KÜLTÜREL DOKU-İLETİŞİM BAĞLAMINDA NASREDDİN HOCA FIKRALARINDA TÜRK AİLESİ

Yıl 2017, Sayı: 59, 401 - 419, 31.05.2017

Cafer Özdemir

Öz

Sözlü edebiyatımızın en yaygın türlerinden biri olan fıkralar, güldüren ve güldürürken düşündüren bir işleve sahiptir. Fıkralarda “tipler” ve bunlar etrafında gerçekleşen “olaylar” ön plana çıkmaktadır. Olay örgüsünün oluşumu ve mantıksal çerçevede üst yapısının kuruluşunda tiplerin karakteristik özelliklerinin ve tipi şekillendiren kültürel dokunun etkin olduğu görülür. Olayın teşekkülünde etkin rol oynayan ana tipin yanında, toplumun bir parçası olma bağlamında fıkralarda başka kişilere de yer verildiği görülür.  Şahıs kadrosu olarak ifade edeceğimiz bu kişi topluluğunun yaşanılan realiteye uygun olarak birbirleriyle farklı bağlarının olması gerekmektedir. Komşuluk, arkadaşlık, evlilik, askerlik bu bağlardan birkaçı olarak verilebilir. 

Nasreddin Hoca fıkraları, tarihi süreçte fıkra türünün Türk toplumundaki yeri açısından hem sözlü hem de yazılı gelenekte en ön sırada yer almaktadır. Türk yaşam tarzı ve felsefesinin, inanç sistemlerinin derin bir bakış açısını yansıtan bu fıkralar hâkim kültüre ait önemli malzemelere sahiptir. Bunlardan biri de Türk aile yapısıdır. Hocanın ailesi başta olmak üzere Türk aile yapısı ve aile içi ilişkilerde iletişim yolları ve davranış yapılarının fıkralara yansıdığını söylemek mümkündür. Bu aile yapısının şekillenmesinde yaşanılan kültürün etkisi olduğu görülür. Bu kültürün aile içi ilişkileri dizayn ettiği gözlerden kaçmaz. Bunun yanında hâkim tipin özelliğinin de dikkate alınması gerekir. Çünkü Nasreddin Hoca, şahsında temsil ettiği değerleri harmanlayarak olaylara ve çeşitli yaşantılara farklı bakış açıları getirmiş, bu da onun aile içi ilişkilerine yansımıştır.

Çalışmada toplum yapısının ve kültür kodlarının Nasreddin Hoca fıkralarına nasıl yansıdığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Öncelikle aileyi oluşturan fertler arasındaki ilişki ve bu ilişkiyi şekillendiren kültürel unsurlar üzerinde durulmuştur. Daha sonra “gerçeklik, mizah, toplumsal roller, gelenek, önyargı ve diğer bireylerin etkisi” gibi etkenler açısından aile içi ilişkiler değerlendirilmiştir.

Sonuç olarak Nasreddin Hoca fıkralarında Türk aile yapısının ve bireyler arası ilişkilerin kültürel unsurlara göre şekillendiği ve hocanın kişiliğinin buna büyük katkı sağladığı görülmüştür.  Aile içinde kocanın, eş olarak kadının, çocukların ve diğer kişilerin kendilerine biçilen rolleri yerine getirdiklerini, sözlü anlatım vasıtasıyla bu rollerin nesilden nesle aktarıldığını söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Nasreddin Hoca, kültür, iletişim, Türk ailesi

TURKISH FAMILY IN THE ANECDOTES OF MULLAH NASRUDDIN WITHIN THE CONTEXT OF CULTURAL TEXTURE - COMMUNICATION

Öz

Anecdotes, which are one of the most common genres in Turkish oral literature, have both amusing and thought-provoking functions. “Types” and the “events” occurring around them become prominent in anecdotes. The features of the types and the cultural textures contributing to the creation of the types are seen to be effective in the formation of storylines and the establishment of the superstructure within logical framework. Beside the main character playing an effective role in the realization of the events, it is also observed that other persons are mentioned in the anecdotes as a part of the society. This community of people which can be defined as the cast of types should possess various connections with each other in accordance with the realities experienced in the anecdotes. These connections can be exemplified as neighborhood, friendship, marriage, military service etc. 

