fall 2008, www.turkishstudies.net, 200-209.
• Başdaş, C. ve Kutlu, A. (2004). Kırgız Türkçesi grameri. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Yayınları.
• Baykoca, L. F. (2007). Kuzey grubu Türk şivelerinin karşılaştırmalı yapım ekleri (Kazak Türkçesi, Kumuk Türkçesi, Nogay Türkçesi, Karaim Türkçesi). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bayram, B. (2007). Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi sözlük. Konya: Tablet Yayınları.
• Buran, A. (2008). Gakgo/Gakgoş kelimesinin kökeni ve anlamı. Makaleler. (ed. M. Dursun Erdem). (Yay. haz. Ercan Alkaya, Süleyman Kaan Yalçın, Murat Şengül). Turkish Studies Publication, Series V., 160-164.
• Buran, A. ve Alkaya, E. (2014). Çağdaş Türk yazı dilleri-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Buran, A. ve Alkaya, E. (2014). Çağdaş Türk yazı dilleri-III. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Buran, A., Alkaya, E. ve Özeren, M. (2014). Çağdaş Türk yazı dilleri-IV. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. İstanbul: Enderun Kitabevi Yayınları.
• Ceylan, E. (1997). Çuvaşça çok zamanlı ses bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Choi, H. (1992). Oğuz grubu Türk lehçelerinin karşılaştırmalı ses bilgisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Choi, H. W. (2010). Türkçe, Korece, Moğolca ve Mançu Tunguzcanın karşılaştırmalı ses ve biçim bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre thirteenth-century Turkish. London: Oxford University Press.
• Coşkun, V. (2000). Özbek Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Delice, T., B. (2010). Türkmen Türkçesinde fiil. Yayımlanmamış doktora tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dilek, F. G. (2007). Altay Türkçesi. Türk Lehçeleri grameri. (Ed: Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Divanü Lûgat-it Türk dizini. (1972). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Durmuş, O. (2009). Çuvaşçanın şekil bilgisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eker, S. (1998). Kıpçak grubu Türk lehçelerinin karşılaştırmalı ses bilgisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Ergin, M. (1997). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gabain, A. V. (2003). Eski Türkçenin grameri. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ganiyev, F. A. (2013). Bugünkü Tatar Türkçesinde söz yapımı. (çev. Murat Özşahin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güngördü, E. (2009). Türkçede -kA- pekiştirme eki. TDAY-Belleten 2009-II, s. 7-43.
• Hacıeminoğlu, N. (1991). Türk dilinde yapı bakımından fiiller. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kadırova, N. (2012). Kırgız Türkçesi ile Altay Türkçesinde karşılaştırmalı fiil. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Karaağaç, G. (2010). Türkçenin ses bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü I. (1991). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları,
• Kartallıoğlu, Y. ve Yıldırım, H. (2007a). Türkiye Türkçesi. Türk lehçeleri grameri. (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kartallıoğlu, Y. ve Yıldırım, H. (2007b). Azerbaycan Türkçesi. Türk lehçeleri grameri. (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kasapoğlu Çengel, H. (2005). Kırgız Türkçesi grameri ses ve şekil bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kasapoğlu Çengel, H. (2007). Kırgız Türkçesi. Türk lehçeleri grameri. (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Koç, K. ve Doğan, O. (2004). Kazak Türkçesi grameri. (Redaktör: Ayabek Bayniyazov). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lessing, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe sözlük 1 (A-N). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mustafayev, E. ve Şçerbinin, B. G. (1995). Büyük Rusça-Türkçe sözlük. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Öner, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özkan, N. (1996). Gagavuz Türkçesi grameri (giriş-ses bilgisi- şekil bilgisi- cümle-sözlük-metin örnekleri). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk, R. (1994). Yeni Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk, R. (1997). Uygur ve Özbek Türkçelerinde fiil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk, R. (2007). Özbek Türkçesi. Türk lehçeleri grameri. (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Pekacar, Ç. (2007). Kumuk Türkçesi. Türk lehçeleri grameri. (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sağlam, B. (2014). Çağdaş Türk lehçelerinde şekil bilgisi ortaklıkları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sağol Yüksekkaya, G. (2010). Alıntı kelimelerde son türeme. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5/1 Winter, 90-104.
• Serebrenikov B. A. ve Gadjieva N. Z. (2011). Türk yazı dillerinin karşılaştırmalı tarihî grameri. (çev. Tevfik Hacıyev ve Mustafa Öner), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sevortyan E. V. (1980). Etimologiçeskiy slovar Tyurkskih yazıkov. Moskova.
• Starostin, S. A., Dybo, A. V., Mudrak, O. A. (2003). An etymological dictionary of Altaic languages. Leiden.
• Tamir, F. (2007). Kazak Türkçesi. Türk lehçeleri grameri. (ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tekin, T. (2003). Orhun Türkçesi grameri. (Yay: Mehmet Ölmez). İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9.
• Tekin, T. (2005b). Amca ve teyze kelimeleri hakkında. Makaleler 3 (Çağdaş Türk dilleri). (haz. Emine Yılmaz-Nurettin Demir). Ankara: Grafiker Yayınları. 201-213.
• Tekin, T. ve diğerleri (1995). Türkmence Türkçe sözlük. (Yay: Mehmet Ölmez). Ankara: Simurg Yayınları.
• Toparlı, R. ve diğerleri. (2003). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uygur, C., V. (2010). Karakalpak Türkçesi grameri. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Yalçın, S., K. (2013). Çağdaş Türk lehçelerinde ünlüler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, E. (2002). Çuvaşça çok zamanlı morfoloji. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız sözlüğü, cilt I-II. (çev. Abdullah Taymas). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.