The anecdotes of Mullah Nasruddin have become prominent both in oral and written traditions in terms of the position of the anecdote genre in Turkish society within historical process. These anecdotes reflect a deep perspective of Turkish lifestyle, philosophy and belief system, and they also contain significant materials belonging to the relevant society. Turkish family structure can be considered as one of these materials. It can be said that the anecdotes represent the communicational methods and behavioral structures in domestic relationship and Turkish family structure, especially in Mullah Nasruddin’s own family. It is observed that the culture has impacts on the formation of this family structure. It is also noticed that this culture designs intrafamilial relations. In addition to this, the features of the main characters should be taken into consideration. Because Mullah Nasruddin blends the values that he represents within the limits of his own personality, and he develops different perspectives through various experiences. This style has also reflected to his intrafamilial relations. 

This study aims to determine the reflections of social structures and culture codes into the anecdotes of Mullah Nasruddin. The study firstly defines the relationship among the individuals in the family and the cultural elements shaping this relationship. Then the intrafamilial relations are elaborated in terms of numerous factors such as “reality, humor, social roles, traditions, prejudices and impacts of other individuals”. 

Consequently, it has been observed that Turkish familial structures and interpersonal relations are shaped according to the cultural elements in the anecdotes of Mullah Nasruddin, and that Mullah Nasruddin’s personality has made great contribution to this shaping process. It can be stated that husbands, wives, children and other personalities assume their responsibilities within the family, and that these roles are transmitted to the next generations through oral narration techniques.

Anahtar Kelimeler

Mullah Nasruddin, culture, communication, Turkish family

Kaynakça

• Başgöz, İ. (1986). Folklor Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları.
• Boratav, P. N. (2007). Nasreddin Hoca. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Çınar, A. (2016). “Sorumlu Bir Toplum Adamı Olarak Nasreddin Hoca”. Nasreddin Hoca (haz. Ejder Okumuş). İstanbul: İnsan Yay. s.125-128.
• Duymaz, A. (2009). Nasreddin Hoca Fıkralarında Mizah Unsuru Olarak Gerçeküstücülük., 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca ile Anlamak Uluslararası Sempozyum. Akşehir. 8-9 Mayıs 2008. s.253-270.
• Ergin, M. (2014). Dede Korkut Kitabı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2004). Nasreddin Hoca, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Okumuş, E. (2016). “Sorumlu Bir Toplum Adamı Olarak Nasreddin Hoca”. Nasreddin Hoca (haz. Ejder Okumuş). İstanbul: İnsan Yay. s.13-23.
• Özdemir, C. (2016). “Yoksulluktan Kurtulma Bağlamında Türk Kadın Tipolojisine Masal Penceresinden Bakmak”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C.9. S.1. s.215-237.
• Özdemir, N. (2008). “Kültürel Ekonomik İmge Olarak Nasreddin Hoca”. Milli Folklor. C.10. S.77. s.11-20.
• Sakaoğlu, S., A. B. Alptekin, (2009). Nasreddin Hoca. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Şimşek, L. (2009). “Kolektif Kimliğimizin Tezahürü Olarak Nasreddin Hoca Fıkraları”. 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca ile Anlamak Uluslararası Sempozyumu. Akşehir. 8-9 Mayıs 2008. S.825-837.
• Şişman, B.(2010). “Nasreddin Hoca Fıkralarındaki Şahısların Sosyal Statülerine Göre Sınıflandırılması ve Değerlendirilmesi”. OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi. S. 28. s.131-150.
• Yıldırım, D. (1999). Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Zekerya, B., A. N. Sır, H. Bek, (2016). “Nasreddin Hoca Fıkralarında Değer Yargıları ve Eğitim”, Nasreddin Hoca (haz. Ejder Okumuş). İstanbul: İnsan Yayınları. s.159-181.
• Seyyid Burhaneddin Çelebi. (2013). Nasreddin Hoca Lâtifeleri (haz. Fikret Türkmen). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.